Unglazed Ceramics with Mountain Goat Figures of Ani

Year 2023, Issue: 19, 1 - 25, 31.01.2023

Muhammet Arslan Ahmet Şen

https://doi.org/10.26650/artsanat.2023.19.1108373

Abstract

Ani, which forms the western border of the historical Arran geography, entered a new era with the Seljuk conquest by Sultan Alparslan in 1064. This period, which constitutes the second prosperity period after the Bagratuni Dynasty; is a period in which political, commercial, social and artistic breakthroughs took place in the city. Archaeological excavations ongoing here are important in terms of revealing the rich artistic activity in the 11th and 12th centuries, which constituted the second prosperity period of Ani. The richness of the ceramic finds obtained during the excavations, on the one hand, reveals the qualified style of the period, on the other hand, offers important clues about the traces of life in the city. Some of the unglazed ceramic fragments from the ceramic finds are also important with their figural ornaments. These pieces which form the borders around the body of a large cube were produced from red and brown clay. There are human depictions along with various animal figures embroidered with cylindrical seal printing techniques on them. Most of the animal figures are mountain goat figures. It is not a coincidence that the goat, which has been famous for its courage and freedom since the first nomadic Turkish communities, finds a place for itself in Ani ceramics. These mountain goats which are usually depicted with human and plant motifs as well as other animal figures in motion and a flowing scene are considered to be a product of the Arran School in the Middle Ages. The existence of such rich ceramic fragments in Ani is important in terms of revealing the existence of a ceramic kiln representing this school in the city.

Keywords

Arran, School of Arran, Ani, Unglazed Ceramic, Mountain Goat.

Ani’nin Dağ Keçisi Figürlü Sırsız Seramikleri

Abstract

Tarihî Arrân coğrafyasının batı sınırını oluşturan Ani, 1064 yılında Sultan Alparslan tarafından gerçekleştirilen Selçuklu fethiyle birlikte yeni bir döneme girmiştir. Bagratunî Hanedanlığı’ndan sonraki ikinci refah dönemini oluşturan Büyük Selçuklu hâkimiyeti, kentteki siyasi, ticari, sosyal ve sanatsal atılımların gerçekleştiği bir dönem olarak karşımıza çıkmaktadır. Burada devam eden arkeolojik kazılar, Ani’nin ikinci refah dönemini oluşturan 11. ve 12. yüzyıllardaki zengin sanatsal etkinliği ortaya koyması bakımından önemlidir. Özellikle kazılarda elde edilen seramik buluntuların zenginliği, bir yandan devrin nitelikli üslubunu ortaya koyarken öte yandan kentteki yaşama dair izlerle ilgili önemli ipuçları sunmaktadır. Seramik buluntulardan sırsız seramik parçalarının bir kısmı, üzerlerindeki figürlü bezemeleriyle ayrıca önemlidir. Büyük bir küpün gövdesini dolanan bordürleri oluşturan bu parçalarda silindirik mühür baskı tekniğiyle işlenmiş çeşitli hayvan figürleriyle birlikte insan betimlemeleri de vardır. Hayvan figürlerinin çoğunluğunu ise dağ keçisi figürleri oluşturmaktadır. Konar-göçer ilk Türk topluluklarından itibaren özellikle cesareti ve özgürlüğüyle nam salmış olan keçinin Ani seramiklerinde kendine yer bulması tesadüfi değildir. Genellikle hareket hâlinde, akıcı bir sahne içinde diğer hayvan figürleri yanı sıra insan ve bitki motifleriyle resmedilen dağ keçileri, Orta Çağ’daki Arrân Okulu’nun bir ürünü olarak değerlendirilmektedir. Ani’deki bu türden zengin seramik parçalarının varlığı, kentte bu okulu temsil eden muhtemel bir seramik fırınının varlığını da düşündürmesi açısından önemlidir. Bu çalışmada söz konusu figürlü süslemeler tanıtılarak Türk sanatı bağlamında değerlendirilmiştir.

Keywords

Arrân, Arrân Okulu, Ani, Sırsız Seramik, Dağ Keçisi

References

• Alyılmaz, Cengiz. “Orhun Yazıtları”. Türkler Ansiklopedisi. 3. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, 1385-1404.
• Arslan, Muhammet. “Malazgirt Yolunda Ani’deki Selçuklu Mirası”. 950. Yılında Malazgirt Zaferi ve Sultan Alp Arslan. İstanbul: Ihlamur Yayınları, 2021, 472-481.
• Arslan, Muhammet. Anadolu’da İlk Selçuklu Mimarisi: Ani. Konya: Palet Yayınları, 2021. Arslan, Muhammet. Ani Örenyeri Kazısı 2019-2021 Yılı Çalışmaları. Kars: Palet Yayınları, 2022.
• Babajanyan, Astghik. “Metsamory Mijnadarum (Keramikakan Tvyalner)”. Metsamor. Hisun Tarva Peghumneri Zhamanakagrut’yuny. Yerevan: Mshakuyt’i Nakhararut’yun, 2015, 218-233.
• Babajanyan, Astghik, Soseh Aghaian, Davit Davtyan ve Husik Melkonyan. “A Viwe on Life in the Medieval Fortress at Dashtadem: Results of the 2015 and 2018 Excavation Campaigns”. Archaeology of Armenia in Regional Context. Ed. Pavel Avetisyan and Arsen Bobokhyan. Yerevan: Publishing House of the Institute of Archaeology and Ethnography, 2021, 373-396.
• Bingöl, Akın. “Yüzey Araştırmaları Işığında Borluk Vadisi Kaya Üstü Resimleri”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 39 (2016): 347-355.
• Ceramics In The Medieval Georgia. Ed. David Lortkipanidze, Ramin Ramishvili, Zurab Tvalchrelidze ve Mikheil Tsereteli. [y.y]: Georgian National Museum, [t.y].
• Ceylan, Alpaslan. “Doğuda İlk Türk Yerleşmelerinden Cunni Mağarası”. Türkler Ansiklopedisi. 4. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, 425-429.
• Ceylan, Alpaslan ve Oktay Özgül. “Kars’ta Türk Kültürünün Erken Dönem İzleri ve Yeni Keşifler”. Bilim ve Ütopya 286 (2018): 69-71.
• Ceylan, Alpaslan, Akın Bingöl ve Mustafa Karageçi. Eskiçağ’da Kars Kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Çay, Abdulhaluk. Anadolu’da Türk Damgası. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1983.
• Çetin, Yusuf. “Kars Müzesi’nde Bulunan Büyük Selçuklu Dönemine Ait İki Erzak Küpü Üzerinde Yer Alan Baskı Kabartma Tekniği İle Yapılmış Bezemelerin İkonografik Çözümlemesi”. International Journal of Social Science 57 (2017): 383-394.
• Çoruhlu, Yaşar. “2008 Dönemi Ani Kazılarında Ortaya Çıkarılan İnsan ve Hayvan Figürlü Keramik Kaplar Üzerine Değerlendirmeler”. XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, 2010, 185-196. Marr, Ani Knijnaya İstoriya Goroda i Raskopki na Meste Gorodişça, 86-87.
• Çoruhlu, Yaşar. “Kars/Ani Kazıları 2008 Yılı Çalışmaları”. 31. Kazı Sonuçları Toplantısı III. Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 2010.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2011. Çoruhlu, Yaşar. Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi 2. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2019.
• Dostiyev, Tarix. “Azerbaijan”. The Artistic Culture of Central Asia and Azerbaijan in the 9ᵗʰ-15ᵗʰ Centuries Volume I-Ceramics. Samarkand-Tashkent: International Institute for Central Asian Studies, 2011, 221-248.
• Dostiyev, Tarix. “Orta Asr Şemkir Şeher Yerinin Arxeoloji Tedkikinin İlk Yekunları”. Azerbaycan Arxeologiyası 12/2 (2009): 12-36.
• Dostiyev, Tarix. “Orta Asr Şemkir Şeherinin Basma Nakışlı Bedii Keramikasının Bazı Numuneleri”. Azerbaycan Arxeologiyası 18/2 (2015): 47-57.
• Dostiyev, Tarix. Orta Asr Şemkir Şeherinin Keramikası I. Hisse-Sırsız Saqsı Mamulatı. Bakü: Azerbaycan Milli İlimler Akademiyası Arxeologiya ve Etnoqrafiya İnstitutu, 2020.
• Dönmez, Şevket ve Fidane Abazoğlu. “Kızılırmak Havzası Demir Çağı Boya Bezekli Çanak- Çömlek Geleneğinin Kökeni Üzerine Düşünceler”. Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi 23 (2018): 81-99.
• Dvin IV-The City Dvin and Its Excavations. Ed. A. A. Kanahtaprh. Yerevan: Institute of Archaeology and Ethnography, 2008.
• Erdemir, Yaşar. Karatay Medresesi Çini Eserleri Müzesi. Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2009.
• Esin, Emel. Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2006.
• Freh, Wilhelm ve Muvaffak Uyanık. “Hakkâri-Sat Dağlarında, Gevaruk Vadisi İçinde Bulunan Kaya Resimleri Hakkında Tebliğ”. Belleten 21/84 (1957): 619-623.
• Guzelian, L. T. “Paleoepigraficeskie Materiali iz Raskopok Oren-Kala”. Srednevekovie Pamyatniki Azerbaidjana. Moskova: [y.y], 1965.
• Günaşdı, Yavuz. “Doğu Anadolu Kaya Resimleri Işığında Doyumlu Kaya Panoları”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 39 (2016): 391-407.
• Hole, Frank. “Prehistoric Susa”. The Royal City of Susa-Ancient Near Eastern Treasures in the Louvre. Ed. O. Harper Prudence, Aruz Joan ve Tallon Françoise. New York: The Metropolitan Museum of Art, 1992, 25-46.
• Hüseynli, Namiq. “Orta Asr Şemkir Şeherinin Boyalı Saksı Kabları Hakkında (2006 Yılı İlim Kazıları Esasında)”. Azerbaycan Arxeologiyası 9/1-2 (2007): 84-88.
• Karageçi, Mustafa. “Doğu Anadolu Kaya Resimlerindeki Süvari Tasvirleri”. 4. Uluslararası Türk Şöleni-Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri. Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları, 2018, 561-583.
• Karamağaralı, Beyhan ve Turgay Yazar. “Ani Kazısı Buluntuları”. Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007, 122-131.
• Koçaryan, G., A. Kalantaryan ve K. Kafadaryan. “Antikni Sloy na Territori Sentral Nogo Kvartala Sitadeli Dvina”. Dvin IV-The City Dvin and Its Excavations. Ed. A. A. Kanahtaprh. Yerevan: Institute of Archaeology and Ethnography, 2008, 129-164.
• Kökten, İsmail Kılıç. “Kars’ın Tarih Öncesi Hakkında İlk Kısa Rapor”. Belleten VII/27 (1943): 601-613.
• Köse, Bayram Arif. “10. Yüzyıl İslam Coğrafyacılarına Göre Ermeniye ve Arrân Tarihî Coğrafyası”. Turkish Studies 11/1 (2016): 89-108.
• Marr, Nikolai Yakovleviç. Ani Knijnaya İstoriya Goroda i Raskopki na Meste Gorodişça. Moskova: Gosudarstvennaya Akademiya İstorii Materialnoy Kulturi, 1934.
• Melkonyan, Husik, Astghik Babajanyan, Arsen Harutyunyan, Davit Davtyan ve Soseh Aghaian. “The Excavations of Dashtadem Fortress: Preliminary Report on 2015 Fieldwork Activity. Armenian Journal of Near Eastern Studies XI/1-2 (2017): 263-292.
• Oyal, Ömer F. Keçi/Zanlı, Kurban Cefakâr. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Önder, Mehmet. “Selçuklu Kubâd-Âbâd Sarayı Çinileri”. Selçuklu Araştırmaları Merkezi Selçuk Dergisi-I. Alâeddin Keykubat Özel Sayısı 3 (1988): 31-39.
• Özaydın, Abdülkerim. “Arrân”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 3. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1991, 394-395.
• Özdemir, Mehmet Ali ve Mehmet Işıklı. “Nevşehir, Suluca Karahöyük Demir Çağı Boya Bezemeli Seramikleri”. Seramik Araştırmaları Dergisi 2 (2020): 1-53.
• Özgül, Oktay ve Burak Bingöl. “Kuzeydoğu Anadolu Petrogliflerindeki Bir Grup Dağ Keçisi Motifi”. Art-Sanat 16 (2021): 491-527.
• Savinov, D. G. “Naskal’niye İzobrajeniya Tsentral’noy Azii i Yujnoy Sibiri”. Vestnik Leningradskiy Gosudarstvennogo Universiteta 20, 1964.
• Sevindi, Cemal ve Ali Yalçın Tavukçu. “Şirvaz Kalesi ve Kayaüstü Resimleri (Şenkaya-Erzurum)”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 31 (2013): 155-173.
• Silistreli, Uğur. “Köşk Höyük’te Bulunan Kabartma İnsan ve Hayvan Figürleriyle Bezeli Vazolar”. Belleten 53/206 (1989): 361-374.
• Tmindorashvili, David. Orta Yüzyıllarda Uplistsikhe. Tiflis: Eski Eserleri Koruma ve Araştırma Merkezi, 2008.
• Tümer, Hale. “Doğu Toros Petroglifleri: Tırşin Yaylası ve Çevresi”. Anadolu Araştırmaları 21 (2018): 21-41.
• Ünal, Serap ve Tennur Yaşar. “Teke Yöresi, Keçi (Teke) Figürü ve Seramik Sanatına Yansımaları”. Türk Dünyası Araştırmaları 127/251 (2021): 375-394.
• Üngör, İbrahim. “Türk Kültüründe Dağ Keçisi/Teke ve Doğu Anadolu Petrogliflerinde Bulunan Dağ Keçisi/Teke Figürleri Üzerine Görüşler”. 4. Uluslararası Türk Şöleni-Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri. Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları, 2018, 325-345.
• Yazar, Turgay ve Tülin Değirmenci. “Ani Kazılarında Ele Geçen Baskı Teknikli Sırsız Seramikler”. Sanat Tarihi Dergisi IX (1998): 151-161.
• Yiğitpaşa, Davut. “Doğu Anadolu Geç Demir Çağı Seramikleri Üzerinde Görülen Figürlü ve Bitkisel Bezemeler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Prof. Dr. Hamza Gündoğdu Özel Sayısı 6/25 (2013): 612-628.
• Zhamkochyan, A. “The Faience of Medieval Armenia in the 9ᵗʰ-14ᵗʰ Centuries”. Archaeological Sites of Armenia 10. Ed. A. Kalantaryan. Yerevan: Academy of Sciences Press, 1981.