The Semantic Journey of the “Sky” Concept from the Past until Today

Year 2015, Volume: 2015 Issue: 5, 265 - 272, 31.10.2015

Tuncay Türkben

Abstract

Language is the most important means of communication
that ensures the mutual understanding among people. People express their
thoughts, emotions, and desires with language. Language is used in mutual
understanding among people as well as conveying the cultural heritage to future
generations. Language gives us information on the life styles of the people who
speak it, their cultures, viewpoints on the world, and the relations they establish
with other societies. The Turkish Language is one of the most common and oldest
mother tongues that were formed from the oldest language products known by us
today.

In this study, the word “sky”, which has been used in many sources of
the earliest written documents of the Turkish language, the Orhun Monuments,
has been examined in its journey until today in terms of semantics. In the
examination, it was observed that the word “sky” (i.e. “gök” in Turkish) was
used as “kök” in the language of Gokturks, in the Uighur language, and during
the Karahanlı Era; and as “gök”, i.e. the sky, in the Old Anatolian Turkish
Language after the letter “k” being converted into “g”.

It was determined that
the word “teñri” in the Köl Tigin Scriptures was used to mean the “sky”. Later
on, it was also determined that the word has been used to mean the sky, heaven,
the space in which the heavenly bodies float; the color of the sky and the sea,
blue or bluish green, indigo; the night; under-ripe and similar other meanings
until today, and revealed with witnesses.

Keywords

Turkish language, semantics, meaning, sky

Anlam Bilim Açısından Geçmişten Günümüze Kadar “Gök” Kavramının Anlamsal Yolculuğu

Abstract

 Dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan en önemli
iletişim aracıdır. İnsanlar düşünce, duygu ve isteklerini dil aracılığıyla
ifade ederler. Dil, insanlar arasında anlaşma aracı olduğu gibi aynı zamanda kültür
birikimini aktarmakta da kullanılmaktadır. Dil, onu konuşan milletlerin yaşayış
biçimi, kültürü, dünya görüşü ve başka toplumlarla kurduğu ilişkiler hakkında
da bizlere bilgi verir. Türkçe, bilinen en eski dil ürünlerinden çok önceleri
oluşmuş, çok eski ve çok yaygın bir ana dildir.

Bu çalışmada, Türkçenin en eski
yazılı belgelerinden olan Orhun Abideleri’nden günümüze kadar birçok kaynakta
geçen “gök” kelimesi anlam yönünden incelenmiştir. Yapılan incelemelerde “gök”
kelimesi Göktürkçe, Uygurca ve Karahanlı döneminde “kök” şeklinde geçerken;
Eski Anadolu Türkçesi zamanında “k” sesinin “g” ye dönüştüğü ve “gök” şeklini
aldığı görülmüştür.

Köl Tigin Yazıtında “teñri” kelimesinin “gök” anlamında
kullanıldığı tespit edilmiştir. Daha sonraları günümüze kadar sema, gökyüzü, gök
cisimlerinin içinde hareket ettiği boşluk; gökyüzünün ve denizin rengi, mâvi ya
da yeşile çalan mavi, lacivert; gece; olgunlaşmamış (meyve) gibi değişik
anlamlarda kullanıldığı saptanmış ve tanıklarıyla ortaya konmuştur.

Keywords

Türk dili, anlam bilim, anlam, gök.

References

• AKAR, A. (2013) Türk Dili Tarihi, Ötüken Yayınları: İstanbul.
• AKSAN, D. (2003) En Eski Türkçe’nin İzlerinde, Multilingual Yayınları: İstanbul.
• AKSAN, D. (2006) Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yayınevi: Ankara.
• AKSAN, D. (2009a) Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Engin Yayınevi: Ankara.
• AKSAN, D. (2009b) Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
• ARAT, R. R. (1986) Eski Türk Şiiri, Türk Tarih Kurumu Yayınları: Ankara.
• ATA, A. (2011) Orhun Türkçesi, Açıköğretim Fakültesi Yayınları: Eskişehir.
• ATALAY, B. (1985) Divanü Lügati’t- Türk Tercümesi I, Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
• ATALAY, B. (1985) Divanü Lügati’t- Türk Tercümesi II, Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
• ATALAY, B. (1985) Divanü Lügati’t- Türk Tercümesi III, Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
• ATALAY, B. (1985) Divanü Lügati’t- Türk Tercümesi IV, Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
• BİLGİN, A. (2005) “Gök Tanrısı Terimi Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 2 Sayı 4 s. 189-197.
• CAFEROĞLU, A.(1993) Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Enderun Kitabevi: İstanbul.
• CİN, A. (2012) Yûsuf ve Züleyha Hikâyesi, Akdeniz Üniversitesi Yayınları: Antalya.
• DERLEME SÖZLÜĞÜ VI (1972), Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
• EKER, S. (2006) “Kutadgu Bilig’de (teñri ‘azze ve celle ögdisin ayur) Türkçe İslami Terimlerin Kaynakları Üzerine”, bilig, Yaz / 2006, sayı 38: 103-122
• EERCİLASUN, A. B.(2008) Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları: Ankara.
• EYUBOĞLU, İ.Z. (2004) Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Sosyal Yayınlar: İstanbul.
• GÜLENSOY, T. (2011) Manas Destanı, Akçağ Yayınları: Ankara.
• GÜZEL YAZILAR 1(2013) Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
• HAMİLTON, J. R. (1998) Budacı İyi ve Kötü Kalpli Prens Masalının Uygurcası (Çev. Ece Korkut- İsmet Birkat), Simurg Yayınları: Ankara.
• TANYERİ, Y. (2011) Göktürk Yazısı ve Orhun Türkçesi, Boğaziçi Yayınları: İstanbul.
• KARASAR, N. (1999) Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yayınevi: Ankara.
• KAYA, C. (1994) Uygurca Altun Yaruk (Giriş, Metin ve Dizin), Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
• KILIÇ, V. (2009) Anlambilime Giriş(Temel Kavramlar), Papatya Yayıncılık: İstanbul.
• KIRAN, Z. ve KIRAN. A. E. (2010) Dilbilime Giriş, Seçkin Yayıncılık: Ankara.
• MİSALLİ BÜYÜK TÜRKÇE SÖZLÜK(MBTS) (2005). Kubbealtı Lugatı: İstanbul.
• SAMİ, Ş. (2011) Kâmûs-ı Türkî (Haz. Dr. Raşit Gündoğdu, Dr. Niyazi Adıgüzel, Ebul Faruk Önal), İdeal Kültür Yayıncılık: İstanbul.
• ŞEN, S. (2007) Eski Türkçede Gök ile Yerin Adlandırılışında Renklere Dayalı Deyim Aktarmalarından Yararlanma ve ‘Kara’ Sözcüğünün Kökeni Üzerine, İlmî Araştırmalar, 24, 129-136.
• TARAMA SÖZLÜĞÜ III (1967) Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
• TATCI, M. (2008) Yûnus Emre Divanı, H Yayınları, İstanbul.
• TEKİN, T.(1995) Orhon Yazıtları- Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk, Simurg Yayınları: İstanbul.
• TEKİN, T. (2010) Orhon Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
• TEKİN, T; ÖLMEZ, M.(2003) Türk Dilleri, Simurg Yayınları: İstanbul.
• TİMURTAŞ, F. K. (2005) Eski Türkiye Türkçesi, Akçağ Yayınları: Ankara.
• YAVUZ, K.(2000) Garibnâme, Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
• YILDIZ, O. (2008). Yûsuf u Zelîha, Akçağ Yayınları: Ankara.
• YÜCE, N. (1993) Mukaddimetü’l Edeb, Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.