ÇEVİRMEN NASIL BİR OKURYAZAR OLMALIDIR? (DİLBİLİM - ÇEVİRİBİLİM İLİŞKİSİ AÇISINDAN)

Yıl 2013, Cilt: 1 Sayı: 2, 251 - 264, 23.03.2015

Arsun Uras Yılmaz , Selim Yılmaz

Öz

Bu çalışmanın konusu, “okuma” ile “çeviri” eylemleri, dolayısıyla “okuryazar(lık)” ile “çevirmen(lik)” kavramları arasındaki ilişkinin incelenmesidir. “Çevirmen bir okuryazar mıdır?” sorusuna tatmin edici bir yanıt bulabilmek amacıyla, okuma ve çevirme eylemleri söylem dilbilimi açısından değerlendirilecektir. Bu amaçla, yazılı metni oluşturan “sözcük, sözce, söylem” gibi parçasal unsurlar (=segmental) çevirmen tarafından nasıl okunması ve yorumlanması gerektiği araştırılacaktır. Diğer yandan, burada amaçlanmayan ancak başka araştırmaya konu olabilecek sözlü dil metninin önemli bir bölümünü oluşturan konuşma diline özgü parçaüstü unsurlar, (=suprasegmental) yani sesle ilgili bürünsel (prosodie) faktörlerin de yeri geldiğinde çevirmen tarafından doğru okunması gerektiği konusuna kısaca değinilecektir. Ayrıca, bir metni okurken, bağlamın anlaşılmasında sözcelemin işlevi ile dilsel ve dildışı göstergelerin önemine de değinilecektir. Bu amaç doğrultusunda, söylem çözümleme yöntemi kullanılarak, sözce ve bölümlerinin nasıl okunup incelenmesi gerektiği, Türkçeden Fransızcaya çevrilen klasik bir romandan seçilen somut örnekler üzerinden gösterilmeye çalışılacaktır. Ortak araçları dil olan “çevirmenlik” ile “okuyazarlık” eylem ve olguları arasındaki ilişkilerin irdeleneceği bu çalışma sonunda şu sorular aydınlatılmaya çalışılacaktır: 1. Çevirmen, okuryazar ise, nasıl bir okuryazar olmalıdır? 2. Çevirmen metnini nasıl okuyup incelemelidir? 3. Çevirmen dilbilimsel göstergeleri nasıl okumalıdır? Böylece sonuç olarak, söylem dilbilimi ve çeviri(bilim) değerlendirmeleri ışığında, başlıkta sorulan temel soru da ayrıntılı bir şekilde yanıtını bulmuş olacaktır. Çalışmanın kuramsal çerçevesine gelince, genel olarak çağdaş Fransız Dilbilimi ve Çeviribilim kuramlarından yararlanılacaktır. Disiplinlerarası bir yaklaşımla, Söylem Dilbilimi, Edimbilim (Pragmatik) ve Sözcelem alanlarını ilgilendiren bu araştırmanın bütüncesi yazınsal alandan seçilmiştir. Buna göre, araştırma bütüncemiz Orhan Kemal‟in Müfettişler müfettişi başlıklı romanı ve bu yapıtın Jean-Louis Mattei tarafından yapılan Fransızca çevirisidir (L‟inspecteur des inspecteurs).

Anahtar Kelimeler

Çeviribilim, Çevirmen, Söylem Dilbilimi, Gösterge Dizgesi, Okuryazar, Sözcelem

ÇEVİRMEN NASIL BİR OKURYAZAR OLMALIDIR? (DİLBİLİM - ÇEVİRİBİLİM İLİŞKİSİ AÇISINDAN)

Öz

Kaynakça

• Culioli, A. (1990). Pour une linguistique de l‟énonciation. Paris: Ophrys.
• Chiss, J.L. (2006). Charles Bally (1865–1947) Historicité des débats linguistiques et didactiques. Louvain-Paris: Edition Peeters.
• Delisle, J. (2001). Çeviri yöntemleri için söylem çözümlenmesi.(Çev. J. Ümran Derkunt). İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları: 666.
• Ducrot, O. ve Schaeffer, J. M. (1995). Nouveau dictionnaire encyclopédique des sciences du langage. Paris: Editions du Seuil.
• Eco, U. (2006). Dire presque la même chose. (İtalyancadan Çev. M. Bouzaher).
• Collection Le Livre de Poche. Paris: LGF. Editions Grasset. Eruz, S. (2003). Çeviriden çeviribilime. İstanbul: Multilingual.
• Göktürk, A. (2006). Çeviri: dillerin dili. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Göktürk, A. (1997). Okuma uğraşı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kemal, O. (1970). Müfettişler müfettişi. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Kemal, O. (1995). L‟inspecteur des inspecteurs. (Çev. Jean-Louis Mattei).
• Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Millî Kütüphane Basımevi. Kocaman, A. ve Osam, N. (2000). Uygulamalı dilbilim – Yabancı öğretimi terimleri sözlüğü. Ankara: Hitit.
• Ladmiral, J-R. (1994). Traduire: théorèmes pour la traduction. Paris: Gallimard.
• Lederer, M. (1994). La traduction aujourd‟hui. Paris: Hachette.
• Mazière, F. (2005). L‟analyse du discours. Collection: Que sais-je? Paris: PUF.
• Nord, Ch. (2008). La Traduction: une activité ciblée. Introduction aux approches fonctionnalistes. (Traduit de l‟anglais par Beverly Adab). Arras:
• Artois Presses Université. Oustinoff, M. (2003). La traduction. Collection: Que sais-je? Paris: PUF.
• Rıfat, M. (Ed). (2004). Çeviri seçkisi II. Çeviri(bilim) nedir? İstanbul: SEL Yayıncılık: 371.
• Rıfat, M. (Ed). (2010). Göstergebilim, dilbilim ve çeviribilim terimleri sözlüğü.
• İstanbul: SEL Yayıncılık: 461. Ricoeur, P. (2004). Sur la traduction. Paris: Edition Bayard.
• Saussure, F.D. (1998). Genel dilbilim dersleri. (Fransızcadan Çev. Berke Vardar). İstanbul: Multilingual. nedenle, çeviri sürecine geçmek üzere okunan ilgili söz zincirinin (=chaîne parlée) üzerinde bir söylem çözümlemesi (=analyse discursive) çalışması yapmak gerekir. (9)
• (…) okurun ve eleştirmenin çalışmasına benzer: Her okuma bir çeviri eylemi, her eleştiri, parça parça da olsa, bir yorumdur. Ancak okuma, aynı dil içerisinde gerçekleştirilen bir çeviri eylemidir(…)” KAYNAKÇA Culioli, A. (1990). Pour une linguistique de l‟énonciation. Paris: Ophrys.
• Chiss, J.L. (2006). Charles Bally (1865–1947) Historicité des débats linguistiques et didactiques. Louvain-Paris: Edition Peeters.
• Delisle, J. (2001). Çeviri yöntemleri için söylem çözümlenmesi.(Çev. J. Ümran Derkunt). İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları: 666.
• Ducrot, O. ve Schaeffer, J. M. (1995). Nouveau dictionnaire encyclopédique des sciences du langage. Paris: Editions du Seuil.
• Eco, U. (2006). Dire presque la même chose. (İtalyancadan Çev. M. Bouzaher).
• Collection Le Livre de Poche. Paris: LGF. Editions Grasset. Eruz, S. (2003). Çeviriden çeviribilime. İstanbul: Multilingual.
• Göktürk, A. (2006). Çeviri: dillerin dili. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Göktürk, A. (1997). Okuma uğraşı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kemal, O. (1970). Müfettişler müfettişi. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Kemal, O. (1995). L‟inspecteur des inspecteurs. (Çev. Jean-Louis Mattei).
• Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Millî Kütüphane Basımevi. Kocaman, A. ve Osam, N. (2000). Uygulamalı dilbilim – Yabancı öğretimi terimleri sözlüğü. Ankara: Hitit.
• Ladmiral, J-R. (1994). Traduire: théorèmes pour la traduction. Paris: Gallimard.
• Lederer, M. (1994). La traduction aujourd‟hui. Paris: Hachette.
• Mazière, F. (2005). L‟analyse du discours. Collection: Que sais-je? Paris: PUF.
• Nord, Ch. (2008). La Traduction: une activité ciblée. Introduction aux approches fonctionnalistes. (Traduit de l‟anglais par Beverly Adab). Arras:
• Artois Presses Université. Oustinoff, M. (2003). La traduction. Collection: Que sais-je? Paris: PUF.
• Rıfat, M. (Ed). (2004). Çeviri seçkisi II. Çeviri(bilim) nedir? İstanbul: SEL Yayıncılık: 371.
• Rıfat, M. (Ed). (2010). Göstergebilim, dilbilim ve çeviribilim terimleri sözlüğü.
• İstanbul: SEL Yayıncılık: 461. Ricoeur, P. (2004). Sur la traduction. Paris: Edition Bayard.
• Saussure, F.D. (1998). Genel dilbilim dersleri. (Fransızcadan Çev. Berke Vardar). İstanbul: Multilingual.
• Liberalizmin Dönüşümü Schleiermacher, F. (1999). Des différentes méthodes du traduire (et autre texte).
• (Traduits de l‟allemand par A. Berman et C. Berner). Paris: Editions du Seuil. Vardar, B. (1998). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: ABC Kitabevi A.Ş. 2.baskı.
• Yazıcı, M. (2007). Yazılı çeviri edinci. İstanbul: Multilingual.
• Yılmaz, S. (2008). Les figures de style en français et leur traduction en turc.
• Sidney to Henry James (Lewiston USA, Queenston Canada, Lampeter United Kingdom: The Edwin Mellen Press, Ltd. 256 pp. ISBN-13: 978-0- 7734-4510-9, ISBN-10: 0-7734-4510-2). İrfan ATALAY1