Türkolog Andreas Tietze ve Türk Edebiyatında Yeri

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 3, 1 - 18, 30.09.2024

Fahri Temizyürek , Perihan Duman Sağır

Bu makale için tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijlet/issue/87652/1564499

Öz

Türkolog Andreas Tietze'nin Türk edebiyatındaki konumu, çalışmanın odak noktasını oluşturmaktadır. Bu çalışmanın amacı; Türkolog Andreas Tietze'nin Türk edebiyatındaki rolünü derinlemesine anlamak, değerlendirmek ve belirli bir çerçeve içinde konumlandırmaktır. Çalışma, nitel araştırma örneğidir ve buna uygun olarak doküman analizi ile gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucuna göre Andreas Tietze, Türk edebiyatındaki katkıları aracılığıyla Türkoloji alanında önemli bir isim olarak öne çıkmaktadır. Tietze'nin Türk edebiyatındaki yeri hem dil bilimi hem de kültür tarihine yaptığı önemli çalışmalarla şekillenmiştir. Bu alandaki derinlemesine analizleri, Türk edebiyatının anlaşılmasına katkı sağlamıştır. Dil bilimsel çalışmaları, sözlük projeleri ve kültürel analizleri, bu alandaki araştırmalara yeni bir boyut kazandırmıştır. Tietze'nin akademik liderliği ve öğrenci yetiştirme konusundaki başarıları, Türkoloji alanındaki gelişimde etkili bir rol oynamış ve onu Türk edebiyatının önde gelen figürlerinden biri yapmıştır. Onun Türkçe Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati (TETTL) gibi kapsamlı sözlük projeleri, dil bilimciler, kültür tarihçileri ve edebiyat araştırmacıları için temel bir başvuru kaynağı olmuştur. Bu sözlükler, Türk dilinin tarihî ve çağdaş sözcük dağarcığının derinlemesine incelenmesine ve dilin evrimi ile kültürel bağlamdaki değişimleri anlamaya olanak tanımaktadır. Çalışma, Tietze'nin Türkoloji’ye yaptığı çeşitli katkıları, Türk edebiyatının evrimi ve Türk dili üzerine etkilerinin tespiti bakımından büyük bir önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkoloji, Andreas Tietze, Türk Dili ve Edebiyatı, Dil Bilimi

Turkologist Andreas Tietze and His Place in Turkish Literature

Bu makale için tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijlet/issue/87652/1564499

Öz

The focus of this study is the position of Turkologist Andreas Tietze in Turkish literature. The aim is to gain a deeper understanding of his contributions, evaluate his influence, and position his role within Turkish literature. The study is an example of qualitative research and was conducted using document analysis. According to the results, Andreas Tietze stands out as a significant figure in the field of Turkology through his contributions to Turkish literature. His prominence in Turkish literature has been shaped by his important work in both linguistics and cultural history. His in-depth analyses have contributed to a greater understanding of Turkish literature, and his linguistic studies, dictionary projects, and cultural analyses have introduced a new dimension to research in this field. Tietze’s academic leadership and success in educating students have played a pivotal role in the development of Turkology, establishing him as one of the leading figures in Turkish literary scholarship. His extensive dictionary projects, such as the Turkish Etymological Dictionary (TETTL), have become essential references for linguists, cultural historians, and literary researchers. These dictionaries allow for an in-depth examination of the historical and contemporary vocabulary of the Turkish language and facilitate the understanding of its evolution and the cultural changes it reflects. This study is significant in identifying Tietze's various contributions to Turkology, his impact on the evolution of Turkish literature, and the effects of his work on the Turkish language.

Anahtar Kelimeler

Turkology, Andreas Tietze, Turkish literature, Linguistics

Kaynakça

• Akar, A. (2010). Türkçe - Arapça arasındaki sözcük ilişkileri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 8, 9-16.
• Ambros, E. G. (2021). On dokuzuncu yüzyıl öncesi Osmanlı edebiyatı: ana akımlar ve eğilimler. Kün: Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(2). 5-23. https://doi.org/10.54281/kundergisi.11
• Ambros, E. G. (2022). Andreas Tietze'nin Osmanlı şiiri araştırmalarına katkısı üzerine düşünceler ve ek notlar. E. Yılmaz, N. Demir, E. Çetinkaya (Ed.), Andreas Tietze ve Avusturya Türkolojisi içinde (s. 19-31). Neue Welt Verlag.
• Anetshofer, H. (2005). Long live ottoman studies: Andreas Tietze’yi (1914-2003) hatırlarken. Journal of Turkish Studies/Türklük Bilgisi Araştırmaları, 30(1), 315-350.
• Anetshofer, H. (2012). Tietze, Andreas. İslam Ansiklopedisi, 41, 147-148. Başgöz, İ. (2018). Gemerek nire, bloomington nire, hayat hikayem. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Bliese, L. F. (1970). The lexicon-a key to culture; with illustrations from afar word lists. Journal of Ethiopian Studies, 8(2), 1-19.
• Creswell, J.W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri. Siyasal Kitabevi. Demir, N. (2009). Edebi metinlerde ağız kullanımı hakkında bir ön çalışma. Turcological Letters to Bernt Brendemoen. Novus Forlag. (s. 97-108).
• Devellioğlu, F. (1996). Osmanlıca Türkçe ansiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi. Dölen, E. (2010). Türkiye üniversite tarihi 4 İstanbul Üniversitesi (1933-1946). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Eren, H. (2004). Yitirdiklerimiz: Andreas Tietze (1914-2003) TDl., LXXXVII(626), 169-174. Faroqhi, S. (2004). In memoriam Andreas Tietze (1914-2003). Turcica, 36, 5-12. Foy, K. (1901). Die ältesten osmanischen transscriptionstexte in gothischen lettern. Zugleich ein Beitrag zur altosmanischen Litteratur. Mittheilungen de Seminars für Orientalische Sprachen (Westasiatische Studien), 4, 230-277.
• Gökdağ, B. A. (2017). Andreas Tietze. Bizim Külliye, 72, 20-23. Griswold, W. J. (2004). Andreas Tietze (1914-2003). Orta Doğu Çalışmaları Derneği Bülteni. 38(1), 142-144. doi:10.1017/S0026318400046885.
• Güner, G. (2003). Türk dilinde ünsüz değişmeleri. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri. Güner, G. (2006). Türkiye’de kelime etimolojisi üzerine yayımlanan makalelere dair bir bibliyografya denemesi. Journal of Turkish Studies-Türklük Bilimi Araştırmaları, 30(2), 77-93.
• Güner, G. (2010). Andreas Tietze, tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lûgatı (Cilt 2, F-J, Wıen 2009)’na Katkılar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 58(1), 199-211.
• Hazai, G. (2004). Prof. Dr. Dr. h.c. mult. Andreas Tietze. Günce TÜBA Bülteni, 29. http://www.tuba.gov.tr/upload/files/T%C3%9CBA%20.pdf.
• Johanson, L. (1988). Grenzen der Turcia. Verbindendes und Trennendes in der Entwicklung der Türkvölker. U. Ehrensward (Ed.), Turcica et Orientalia. Studies in honour of Gunnar Jarring on his eightieth birthday 12th October 1987 içinde. Swedish Research Institute in Istanbul, 51-61.
• Johanson, L. (1998). Code-copying in Irano-Turkic. Language Sciences, 20(3), 325-337. Johanson, L. (2007). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. (Structural Factors in Turkish Language Interactions). N. Demir (Çev.), TDK Yayınları.
• Kadıoğlu, S. & Şahinbaş Erginöz, G. (2017). Prof. Dr. Andreas Tietze. Belgelerle İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde mülteci bilim adamları içinde (s. 325-348). İstanbul Üniversitesi Yayını. Kahane, H. R., Kahane, R. & Tietze, A. (1958). The Lingua Franca in the Levant: Turkish nautical terms of Italian and Greek origin. University of Illinois Press.
• Köhbach, M. (2004a). In memoriam Andreas Tietze (1914-2003), WZKM, 94, 9-23. Köhbach, M. (2004b). Schriftenverzeichnis Andreas Tietze (1985-2002), WZKM, 94, 25-29. Ladstätter, O. & Tietze, A. (1994). Die Abdal (Äynu) in Xinjiang. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Memtimin, A. (2020). The Eynu in Xinjiang. Turkic Languages, 24(2), 198-214. Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber. Turan, S. (Çev.), Nobel Akademik Yayıncılık.
• Messing, G. M. (1961). Review of the lingua Franca in the Levant: Turkish nautical terms of Italian and Greek origin, by H. Kahane, R. Kahane, & A. Tietze. Speculum, 36/2, 340-41. Necatigil, B. (2020). Venedikte ölüm. Can Yayınları.
• Necatigil, B. (2022). Andreas Tietze^yle mektuplaşmalar (1944-1976). Tercümemi nasıl buldunuz? Otto Spies, Andreas Tietze, Annemarie Schimmel ve H. Wilfrid Brands’la mektuplaşmalar içinde (s. 37-66). Yapı Kredi Yayınları. Ortaylı, İ. (2023). Andreas Tietze türkolojinin kaybı. Defterimden portreler içinde (s. 209-210). Kronik Kitap. Ölmez, M. (2004). Türkçenin yorulmaz araştırıcısı Andreas Tietze’nin ardından. Toplumsal Tarih, XX(122), 50-53.
• Özgür, M. C. (2017). Bir ömür Türkoloji... Prof. Dr. Semih Tezcan anısına. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 57(57), 283-293. Doi: 10.26561/iutded.370926 Stewart Robinson, J. (1962). Review of the lingua Franca in the Levant: Turkish nautical terms of Italian and Greek origin, by H. Kahane, R. Kahane, & A. Tietze. Journal of Near Eastern Studies, 21(1), 58-60.
• Sanijan, A. K. & Tietze, A. (1981). Eremya Chelebi Kömürjian's Armeno-Turkish poem “The Jewish bride”. Harrassowitz Verlag. Soylu, Ü. (2012). Cahit Zarifoğlu üzerinde Reiner Maria Rilke etkisi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi, İstanbul.
• Tekin, T. (1987). Yunus Emre’nin gotik harfleriyle iki manzumesi. Erdem, 3(8), 367-392. Tietze, A. (1952). Die formalen Veränderungen an neueren europäischen Lehnwörtern im Türkischen. Oriens, 5(2), 230-268.
• Tietze, A. (1955a). Griechische Lehnwörter im anatolischen Türkisch. Oriens, 8(2), 204-257. Tietze, A.(1955b). XVI. asır Türk şiirinde gemici dili: Âgehî kasidesine nazireler. 60. doğum yılı münasebetiyle Zeki Velidi Togan’a armağan: symbolae in honorem Z. V. Togan içinde. Maarif Basımevi. 451-467.
• Tietze, A. (1957). Slavische Lehnwörter in der türkischen Volkssprache. Oriens, 10(1), 1-47. Tietze, A. (1958). Direkte arabische Entlehnungen im anatolischen Türkisch. Mélanges Jean Deny. J. Eckmann, A. S. Levend, ve M. Mansuroğlu (Ed.), Türk Tarih Kurumu Yayınları. 255-333. Tietze, A. (1964). Persische Ableitungssuffixe im Azerosmanischen. WZKM, 59(60), 154-200.
• Tietze, A. & Lazard, G. (1967). Persian loanwords in Anatolian Turkish. Oriens, 20, 125-168. https://doi.org/10.2307/1580400 Teitze, A. (1973). Ein Slavisches lehnwort in den früh-osmanischen chroniken. WZKM, 65-66, 219-222. Tietze, A. (1981). Yunus Emre and his contemporaries. T. S. Halman (Ed.), Yunus Emre and his mystical poetry. (Indiana University Turkish studies 2.) Indiana University Press. 87-110.
• Tietze, A. (1989). “Gotik Alfabesinde Basılmış Bir Türk Şiirinin Yeni Bir Yorumu Hakkında Görüşler Meşeli, E. (çev.). Erdem(Atatürk Kültür Merkezi Dergisi), 14, 409-418. “Bemerkungen zu einer neuen Lesung eines türkischer Gedich tes in gotischer Schrift”, Erdem (Atatürk Kültür Merkezi Dergisi), 14, Ankara: 399-408. Doi: 10.32704/erdem.1989.14.409
• Tietze, A. (1991). Vartan Paşa, Aḳabi hikâyesi: ilk Türkçe roman (1851). Eren Yayıncılık. Tietze, A. (1994). Kain und Abel (die armeno-türkische übersetzung eines oratoriums von metastasio). Roczznik Orientalistyczny, XLIX(2), 191-217. Tietze, A. & Yahalom, J. (1995). Ottoman melodies, Hebrew hymns: a 16th-century cross-cultural adventure. György, H. (Ed.). Akademiai Kıado.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. Sprachgeschichtliches und etymologisches Wörterbuch des Türkei-Türkischen. Cilt 1 A-E. Österreichische Akademie der Wissenschaften. Simurg Yayınevi.
• Tietze, A. (2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi lugati. Sprachgeschichtliches und Etymologisches Wörterbuch des Türkei-Türkischen. Wien: Osterreichischen Akademie der Wissenschaften. Simurg Yayınevi. Tietze, A. (2023). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati 1. Cilt. E. Yılmaz, & N. Demir (Ed.). TÜBA.
• Turan, F. (2014). Stages of evolution: studies in Turkish language and literature. F. Turan (Ed.), On sentence structure of Early Oghuz Turkish içinde (s. 181-189). The Isis Press.
• Yıldırım, A. ve Şimşek H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık. Yılmaz, E. (2021). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati’nde sözlü veriler. Türk Dilbiliminde Tanımlama ve Belgeleme VIII. Avusturya Türkolojisi.
• Yılmaz, E. (2022). Andreas Tietze’nin tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati ışığında Yunus Emre’nin söz varlığı üzerine notlar. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel sayı), 57-66.
• Yılmaz Önder, S. (2004). Andreas Tietze’nin biyografisi üzerine bir deneme. Toplumsal Tarih, XX(122), 54-58. Yılmaz, E., Tezcan, N. & Demir, N. (2020). Semiz Tezcan kitabı. Nobel Akademik Yayıncılık. Zürcher, E. J. (2002). Two young ottomanists discover kemalist Turkey. Journal of Turkish Studies, 26(2), 359-369.