A General Overview of Translation History from Ancient Civilizations to the 20th Century

Year 2025, Issue: 22, 23 - 43, 04.07.2025

Barış Can Aydın

https://doi.org/10.26650/iujts.2025.1606627

Abstract

This study provides a historical overview of the development of translation from ancient civilizations to the 20th century with its main outlines by highlighting its critical role in facilitating cultural exchange, promoting intellectual advancement, and contributing to societal progress. Beginning with early translation activities in ancient Egypt and Babylon, the narrative emphasizes translation's role in preserving and transmitting religious and administrative texts. This foundation was further expanded by the Greek and Roman civilizations, where philosophers like Cicero and Horace used translation and adopted adaptive translation methods to enrich the Roman culture and intellectual traditions. The study also examines the historical significance of the Bible translation. Jerome’s Latin Vulgate, translated from Hebrew and Greek sources, stands out as one of the most influential milestones in the history of translation. During the Reformation, Martin Luther’s translation of the Bible into German revolutionized access to religious texts by using the vernacular, thus supporting the rise of national languages. Translators like William Tyndale and John Wycliffe further enhanced the Bible’s accessibility, deepening debates on meaning and f idelity in translation theory. In 19th-century Europe, translation practices and theories evolved significantly, driven by contributions from figures like Schleiermacher and Humboldt. British translators such as William Morris and Dante Gabriel Rossetti emphasized the artistic dimensions of translation, balancing faithfulness to the source text with stylistic innovation. Throughout these historical periods, translation emerged as a dynamic process shaped by the cultural, intellectual, and technological contexts of its time. This study underscores translation's enduring significance in preserving knowledge, fostering cultural and intellectual exchange, and driving societal development.

Keywords

Bible Translation , Evolution of Translation , Translation History , Translation Theories

Antik Uygarlıklardan 20. Yüzyıla Kadar Çeviri Tarihine Genel Bir Bakış

Abstract

Bu çalışma, çeviri tarihinin antik uygarlıklardan 20. yüzyıla kadar uzanan gelişimini ana hatlarıyla ele almaktadır. Çalışmada çevirinin, kültürel alışverişi kolaylaştırmadaki, entelektüel ilerlemeyi teşvik etmedeki ve toplumsal gelişime katkı sağlamadaki kritik rolüne dikkat çekilmektedir. Antik Mısır ve Babil'deki erken dönem çeviri etkinliklerini ele alarak başlayan anlatı, çevirinin dini ve idari metinlerin korunup aktarılmasındaki rolünü vurgular. Bu süreç, Yunan ve Roma uygarlıklarının çeviri yoluyla bilgi birikimlerini genişletmesiyle devam eder. Özellikle Cicero ve Horatius gibi filozoflar, Roma kültürünü zenginleştirmek için çeviriyi kullanmışlar ve çeviride uyarlayıcı bir yaklaşımı benimsemişlerdir. Çalışma, Kitâb-ı Mukaddes (İncil) Çevirisinin tarih boyunca çeviriye etkisine de değinir. Aziz Jerome’un, Kitâb-ı Mukaddes’in İbranice ve Yunanca kaynak metinini kullanarak Latince Vulgata çevirisi, çeviri tarihindeki en önemli dönüm noktalarından biri olarak öne çıkar. Reform hareketi sırasında Martin Luther’in Kitâb-ı Mukaddes’i Almancaya çevirerek halk dilini kullanan yaklaşımı, dini metinlerin daha geniş kitlelere ulaşmasını sağlamış ve ulusal dillerin yükselişine katkıda bulunmuştur. William Tyndale ve John Wycliffe gibi çevirmenlerin çalışmaları, Kitâb-ı Mukaddes’in erişilebilirliğini artırmış, aynı zamanda çeviri kuramlarında anlam ve sadakat tartışmalarını derinleştirmiştir, 19. Yüzyıl Avrupası’nda Schleiermacher ve Humboldt gibi düşünürlerin katkılarıyla derinleşmiş; William Morris ve Dante Gabriel Rossetti gibi İngiliz çevirmenler çevirinin edebi ve sanatsal boyutu öne çıkarmıştır. Bu tarihsel dönemler boyunca çeviri, her dönemin kültürel, entelektüel ve teknolojik bağlamları tarafından şekillenen dinamik bir süreç olarak varlığını sürdürmüştür. Çalışma, çevirinin bilginin korunması ve aktarılması, kültürel ve entelektüel alışverişin teşvik edilmesi ve toplumların gelişimi üzerindeki vazgeçilmez etkisini ortaya koymaktadır.

Keywords

Çeviri Kuramları , Çeviri Tarihi , Çevirinin Evrimi , Kitâb-ı Mukaddes Çevirisi

Ethical Statement

Bu çalışma Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Mütercim Tercümanlık Yüksek Lisans Programı’nda Doç. Dr. Fatma Aylin Akın danışmanlığında Barış Can AYDIN tarafından hazırlanan “Dickens'ın 'İki Şehrin Hikâyesi' romanının farklı Türkçe çevirilerinin eşdeğerlik açısından karşılaştırmalı olarak incelenmesi” başlıklı yüksek lisans tezinden üretilmiştir. Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

References

• Aksoy, N. B. (2002). Geçmişten günümüze yazın çevirisi. İmge Kitabevi. google scholar
• Al-Ali, K. K. and Majid, L. R. (2015). St. Jerome’s approach to word-for-word and sense-for-sense translation. Journal of the College of google scholar
• Arts / University of Basrah, 0(74), 49-74. https://iasj.net/iasj/download/e354df916ecd3d12 google scholar
• Aristoteles. (2007). Poetika (S. Rifat Trans.). Can Yayınları. (First Published 335 B.C.) google scholar
• Arnold, M. (1993). The professor of poetry and literary critic, 1857-67. In C. Machann & F. D. Burt (Eds.) Selected Letters of Matthew Arnold. (pp. 104- 203). The Macmillan Press. (First Published 1860) google scholar
• Arnold, M. (2008). On translating Homer: Last words: A lecture given at Oxford. Kessinger Publishing. (First Published 1860) google scholar
• Arrowsmith, W. (1975). Jerome on translation: A breviary. Arion: A Journal of Humanities and the Classics, 2(3), 358-367. http://www.jstor. org/stable/20163384 google scholar
• Aydın, B. C. (2024). Toledo School of Translators and its importance in the history of translation in the West. Abant Çeviribilim Dergisi, 2(2), 38-44. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ajtis/issue/86753/1538569 google scholar
• Bassnett, S. (2002). Translation studies. Routledge Taylor & Francis. (First Published 1980) google scholar
• Bechtel, J. L. (1973). The modern application of Martin Luther's "Open letter on translating". Andrews University Seminary Studies, 11(2), 145-51. https://digitalcommons.andrews.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1226&context=auss google scholar
• Berk, Ö. (2005). Açıklamalı çeviribilim terimcesi. Multilingual Yayınları. google scholar
• Bernofsky S. (1997). Schleiermacher’s translation theory and varieties of foreignization. The Translator, 3(2). 175-192. https://doi.org/10. 1080/13556509.1997.10798997 google scholar
• Biguenet J. and Schulte R. (1992). Theories of Translation: An Anthology of Essays from Dryden to Derrida. University of Chicago Press. google scholar
• Butt, J. E. (2025, March 13). Alexander Pope. In Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/biography/Alexander-Pope-English-author:contentReference[oaicite:6]{index=6} google scholar
• Chavalas, M. W. (2006). The ancient Near East: Historical sources in translation. Blackwell Publishing. google scholar
• Cicero, M. T. (1949). On Invention. The best kind of orator. Topics. (H. M. Hubbell, Trans.). Harvard University Press. google scholar
• Cooper Cole, E. C. (2015). Interpretation and authority: The social functions of translation in ancient Egypt. EScholarship. https://escholarship.org/uc/item/7j29g3qg google scholar
• Çokövün, A. (2023). Çeviri tarihi ışığında çeviribilim. Disiplinlerarası Dil ve Kültür Çalışmaları Dergisi, 1(1), 12-22. https://dilkulturcalismalari.com/index.php/pub/article/view/5 google scholar
• Demircioğlu, C. (2016). Çeviribilimde tarih ve tarihyazımı: Doğu-Batı ekseninde bir karşılaştırma. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi google scholar
• Dryden, J. (1680). Ovid’s epistles. In E. N. Hooker & H. T. Swedenberg (Eds.) The Works of John Dryden, Volume I: Poems, 1649-1680. (pp. 109-120). University of California Press. https://doi.org/10.1093/actrade/9780520003583.book.1 , google scholar
• Ertaş, A. S. (2017). A comprehensive approach to translation theories. (Master’s Thesis, Atılım University, Ankara, Turkey) http://acikarsiv. atilim.edu.tr/browse/ google scholar Eruz, S. F. (2003). Çeviriden Çeviribilime. Multilingual Yayınları. google scholar
• Eruz, S. F. (2010). Çokkültürlülük ve çeviri: Osmanlı Devleti’nde çeviri etkinliği ve çevirmenler. Multilingual Yayınları google scholar
• Faulkner, P. (1973). William Morris: The critical heritage. Routledge and Kegan Paul. google scholar
• Gjesdal. K. (2011). Hermeneutics. Oxford Bibliographies in Philosophy. https://doi.org/10.1093/obo/9780195396577-0054 google scholar
• Göktaş, N. & Kaptan, S. B. (2024). Türkiye Cumhuriyeti’nin 100 yıllık çeviri serüveni: Dergiler, projeler ve çeviri eğitimi. HUMANITAS - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 12(Cumhuriyet’in 100. Yılı Özel Sayısı), 125-141. https://doi.org/10.20304/humanitas.1430212 google scholar
• Göktürk, A. (1994). Çeviri: dillerin dili. Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Gutas, D. (2001). Greek thought, Arabic culture: The Graeco-Arabic translation movement in Baghdad and early Abbasid society (2nd-4th/8th-10th centuries). Routledge. google scholar
• Gündüz, Ş. (2015). Hıristiyanlık, İsam Yayınları. google scholar
• Haikal, F. (2020). Translating ancient Egyptian literary texts. ResearchGate. https://www.researchgate.net/publication/365629021_Translating_Ancient_Egyptian_Literary_Texts google scholar
• Hatipoğlu, R. (2021). Antik dönemde yapılan çeviri faaliyetleri: Çevirilerin niteliği ve çevirmenlerin konumu üzerine bir inceleme. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (25), 1258-1280. https://doi.org/10.29000/rumelide.1032587 google scholar
• Horace. (2016). Ars poetica – şiir sanatı. (C. Çevik, Trans.) Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (First Published 19 BC) google scholar
• Humboldt, W. (1997). The more faithful, the more divergent from introduction to translation of Aeschylus’ Agamemnon. In D. Robinson (Ed.) Western translation theory from Herodotus to Nietzsche (p. 239-240) New York: Routledge Taylor & Francis. (First Published 1816) google scholar
• Hung, E. (2005). Translation and cultural change. John Benjamins Publishing. google scholar
• Jerome (2004). Letter to Pammachius. (K. Davis, Trans.) In L. Venuti (Ed.) The translation studies reader. (pp. 21-30) Routledge Taylor & Francis. (First Published 395) google scholar
• Vural-Kara, S. (2011). Tarihsel değerlendirmeler ışığında Türkiye’de çeviri etkinliği. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 94-101. https://doi.org/10.17860/efd.11384. google scholar
• Kızıltan, R. (2000). Tarihte çeviri: Antik çağdan 19. yüzyıl sonuna kadar edebi çeviri kuramları -1. Antik çağdan Barok çağın sonuna kadar. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Dergisi, 40(1-2), 71-86. https://doi.org/10.1501/Dtcfder_0000000587 google scholar
• Köstenberger, A. J., & Kruger, M. J. (2012). The heresy of orthodoxy: How contemporary culture's fascination with diversity has reshaped our understanding of early Christianity. Crossway. google scholar
• Kristal, E. (2002). Invisible work: Borges and translation. Vanderbilt University Press. google scholar
• Language on the Move. (2019). The interpreting profession in ancient Egypt. https://www.languageonthemove.com/the-interpreting- profession-in-ancient-egypt/ google scholar
• Law, T. M. (2010). When God spoke Greek: The septuagint and the making of the Christian Bible. Oxford University Press. google scholar
• Lefevere, A. (1992). Translation, history, culture. Routledge Taylor & Francis. google scholar
• Lewis, B. (1982). The Muslim discovery of Europe. W. W. Northon Company. google scholar
• Long, L. (2007). History and translation. In P. Kuhiwczak & K. Littau (Eds.), A companion to translation studies (pp. 63-76). Multilingual Matters. google scholar
• Metzger, B. M., & Coogan, M. D. (2001). The Oxford companion to the Bible. Oxford University Press. google scholar
• Montgomery, R. (2000). The role of translation in medieval Arabic literary culture. Journal of Arabic Literature, 31(2), 201-220. google scholar
• Munday, J. (2001). Introduction to translation studies. Routledge Taylor & Francis. google scholar
• Newman, F. W. (2006). Homeric translation in theory and practice: A reply to Matthew Arnold, esq., professor of poetry, Oxford. In Weissbort D. and Eysteinsson A. (Eds) Translation: Theory and Practice: A Historical Reader. (pp. 225-232) Oxford University Press. (First Published 1861) google scholar
• Nord, C. (2013). Functionalism in translation theories. In Millán, C. and Bartrina, F. (Eds) The Routledge handbook of translation studies. (pp. 201-209). Routledge Taylor & Francis. google scholar
• Platon. (2015). Kratylos (Çev. F. Akderin Trans.). Say Yayınları. (First Published 360 BC) google scholar
• Pym. A. (2010). Exploring translation theories. Routledge Taylor & Francis. google scholar
• Quintilian (1997). On what we should employ ourselves when we write from Institutiones Oratoriae. (J. S. Watson, trans.) In D. Robinson (Ed.) Western translation theory from Herodotus to Nietzsche (p. 19) Routledge Taylor & Francis. (First Published AD 96) google scholar
• Qvale, P. (2003). From St. Jerome to hypertext: Translation in theory and practice.(N. R. Spencer, Trans.) St. Jerome Publishing. (First Published 1998) google scholar
• Ren, X. (2008). A study of principles of Bible translation from the perspective of Martin Luther’s Bible translation. Canadian Social Science. 4(3) 74-79 https://core.ac.uk/download/pdf/236295847.pdf google scholar
• Robinson, D. (1997). What is translation: Centrifugal theories, critical interventions. The Kent State University Press. google scholar
• Robinson, D. (2014). Western translation theory: from Herodotus to Nietzsche. Routledge Taylor & Francis. (First published 1997). google scholar
• Schlegel, A. W. (1803). Extract from geschichte der romantischen literatur (“History of romantic literature”), 1803. In A. Lefevere, (Ed.) Translation, history, culture. (p. 17) Routledge Taylor & Francis. google scholar
• Schleiermacher, F. (2004). On the different methods of translating. In L. Venuti (Ed.) The translation studies reader. (pp. 43–63) Routledge Taylor & Francis. (First Published 1813) google scholar
• Scorgie, G. G., Strauss, M. L. & Voth, S. M. (2003). The challenge of bible translation: Communicating god's word to the world. Zondervan. google scholar
• Snell-Hornby, M. (2006). The turns of translation studies. John Benjamins. google scholar
• Steiner, G. (1975). After Babel: Aspects of language and translation. Oxford University Press. google scholar
• Swiss National Science Foundation. (2020). Sumerian-Akkadian literary bilingualism in the Old Babylonian period. https://data.snf.ch/ grants/grant/201939 google scholar
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2005). Kapılar: Çeviri tarihine yaklaşımlar. Scala Yayıncılık google scholar
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2016). Çevirinin ABC’si. Say Yayınları. (First Published 2011) google scholar
• Tunç, M. (2021). Çeviri tarihine genel bir bakış. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 23, 273–288. https://dergipark.org.tr/tr/download/article- file/2115667 google scholar
• Tytler, A. F. (1907). Essay on the principles of translation. J. M. Dent & Sons Limited. google scholar
• Vega, M. (1990). Wilhelm von Humboldt, translator and translation theorist. La traduction dans le monde hispanolusophone, 35(3), 489–493. https://doi.org/10.7202/004558ar google scholar
• Veldhuis, N. (2020). Babylonian theories of language. In J. Haubold & G. Hays (Eds.), Language and cosmos in Greece and Mesopotamia (pp. 15–35). Cambridge University Press. google scholar
• Venuti, L. (1995). The translator’s invisibility: A history of translation. Routledge Taylor & Francis. google scholar
• Venuti, L. (2004). The translation studies reader. Routledge Taylor & Francis. (First Published 2000) google scholar
• Weissbort, D. and Eysteinsson, Oxford: A. (2006). Translation: theory and practice: A historical reader. Oxford University Press. google scholar
• Wilde, O. (2018). Reviews. Musson Books Co. (First Published 1886) google scholar
• Wycliffe J. (2009). The Wycliffe Bible: John Wycliffe's translation of the holy scriptures from the Latin Vulgate. Lamp Post Inc. (First Published 1384) google scholar
• Yalçın, P. (2015). Çeviri stratejileri: Kuram ve uygulama. Grafiker Yayınları. google scholar
• Yazıcı, M. (2010). Çeviribilimin temel kavram ve kuramları. Multilingual Yayınları (First Published 2005) google scholar
• Yücel, F. (2007). Tarihsel ve kuramsal açıdan çeviri edimi. Dost Kitabevi Yayınları. google scholar