OSMANLI DÖNEMİNDE ZINDIKLIK SUÇUNDAN İDAM EDİLENLERE DAİR NÜZHET ERMAN’IN BİR ŞİİRİ: AĞULU ÇİÇEKLER

Yıl 2020, , 459 - 483, 28.12.2020

Oğuzhan Şahin , Levent Yüksel

https://doi.org/10.28981/hikmet.829610

Öz

Cumhuriyet devri Türkiyesi’nin bürokrat şairlerinden Nüzhet Erman, Anadolu kültürüyle birlikte birçok tarihî olay ve şahsiyete şiirlerinde yer vermiştir. Şairin bu tarzda birçok şiiri olmakla birlikte, şiirlerini topladığı Her Gün Yeni Doğarız adlı kitabı tarihî kişi ve olayları gerek tahkiyevî gerekse eleştirel bir formda ele alması bakımından dikkat çekicidir. Bu makalede Nüzhet Erman’ın Ağulu Çiçekler adlı böyle bir şiiri ele alınmaktadır. Ağulu Çiçekler bizzat şair tarafından üç bölüme ayrılmış ve her bir bölüme idam edilen tarihî şahsiyetin ismi alt başlık olarak verilmiştir. Şiirin ilk bölümü Hurûfî alt başlığını taşımakta olup Fatih Sultan Mehmed devrinde Edirne’de idam edilen kimliği belirsiz bir Hurûfî’yi ele almaktadır. Her ne kadar Ağulu Çiçekler’de bu kişi Fazıl Tebrizî olarak zikredilse de bu bilginin hatalı olduğu anlaşılmaktadır. Şiirin ikinci bölümü Sahn-ı Semân müderrisi Molla Lutfî’den küçük bir kesit sunmakta olup Tokatlı Molla Lutfî başlığını taşımaktadır. Üçüncü ve son bölüm ise Bayramî-Melâmîlerinden Şeyh İsmâîl-i Maşûkî’nin idamını gönderme yapan Şeyh Oğlan adlı kısımdır. Çalışmamızda Nüzhet Erman’ın bu şiiri, sadece şiirde geçen olay ve kişilerin tarihsel çerçeveyle ne derece uyumlu oldukları noktasında değerlendirilmiş; bunun dışında şiir üzerinde herhangi bir şekilde dil, muhteva, üslûp ve şekil incelemesi yapılmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Nüzhet Erman, Ağulu Çiçekler, Hurûfî, Molla Lutfî, Şeyh İsmâîl-i Maşûkî, zendeka ve ilhad, idam

Kaynakça

• Aksu, Hüsamettin. “Fazlullah-ı Hurûfî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 12/277-279. İstanbul: TDV Yay., 1995.
• Âşık Çelebi. Meşâʻirü’ş-Şuʻarâ. nşr. Filiz Kılıç. 3 cilt. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay., 2010.
• Babinger, Franz. “Von Amurath Zu Amurath: Vor- und Nachspiel der Schlacht bei Varna (1444)”. Oriens 3/2 (1950), 229-265.
• Babinger, Franz. Fatih Sultan Mehmet ve Zamanı. çev. Dost Körpe. İstanbul: Oğlak Yayıncılık, 5. Baskı, 2003.
• Birge, John Kingsley. Bektaşilik Tarihi. çev. Reha Çamuroğlu. İstanbul: Ant Yayınları, 1991.
• Dağlar, Abdülkadir. “Yûnus ve Hâfız ile Goethe ve Nüzhet Erman Dörtgeninde Ebussuûd Efendi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/41 (2015), 144-153.
• Ece Ayhan. Bütün Yort Savul’lar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1994.
• Erman, Nüzhet. Her Gün Yeni Doğarız: Osman Gazi’den Gazi Mustafa Kemal’e. Ankara: Ecdâd Yayınları, 1996.
• Erünsal, İsmail E. “XV-XVI. Asır Osmanlı Zendeka ve İlhad Tarihine Bir Katkı”. Osmanlı Araştırmaları 24 (2004), 127-157.
• Erünsal, İsmail. XV-XVI. Asır Bayrâmî-Melâmîliği’nin Kaynaklarından Abdurrahman el-Askerî’nin Mirʼâtü’l-Işk’ı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.
• Gökyay, Orhan Şaik. Kim Etti Sana Bu Kârı Teklif (Seçme Makaleler 2). İstanbul: İletişim Yayınları, 1997.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Kaygusuz Vizeli Alâeddin. İstanbul: Remzi Kitaphanesi, 1932.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Melâmîlik ve Melâmîler. İstanbul: İstanbul Devlet Matbaası, 1931.
• Hoca Saʻdeddin. Tacü't-Tevarih. 2 cilt. İstanbul 1279- 1280.
• Huart, M. Clement. Textes persans relatifs a la secte des houroufis: suivis d’une etude sur la religion des houroufis par le docteur Rıza Tevfik. Leyden-London: E.J. Brill İmprimerie Orientale, 1909.
• Imber, Colin. “A note on christian preachers in the Ottoman Empire”. Osmanlı Araştırmaları 10 ( 1990), 59-67.
• İlmiyye Sâlnâmesi. İstanbul: Matbaʻa-yı Âmire, 1334.
• İnalcık, Halil. “Mehmed II”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 28/ 395-407. Ankara: TDV Yay., 2003.
• İnalcık, Halil. Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1954.
• İsen, Mustafa. Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları 1994.
• Karahan, Abdülkadir. Eski Türk Edebiyatı İncelemeleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1980.
• Latîfî. Latifi Tezkiretü’ş-Şu’ara ve Tabrisatü’n-Nuzema. nşr. Rıdvan Canım. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2000.
• Mecdî Mehmed Efendi. Hadâiku’ş-Şakâik: Şakaik-i Numaniyye ve Zeyilleri. nşr. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yay., 1989. Mecmua. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin 1549.
• Mecmua. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin 832.
• Nazım Hikmet. Simavne Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin Destanı. İstanbul: Yeni Kitabcı, 1936.
• Nesîmî. “Mukaddimetü’l-Hakâyık”. Hurufi Metinleri-1. nşr. Fatih Usluer. Ankara: Birleşik Yayınları, 2014.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15-17. Yüzyıllar). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., 4. Baskı., 2013.
• Özen, Şükrü. “İslâm Hukukuna Göre Zındıklık Suçu ve Molla Lutfî’nin İdamının Fıkhîliği”. İslâm Araştırmaları Dergisi 6 (2001), 17-62. Refîʻî. Beşâret-nâme. İstanbul: Süleymâniye Kütüphanesi, Mihrişâh Sultân, 185.
• Taşköprülüzâde Ahmed Efendi. Eş-Şakâʼiku’n-Nuʻmâniyye fî-Ulemâiʼd-Devleti’l-Osmâniyye: Osmanlı Âlimleri. nşr. Muhammet Hekimoğlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Taşköprülüzâde. Osmanlı Bilginleri: eş-Şakâiku’n-Nuʻmâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye. çev. Muharrem Tan. İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.
• Tek, Abdurrezzak. Melâmet Risâleleri: Bayrâmî Melâmîliği’ne Dair. Bursa: Emin Yayınları, 2007.
• Usluer, Fatih. Beşâret-nâme, Genc-nâme, Şehriyâr-nâme, Feyz-nâme: Hurûfî Şiirler III. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Usluer, Fatih. Hurufîlik: İlk Elden Kaynaklarla Doğuşundan İtibaren. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2009.
• Yavuz, Hilmi. Bedreddin Üzerine Şiirler. İstanbul: Cem Yayınevi, 1975.
• Zelyut, Rıza. Osmanlıda Karşı Düşünce ve İdam Edilenler. İstanbul: Alan Yayıncılık, 1986.