Müslüman Kültürü Açısından Yaratılış ve Evrim Konularına Bir Bakış

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 480 - 507, 20.07.2020

Harun Çağlayan

Öz

Öz

Yaşamın
başlangıcı ve çeşitlenmesiyle ilgili, düşünce çevrelerinde yaratılış ve evrim
şeklinde temel iki yaklaşımdan bahsedilmektedir. Bunlardan ilki olan yaratılış
fikri daha çok inançla, evrim fikri ise bilimle ilişkilendirilmektedir. Ancak
her iki fikrin de üzerinde birleştikleri husus, yaşamın sürdürebilmesi için
evrendeki canlılığı destekleyen şartlardan her birinin, olması gereken şekilde
belli bir etkileşim içinde olması gerektiğidir. Yaratılış düşüncesine göre
evrenin özü olan madde, şuursuz olduğundan ne kendi basit varlığının ne de
başka karmaşık varlıkların kaynağı olabilir. Dolayısıyla evren, belli bir amaç
ve plan doğrultusunda hareket eden bir özne tarafından tek seferde tasarlanması
durumunda ancak mevcut formuna ulaşabilir. Evrim düşünesine göre ise madde,
tümüyle kör tesadüflere bağlı olarak işleyen mekanik bir sürecin sonucunda
mevcut formuna ulaşmıştır. Bu yaklaşımları birbirinden farklı kılan, mevcut formun
hangi yöntemle meydana geldiğinde düğümlenmektedir. Varlığın kaynağı konusunda
Müslüman teolojisi açısından önemli olan, tanrı ve evren arasında
yaratan-yaratıcı ilişkisinin kabul edilmesidir. Yani hem yaratılış hem de evrim
mümkündür; ayrıca yaratılışın başka şekillerde de olması mümkündür. Şu hâlde
varlığın niçin ve kim tarafından yaratıldığı sorularını cevaplama felsefe ve
dinin görevi iken; yaratılışın nasıl olduğunu tespit etmek bilimin görevidir. Bu
bağlamda çalışmada genel olarak varlığın kaynağı değil, meydana gelişi
hakkındaki görüşler değerlendirilmiştir.

Araştırmada
veri toplama yöntemi olarak, konuya ilişkin Müslüman kültüründeki klasik ve
modern eserlerden yararlanılmış; veri analizi yöntemi olarak ise tümevarım
metodu kullanılmıştır. Konu işlenirken, öncelikle yaratılış ve evrim
yaklaşımlarının Müslüman ve diğer kültürlerde neye karşılık geldiklerine dair
bulgulara ulaşılmış; sonrasında ise bunlar arasında mukayeseli bir analizin
nasıl yapılabileceğine ilişkin bir çözüm denemesi sunulmuştur.

Anahtar
Kavramlar: Kelâm, Varlık, Yaratılış, Tekâmül, Evrim
Hipotezi.

 

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Varlık, Yaratılış, Tekâmül, Evrim Hipotezi

An Overview of Creation and Evolution in Muslim Culture

Öz

Abstract

There
are two basic approaches about the beginning and diversification of life,
namely creation and evolution in the circles of thought. The first of these is
the idea of creation is associated with belief whereas and the idea of
evolution is associated with science. However, what both ideas agree is that
each of the conditions that support life in the universe must have a certain
interaction as it should be. Matter, which is the essence of the universe
according to the idea of creation, cannot be the source of neither its own
simple being nor any other complex beings because it is unconscious. So thu
universe can only taken the form of the present if it is designed by a subject
who thinks and moves in line with a specific purpose and plan. According to the
idea of evolution, matter has reached its current form as a result of a
mechanical process that operates entirely due to blind chance. What
differentiates these approaches from each other is knotted by which method came
about the current form. What matters in terms of the Muslim theology of the
source of being is the acceptance of the creator-creative relationship between
God and universe. So both creation and evolution are possible. Also the
creation may be in other ways. While it is the duty of philosophy and religion
to answer the questions of why and by whom it was created; It is the duty of
science to determine how creation is. In this context, in the study, opinions
about the occurrence of the existence are evaluated in general, not the source
of it.

In the
research, mostly works were used classical and modern works in Muslim culture
related to the subject as data collection method. While the subject is being
researched firstly, findings about what the approaches of creation and
evolution correspond to in Muslim and other cultures have been reached.
Afterwards, a solution attempt were presedent on how to make a comparative
analysis among them.

Keywords: Kalām,
Existence, Creation, Taqāmul, Hypothesis of Evolution.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Existence, Creation, Taqāmul, Hypothesis of Evolution

Kaynakça

• Alıcı, Mustafa. “İlahi Dinlerde Yaratılış-Evrim Tartışmaları”. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 14/6 (2018), 59-89.
• Allahverdi, Hüseyin, vd.. Evrim Nedir Ne değildir?. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Ateş, Kenan. “Dünü ve Bugünüyle Evrim Kuramı”, Dünü ve Bugünüyle Evrim Teorisi. edt. Kenan Ateş, 152-175. İstanbul: Evrensel Basım Yayın, 2009.
• Aydın, Mehmet S. Din Felsefesi. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1999.
• el-Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed. Usûlu’d-dîn İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
• el-Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Fark beyne’l-fırâk, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd (Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1995.
• Bayrakdar, Mehmet. “Tekâmül Nazariyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/337-339. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Bayrakdar, Mehmet. İslâm’da Evrimci Yaratılış Teorisi. (İstanbul: İnsan Yayınları 1987.
• Bayraktar, Mehmet. “Câhız ve Biyolojik Evrimciliğin Doğuşu”, çev. Mehmet Vural. Kelam Araştırmaları Dergisi 10/1 (2012), 117-126.
• Bergson, Henri. Yaratıcı Tekâmül. Çev. Mustafa Şekip Tunç. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1947.
• Boutroux, Émile. Çağdaş Felsefede İlim ve Din. çev. Hasan Kâtipoğlu. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1997.
• Collins, Francis S. Tanrı’ın Dili: Bilim Tanrı İnancıyla Uzlaşabilir mi?. çev. Harutyun Parlak. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2009.
• Çağlayan, Harun. “Rasyonalizm Bağlamında Dilbilim ve Din Dili İlişkisi”. Sosyal Bilimler Ekev Akademi Dergisi 18/58 (2014), 41-58.
• Darwin, Charles R. Türlerin Kökeni. çev. Öner Ünalan. Ankara: Onur Yayınları, 1976.
• Descartes, René. İlk Felsefe Üzerine Metafizik Düşünceler. çev. Mehmet Karasan. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Dorman, Emre. “Allah Olmadan Objektif Bir Ahlak Mümkün mü?”. İslâm Düşüncesinde Ateizm Eleştirisi. 393-436. ed. Cemalettin Erdemci, Fadıl Ayğan, Seyithan Can, Mustafa Sancar. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
• Edman, Irwin. Sanat ve İnsan. çev. Turhan Oğuzkan. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1998.
• el-Eşarî, Ebu’l-Hasan İsmail. Makâlâtu’l-İslamiyyîn ve ıhtılâfû’l-musallîn. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Kahire: Mektebetü’l-Nehdati’l-Mısrıyye, 1950.
• Evkuran, Mehmet. Çağdaş Sorunlar ve Kelam. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitapevi, 1996.
• Hançerlioğlu, Orhan. Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar ve Akımlar (İstanbul: Remzi Kitapevi, 1977.
• İbn Haldûn, Muhammed b. Hasen. Târîhu İbn Haldûn. hzr. Halîl Şahâde. Beyrût, Dâru’l- Fikr, 1421/2001.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil. Tefsîru’l-Kurâni’l-azîm. Thk. Mustafa Seyyîd Muhammed vd. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 2000.
• Ibn Sînâ, Abdullâh b. Alî. en-Necât. çev. Kübra Şenel. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• Ihvân-ı Safâ. Ihvân-ı Safâ Risaleleri (Resâilu İhvani's-safâ ve Hullani'l-vefa). çev. Abdullah Kahramana vd.. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014.
• el-İsfehânî, Ebû’l Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. el-Fadl b. Muhammed er-Râgıb. el-müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, ts. İzmirli, İsmail Hakkı. İslâm Mütefekkirleri ile Garb Mütefekkirleri Arasında Mukayese. Sadeleştiren. Süleymen Hayri Bolay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1977.
• Kaya, Mahmut. İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010. Kazanç, Fethi Kerim. “Düşünce Tarihinde Ateizme Götüren Bir Neden Olarak Kötülük Sorunu: Kelâmî Açıdan Eleştirel Bir Değerlendirme”. İslâm Düşüncesinde Ateizm Eleştirisi. 190-259. ed. Cemalettin Erdemci, Fadıl Ayğan, Seyithan Can, Mustafa Sancar. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
• Komisyon. Evrim ve Tasarım Gelen-eksel ve Çağdaş Metinler Seçkisi. Derleyen. Recep Alpyağil. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• el-Kurtûbî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed Ebû Bekr. el-Câmiu li ahkâmi’l-Kur’ân ve’l Mubeyyin limâ tazammanahu mine’s sunne ve âyi’l-Furkân. Thk. Abdulmuhsîn et-Turkî. Beyrut: Muessesetü Risale, 2006.
• el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbu’t-tevḥid. nşr. Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi. Ankara: İsam Yayınları, 2003.
• el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vilâtu Ehl-i Sunne. thk. Mecdî Bâsellûm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 426/2005.
• el-Mâverdî, Ali b. Muhammed. en-Nuket ve’l-uyûn. Nşr. Seyyid Abdulmaksûd b. Abdurrahman. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Mill, John Stuart. Hürriyet. çev. Mehmet Osman Dostel. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1997.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. İnsan ve Tabiat. çev. Nabi Avcı. İstanbul: İşaret Yayınları, 1988.
• en-Nesefî, Ebu’l Berekât Abdullah b. Ahmed. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. Thk. Yusuf Ali Bedevî. Beyrut: Daru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Okcu, Abdulmecit. “Kur’ân ve Evrim Açısından Canlıların Oluşumu”. Ekev Akademi Dergisi 17/ 56 (2013), 151-177.
• Özdemir, Metin. “Çağdaş Ateizm Argümanlarının Kritiği”. İslâm Düşüncesinde Ateizm Eleştirisi. 529-548. ed. Cemalettin Erdemci, Fadıl Ayğan, Seyithan Can, Mustafa Sancar. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
• Özgökman, Fatih. “Evrimsel Ahlak ve Eleştirisi”. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 19 (2015), 153-173.
• Öztürk, Mustafa, vd.. Evrim Nedir Ne değildir?. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Özsoy, Ömer. Sünnetullah Bir Kur’an İfadesinin Kavramlaşması. Ankara: Fecr Yayınları, 1999.
• Rose, Steven. “Evrensel Darwinizm”. çev. Günseli Bayram, Dünü ve Bugünüyle Evrim Teorisi içinde, edt. Kenan Ateş, 152-175. İstanbul: Evrensel Basım Yayın, 2009.
• eş-Şehristânî, Muhammed b. Abdulkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihâl. thk. Emîr Alî Mühennâ, Alî Hasen Fâûr. Beyrut: Dâru’l Ma’rife, 1993.
• Ülken, Hilmi Ziya. Varlık ve Oluş. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968.
• et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah İbn Abdulmuhsîn et-Turkî. Kâhire: Dâru’l-Hicr, 2001.
• Taslaman, Caner. Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı. İstanbul: İstanbul Yayınevi, 2007.
• Turner, Derek. Paleontoloji ve Evrim. çev. Nıvart Taşçı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2014.
• Jan Z., Wilczynski. “Darwin’den Sekiz Yüzyıl Önce Birunî’nin Farazî Darwinizmî Üzerine”. çev. Harun Ünver, Esra Tellioğlu Ünver. Evrim ve Tasarım Gelen-eksel ve Çağdaş Metinler Seçkisi. derleyen. Recep Alpyağil. 228-236. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013), 230, 236.
• Yaran, Cafer Sadık. “Din ve Bilim: Mitolojik ve İdeolojik Girdilerin Ötesindeki Uyuşma”. çev. Halil İbrahim Doğramcı. Evrim ve Tasarım Gelen-eksel ve Çağdaş Metinler Seçkisi. derleyen. Recep Alpyağil. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kuran Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.