Değerler Eğitimi Üzerine Ders Kitabı Görsellerinin İncelenmesi: Sosyal Bilgiler Dersi 5. Sınıf Örneği

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 70 - 90, 26.10.2022

Ahmet Tokmak , Veysi Aktaş

https://doi.org/10.53046/ijotem.1167595

Cited By: 2

Öz

Ders kitapları uzun yıllardır okul sisteminin önemli bir parçası olarak görülmüştür. Öğrenci ve öğretmen arasında öğretim sürecinin takibi açısından önemli bir yer tutan ders kitapları hızla gelişen teknolojiye ayak uydurmakta zorluk çekmektedir. Yenilenen öğretim programıyla sosyal bilgiler dersi beceri ve değerlerin kazandırılması bağlamında önemli bir görev üstlenmiştir. Kazandırılması hedeflenen değerler için ders kitaplarında çeşitli görseller, haber metinleri ve okuma metinlerine yer verilmeye başlanmıştır. Bu araştırmada 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı görsellerinin öğretim programındaki mevcut değerlerler açısından incelenmesi hedeflenmiştir. Nitel bir yöntem olan doküman incelemesinin kullanıldığı bu çalışmada içerik analizine başvurulmuştur. Frekans tablosu hazırlanmış, 23 öğrenci ve 15 öğretmen tarafından görsellerin değerlendirilmesi yapılmış, görsellerin kalitesi, gerekliliği, konu ile ilişkisi, olumlu ya da olumsuz olarak verdiği mesajlar irdelenmiştir. Araştırmanın ikinci kısmında ise aynı öğrenci ve öğretmenlere, belirlenen görsellerin öğretim programında belirlenmiş değerlerin kazandırılması noktasında bir mesaj verip vermediğini yorumlamaları istenmiştir. Elde edilen bulgular doğrultusunda 5. sınıf ders kitabında 13 değerin yer aldığı, 5 adet değerle ilgili (adalet, barış, eşitlik, özgürlük, tasarruf) görsellere yer verilmediği belirlenmiştir. Görsellerde en çok sorumluluk, duyarlılık, yardımseverlik ve saygı değerlerine yer verilmiştir. Kitaptaki görsellerin kalite, konu ile ilişkililik ve olumlu mesaj verme açısından sorunları olsa bile ihtiyaçları karşılayacak düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Öğrencilerin yorumları incelendiğinde görsellerin değer anlamında hedeflenen amaca hizmet ettikleri sonucuna ulaşılmıştır. Katılımcı öğretmenlerin verdiği benzer cevaplar, ders kitabındaki görsellerin söz konusu değerler açısından yeterli olduğu sonucunu desteklemektedir. Öğrenci ve öğretmen görüşleri çerçevesinde görsellerin kaliteli, konuyla ilişkili olduğu ve verdiği mesajların yeterli olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal bilgiler eğitimi, ders kitabı, değerler eğitimi

Examining Textbook Images on Values Education: Social Studies Lesson 5th Grade Example

Öz

It has long been shown in the textbook as an important part of the school system. Textbooks, which have an important place in the follow-up of the teaching process between the student and the teacher, have difficulties in keeping up with the rapidly developing technology. The studies carried out to make the textbooks more interesting lead to criticisms such as "the books were emptied". However, with the renewed curriculum, the social studies course has undertaken an important task in terms of gaining skills and values. Various visuals, news texts and reading texts have started to be included in the textbooks for the values aimed to be gained. In this research, a study was conducted to determine whether the 5th grade social studies textbook visuals contain the values determined in the curriculum and a frequency table was prepared. The visuals were evaluated by 23 students and 15 teachers, and their quality, necessity, relationship with the subject, positive or negative messages were examined. In the second part of the study, the same students and teachers were asked to interpret whether the determined visuals gave a message about gaining the values determined in the curriculum. In line with the findings obtained, inferences were made about the importance of textbook visuals in value education and suggestions were made.

Anahtar Kelimeler

Social studies education, textbook, values education

Kaynakça

• Aktan, C. C. (2003). Değişim ve yeni global değerler, modernite ve postmoderniteye değişim, Edit. Coşkun Can AKTAN, Çizgi Kitabevi.
• Aslan, S. ve Aybek, B. (2019). Uygulama örnekleriyle çokkültürlü eğitim ve değerler eğitimi (1. Baskı). Anı Yayıncılık.
• Ataman A.vd. (2001). Konu alanı ders kitabı inceleme kılavuzu (Türkçe 1–8). (Editör: Leyla Küçükahmet). Yayın Dağıtım.
• Ballı, M. M. (2021). Bilginin toplumsal-felsefi boyutları ve Spinoza’nın bilgi anlayışı. NOSYON: Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi, (7), 93-119.
• Creswell, J. W. (2013). Nitel araştırma yöntemleri, Çev. Ed. Mesut Bütün, Selçuk Beşir Demir, 3. Baskıdan Çeviri, Siyasal Kitabevi.
• Değirmenci Toraman, K. & Memişoğlu, H. (2022). Sosyal bilgiler ders kitaplarındaki edebi ürün ve görsellerin değerler eğitimi açısından incelenmesi. International Journal of Social Sciences and Education Research, 8(2), 198-217. DOI: 10.24289/ijsser.1081371
• Doğanay, A. (2002). “Sosyal bilgiler ve sosyal bilgiler öğretimi”, Edit: Cemil ÖZTÜRK; Dursun Dilek, Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi, Pegem Yayıncılık.
• Earged (2008). İlköğretim okulu ders kitaplarının değerlendirilmesi. www.meb.gov.tr adresinden erişildi.
• Erbaş, A. A. (2021). Sosyal bilgiler öğretim programındaki değerlerin sosyal bilgiler ders kitaplarına yansımaları. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11(1), 23-40. DOI: 10.48146/odusobiad.779737
• Eryılmaz, Ö. ve Çengelci Köse, T. (2018). Sosyal bilgilerde edebi ürünler ve değerler eğitimi: Küçük prens örneği. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(1), 65-79.
• Faiz, M. ve Karasu Avcı, E. (2018). 4.ve 5.sınıf sosyal bilgiler ders kitapları “etkin vatandaşlık” öğrenme alanında yer alan becerilerin ve değerlerin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 2 (1), 1-21.
• Hatay Uçar, F. ve Çetinkaya, S. (2021). İlkokul hayat bilgisi ders kitaplarında değerler eğitimi. Oltu Beşerî ve Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 2 (2), 275-291.
• İçen, M. ve Akpınar, E. (2014). Küresel vatandaşlık eğitiminin uluslararası sorunların çözümündeki rolü. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 277-290.
• Kan, Ç. (2010). Sosyal Bilgiler Dersi ve Değerler Eğitimi. Milli Eğitim Dergisi, 40(187), 138-145.
• Karacan, H. (2018). Beşinci sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve ders kitaplarında yer alan milli ve evrensel değerlerin analizi. Sosyal Bilgilerde Yenilikçi Araştırmalar Dergisi, 1(1), 1-10.
• Katılmış A., Ekşi H., Öztürk C., (2010). Sosyal bilgiler dersi kazanımlarıyla bütünleştirilmiş bilimsellik odaklı karakter eğitimi programının etkililiği, Sosyal Bilgiler Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 1(1), 50-87.
• Katılmış, A. (2010). Sosyal bilgiler derslerindeki bazı değerlerin kazandırılmasına yönelik bir karakter eğitimi programının geliştirilmesi [Yayınlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Kılıç, A. ve Seven, S. (2002). Konu alanı ders kitabı incelemesi. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Kochanska, G. (1994). Beyond cognition: expanding the search for the early roots of internalization and conscience. Development Psychology, 30(1), 20-22.
• Koçoğlu, E., ve Erdoğan, E. (2017). Dini ve ahlaki değerlerle sosyal bilgiler öğretimi. R. Sever, M. Aydın ve E. Koçoğlu (Ed.). Alternatif Yaklaşımlarla Sosyal Bilgiler Eğitimi (ss. 517-537). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Köksal, K., Yaylacı, Z., Yel, Ü., Erbaş, S. ve Kılcan, B. (2022). Sosyal bilgiler ders kitaplarının kök değerler açısından incelenmesi. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, 5(2), 74-87. DOI: 10.48174/buaad.52.1
• MEB, (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6 ve 7. Sınıflar). http://mufredat.meb.gov.tr adresinden erişildi.
• MEB. (Millî Eğitim Bakanlığı). (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6. ve 7. Sınıflar). Millî Eğitim Bakanlığı.
• Oğuz Haçat, S. ve Demir, F. B. (2020). Sosyal bilgiler ders kitaplarının değerler açısından incelenmesi. Journal of History School, 49, 4443-4466.
• Öztürk, T. ve Özkan, Z. S. (2018). Hayat bilgisi ders kitaplarındaki metin ve görsellerin değerler açısından incelenmesi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 6 (1), 172-204.
• Schwartz, S. H. (1992). Universals in the content and structure of values: Theoretical Advances and empirical tests in 20 countries, In M. Zarına (Ed.) Advances in Experimental Social Psychology (s. 1-65). Orlando, F L: Academic Press.
• Sönmez, V. (1997). Sosyal bilgiler öğretimi ve öğretmen kıavuzu, Anı Yayıncılık.
• Taş, H. (2022). İlkokul 4. sınıf sosyal bilgiler ders kitabının evrensel değerler açısından incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (62), 455-475. DOI: 10.21764/maeuefd.1054065
• TDK (2022). Büyük türkçe sözlük. https://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Tezcan, M. (2018). Değerler eğitimi: sosyolojik yaklaşım (1. Baskı). Anı Yayıncılık.
• Yılar, R. (2016). İlettiği değerler açısından ilkokul türkçe ders kitaplarındaki metinler üzerinde incelemeler, Journal of Bayburt Education Faculty, 11.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (11.Baskı). Seçkin Yayıncılık.