II. MEŞRUTİYET’TEN HARF DEVRİMİ’NE KADAR OSMANLICAYA YAPILAN ROMAN ÇEVİRİLERİNİN SÜREÇ ÖNCESİ NORMLAR BAĞLAMINDA İRDELENMESİ

Yıl 2014, Cilt: 2 Sayı: 3, 85 - 103, 01.06.2014

Ayşe Banu Karadağ Eshabil Bozkurt

https://doi.org/10.20304/husbd.34619

Cited By: 2

Öz

Kurmaca bir tür olan roman, ilk defa Tanzimat Dönemi’nde yapılan çeviriler yoluyla Türk edebiyatına kazandırılmıştır. Osmanlı toplumunda kısa sürede çok rağbet gören bu türün polisiye roman, macera romanı, tarihi roman gibi alt türlerinde Tanzimat’tan başlayarak Harf Devrimi’ne kadar Batı dillerinden Osmanlı Türkçesine yüzlerce çeviri yapılmıştır. Bu makalede amaç, sözü edilen bu roman çevirilerinden II. Meşrutiyet’ten (1908) Harf Devrimi’ne (1928) kadar olanları çeviri tarihimize ışık tutmak üzere ön söz, son söz ve kitap kapaklarında yer alan bilgiler tanıklığında, çeviribilim açısından irdelemektir. Makalenin temel inceleme nesnesini oluşturmak amacıyla bahsi geçen dönemde yapılan roman çevirileri incelenerek ön söz ve son sözlü olanlar belirlenecektir. Çeviri eserlerin başında ve sonunda yer alan metinler ile çeviri roman kapaklarında yer alan bilgiler, ön söz ve son sözler olarak değerlendirilecek olup bu bilgilendirici mahiyetteki metinlerin çeviriyazısı yapılacak ve yeri geldikçe diliçi çeviri ile alıntılar verilecektir. Makaleye kuramsal çerçeve olarak İsrailli bir çeviribilim kuramcısı olan Gideon Toury’nin ‘süreç öncesi çeviri normları’ esas alınacaktır. Toury’nin betimleyicilik üzerine temellenen ‘erek-odaklı kuramı’ çerçevesinde adı geçen normlar iki ana başlık altında ele alınmaktadır: ‘çeviri politikası’ ve çevirinin doğrudanlığı’. Makalede, ön söz ve son sözlerden hareketle, çevirmenlerin eser/yazar seçimini belirleyen etkenler ve çeviri yapılan dilin asıl kaynak dil mi, ara dil çevirisi mi olduğu konusu, ‘süreç öncesi çeviri normları’ bağlamında irdelenip söz konusu döneme ait çeviri politikaları tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çeviri Roman, Türk Çeviri Tarihi, Süreç Öncesi Çeviri Normları

Kaynakça

• Akbulut, A. N. (2011). Tanıklıklarla Çeviri ve Cortázar. Erişim Tarihi: 09 Ocak 20
• (http://www.journals.istanbul.edu.tr/tr/index.php/ceviri/article/view /11081/10338). Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, (3) (2011)
• Bengi-Öner, I. (1990). A Re-evaluation of the Concept of Equivalence in the Literary
• Translations of Ahmed Midhat Efendi: A Linguistic Perspective. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Benoit, P. (1926). Lübnan Kasrının Sahibesi. (Müt. Süleyman Nazif). İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Beraud, H. (1339/1923). Şişko. (Müt. Şükrü Kaya). Ankara: Yenigün Matbaası.
• Bin Bir Gece Masalları. (…). (Müt. …). İstanbul: Resimli Ay Matbaası. Bozkurt, E. Meşrutiyet Dönemi’nde Çok Kimlikli Bir Mütercim: Avan-zâde Mehmed Süleyman. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (Yayımlanmak üzere). Bozkurt, E. ve Karadağ, A. B. (2014). Mukaddimeleri Tanıklığında Bir
• Gazeteci, Romancı, Oyun Yazarı, Dergici, Sözlükbilimci, Dilbilimci, Ansiklopedist, Şârih ve Çevirmen: Şemseddin Sâmi. İstanbul Üniversitesi Dilbilim Dergisi, (27), (Yayımlanmak üzere). Cahun, L. (1928). Gök Sancak. (Müt. Necib Âsım). İstanbul: Artin Asaduryan ve Mahdumları Matbaası.
• D’Annunzio, G. (1928). Ölümün Zaferi. (Müt. Ali Fahri). İstanbul: İktisat Matbaası.
• De Bovet, M. A. (1327/1911). Zevceni Gözet. (Müt. Süleyman Tevfik). İstanbul: Meşrutiyet Matbaası.
• De Maupassant, G. (1326/1910). Güzel Dost. (Müt. Müfid Râtib). İstanbul: Tanin Matbaası.
• Defoe, D. (1923). Robenson Kruzoe. (Müt. Şükrü Kaya). İstanbul: Tanin Matbaası.
• Dimitriu, R. (2009). Translators’ Prefaces as Documentary Sources For
• Translation Studies. Perspectives-studies in Translatology, 17(3), 193-206. Du Terrail, P. (1328/1912). Rokanbol. (Müt. Avan-zâde Mehmed Süleyman).
• İstanbul: Matbaa-i Kader. Erkul Yağcı, A. S. (2011). Catalogue of Indigenous and Translated Novels
• Published Between 1840 and 1940. Erişim Tarihi: 20 Nisan 2012. Dokuz Eylül
• Üniversitesi Ağ Sitesi: http://kisi.deu.edu.tr/selin.erkul/Erkul_Catalogue_July_2011.pdf.
• Esrâr-engîz Hasta. (1330/1914). (Müt. E. Ali). İstanbul: Şems Matbaası.
• Feuillet, O. (1298/1880). Bir Fakir Delikanlının Hikâyesi. (Müt. Ahmed Midhat Efendi). İstanbul: Tercümân-ı Hakîkat Matbaası.
• Flammarion, C. (1327/1911). Dünyanın Sonu. (Müt. Ali Muzaffer). İstanbul:
• Necm-i İstikbâl Matbaası. Gil Bardaji, A. et al. (Ed.) (2012). Translation Peripheries: Paratextual
• Elements in Translation. Berlin: Peter Lang. Goethe. (1329/1913). Verter. (Müt. Ali Kâmi [Akyüz]). İstanbul: Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı.
• Gorki, M. ve Tolstoy, L. (1328/1912). Kadın ve Ana, Asur Kralı Essarahdon.
• (Müt. Resul-zâde Mehmed Emin). İstanbul: Nefâset Matbaası. Güzel Hemşire yahud Bir Mahkûmun Kızları. (1335/1919). (Müt. Avan-zâde Mehmed Süleyman). İstanbul: Kadınlar Dünyası Matbaası.
• Güzel Prenses – Saray Entrikaları. (1331/1913). (Müt. Avan-zâde Mehmed Süleyman ve Sisak Ferid). İstanbul: Lüsiyen Matbaası.
• Hartama-Heinonen, R. (1995). Translators’ Prefaces-A Key to The Translation?
• Folia Translatologica,(4), 33-42. Herigaut, P. (1926). Rus Ateşi. (Müt. Ahmed İhsan). İstanbul: Ahmed İhsan Matbaası.
• Jerome. (1325/1909). Bir Seyahat Jurnali. (Müt. Mustafa Kemal). İstanbul: Matbaa-i Bahriye.
• Karadağ, A. B. (2013a). Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Çeviri Roman Hâllerine
• Ön Söz/Son Söz Tanıklıkları. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX Metnin Hâlleri: Osmanlıda Telif, Tercüme ve Şerh. 26 Nisan 2013, Gaziantep Üniversitesi.
• Karadağ, A. B. (2013b). Türk Çeviri Tarihimizde Selanikli Tevfik. Turkish Studies, 8 (10), 355-363.
• Karadağ, A. B. (2014a) Çeviri Tarihimizde Fennî Romanlarla Bir Kültür Repertuarı (Yayımlanmak üzere).
• Karadağ, A. B. (2014b). Çevirmen Özbetimlemeleriyle Tanzimat’tan II.
• Meşrutiyet’e Çeviri Tarihini Yeniden Okumak. İstanbul: Diye Yayınları. (Yayımlanmak üzere). Karadağ, A. B. (2014c). Tanzimat Dönemi’nden İkinci Meşrutiyet Dönemi’ne
• Kadın Çevirmenlerin Çeviri Tarihimizdeki ‘Dişil’ İzleri. Humanitas Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi. Koş, A. N. (2007). Analysis of The Paratexts of Simone de Beauvoir’s Works in
• Turkish. Anthony Pym ve Alexander Perekrestenko. (Ed.) Translation Research Projects (http://isg.urv.es/library/papers/conf_v080208.pdf). Çeviribilim Dergisi. I, Intercultural Studies Group-Taragona, 59-68
• Loti, P. (1338/1922). Meyûseler. (Müt. Hüseyin Naci). İzmir: Marifet Matbaası.
• Loti, P. (1342/1923). Âzâde. (Müt. Handan Lütfi). İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.
• Lvn, J. (1339/1923). Daima Hilekâr. (Müt. Ali Reşad). İstanbul: Matbaa-i Millî.
• McRae, Ellen. (2010). The Role of Translators’ Prefaces to Contemporary
• Literary Translations into English. Auckland: The University of Auckland. Oktar, L. ve Kansu-Yetkiner, N. (2012). Different Times, Different Themes in
• Lady Chatterley’s Lover: a Diachronic Critical Discourse Analysis of Translator’s Universarum, (39/2), 337-364. Özege, M. S. (1971). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. c. 1.
• İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası. Acta Comparationis Litterarum ---------------- (1973). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. c. 2.
• İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası. ---------------- (1975). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. c. 3.
• İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası. ---------------- (1977). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. c. 4.
• İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası. ---------------- (1979). Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. c. 5.
• İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası. Perkins, L. F. (1928). Hollandalı İkizler. (Müt. M. Zekeriya [Sertel]). İstanbul: Resimli Ay Matbaası.
• Petrov, G. (1928). Beyaz Zanbaklar Memleketinde. (Müt. Ali Haydar [Taner]).
• İstanbul: Marifet Matbaası. ---------------- (1928). Mefkûreci Muallim. (Müt. Ali Haydar [Taner]). İstanbul: Marifet Matbaası.
• Porter, E. (1927). Polianna. (Müt. Vedîde Baha [Pars]). Ankara: Hâkimiyet-i Milliye Matbaası.
• Regala, P. (1328/1912). İstanbul Esrarı. (Müt. İsmail Halid). İstanbul: Tevhid-i Anâsır Matbaası.
• Sergüzeşt-i Adelin. (1290/1873). (Müt. Keçeci-zâde Abdullah Mâcid). İstanbul.
• Sevük, İ. H. (1940). Avrupa Edebiyatı ve Biz: Garpten Tercümeler. c. 1.
• İstanbul: Remzi Kitabevi. ---------------- (1941). Avrupa Edebiyatı ve Biz: Garpten Tercümeler. c. 2.
• İstanbul: Remzi Kitabevi. Tahir-Gürçağlar, Ş. (2002). What Texts Don’t Tell: The Uses of Paratexts in
• Translation Research. Theo Hermans (Ed.). Crosscultural Transgressions: Research Models in Translation Studies II: Historical and Ideological Issues, 44- St. Jerome: Manchester. Theuriet, A. (1330/1914). Hanımeli. (Müt. Mehmed Recai). İstanbul: Şems Matbaası.
• Tolstoy, L. (1337/1921). Aşk ve İhanet (Serj Baba). (Müt. Orhan Nüzhet).
• İstanbul: Matbaa-i Orhâniye. Toury, G. (2008). Çeviri Normlarının Doğası ve Çevirideki Rolü. Mehmet Rifat
• (Haz.). Çeviri Seçkisi II-Çeviri(bilim) Nedir?, 149-164. (Çev. A. Eker). İstanbul: Sel Yayıncılık. Türkeli, Y. (2005). Tanzimat’tan Sonra Türkçede Roman Tercümeleri (1860- 1928). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Fatih Üniversitesi
• Sosyal Bilimler Enstitüsü. Webster, J. (1928). Sevgili Düşman. (Müt. Celâleddin Ekrem). İstanbul: Selâmet Matbaası.
• Zeydan, C. (1339-1342/1923). Abbâse. (Müt. Hasan Bedreddin). İstanbul: Orhaniye Matbaası. ---------------- (1927). Cihan Hatun Fergana Güzeli. (Müt. Zeki Magamez).
• İstanbul: İkdam Matbaası. Zola, E. (1335/1919). Tuğyân. (Müt. Sadri). İstanbul: Kader Matbaası.
• Zührab, K. (1329/1913). Hayat Olduğu Gibi. (Müt. Diran Kelekyan). İstanbul: