Giants in Azerbaijani Folktales

Year 2025, Volume: 35 Issue: 1, 323 - 356, 23.06.2025

Tuğba Bayrakdarlar

https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1516134

Abstract

Folktales are a type of narrative that mirrors the imagination, emotions, thoughts and beliefs of societies, has a connection with mythological periods and elements in terms of origin, and conveys the transformation and self realization process of individuals with heroes. Motifs leave deep traces on the reader-listener. Azerbaijani folktales, which have a rich corpus in the folktale tradition of the Turkic World, are important materials that preserve and transmit mythological motifs. In these folk products, which are treasures in this respect, giants occupy a large place in mythological motifs. In this study, the giant motif in 47 folktales selected from the five-volume Azerbaijan Nağılları was examined and analyzed in terms of physical, spatial characteristics, functions and end. As a result of the evaluation, it was seen that the giant motif in Azerbaijani folktales is used in accordance with its positive and negative meanings in Turkish and world mythologies and symbolized as one of the most common chaotic beings. According to the information obtained, the effects of the good- and bad-natured giants on the hero with their ordinary and extraordinary features were also interpreted. Thus, the widespread depiction of the giant in the collective memory of the Azerbaijani Turks was revealed.

Keywords

Mythology , Folktale , Motif , Giant , Azerbaijani

Azerbaycan Masallarında Devler

Abstract

Masallar toplumların hayal dünyalarına, duygu, düşünce ve inanç sistemlerine ayna tutan, köken itibarıyla mitolojik dönemlerle ve unsurlarla bağlantısı bulunan, bireyin dönüşümü ve kendini gerçekleştirme sürecini kahramanlar aracılığıyla aktaran anlatı türüdür. Kendisini meydana getiren ve her biri çeşitli anlamlara sahip olan motifler sayesinde okur-dinleyici üzerinde derin izler bırakmaktadır. Türk dünyası masal geleneği içerisinde zengin bir kül liyatı bulunan Azerbaycan masalları, bünyesinde mitolojik motifleri koruyup yaşatan ve günümüze aktaran önemli malzemelerdir. Bu yönüyle hazine niteliğindeki söz konusu halk ürünlerinde mitolojik motiflerin içerisinde devler geniş yer kaplamaktadır. Bu çalışmada Azerbaycan Nağılları adlı beş ciltlik eserden seçilen 47 masal üzerinde dev motifi metinler içerisindeki fiziksel, mekânsal özellikleri, işlevleri ve kahramanın erginlenmesindeki rolü ve sonu açısından ele alınıp çözümlenmiştir. Değerlendirme neticesinde Azerbaycan masallarında dev motifinin Türk ve dünya mitolojilerindeki olumlu ve olumsuz anlam karşılıklarına uygun tasvirde kullanıldığı ve kaotik varlıkların en yaygınlarından biri olarak kurgulanıp sembolleştirildiği görülmüştür. Elde edilen bilgilere göre iyi huylu ve kötü huylu olmak üzere iki şekilde örnekleri bulunan devlerin sahip olduğu olağan ve olağanüstü özellikleriyle kahraman üzerindeki tesirleri de yorumlanmıştır. Böylelikle Azerbaycan Türklerinin toplum hafızasındaki yaygın dev tasviri metinler üzerinden ortaya konmuştur.

Keywords

Mitoloji , Masal , Motif , Dev , Azerbaycan

References

• Ahundov, Ehliman. Azerbaycan Nağılları. 3. cilt. Bakı: Şerg-Gerb, 2005. google scholar
• Ahundov, Ehliman. Azerbaycan Nağılları. 4. cilt. Bakı: Şerg-Gerb, 2005. google scholar
• “Aladdinin Sihirli Lambası Masalı.” erişim 24 Mart 2024. https://www.birmasal.com/alaaddinin-sihirli-lambas-masali/. google scholar
• Aslan, Zeynep. “Karaçay-Malkar Masallarında Dış Ruh Motifi”. 3. Genç Akademisyenler Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde, 483-493. Ankara: Epamat Basım Yayın, 2016. google scholar
• Bahadur, Yeliz. “Türk Dünyası Masallarında İyi Huylu Devler ve Fonksiyonları”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 14 (2019): 121-134. erişim 2 Haziran 2024. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uygur/issue/50967/631035. google scholar
• Bakırcı, Nedim. “Türk Masallarında Olağanüstü Dağlar”, TÜRKAV Kamu Yönetimi Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 3/5 (2023): 1-21. erişim 20 Mayıs 2024. https://doi.org/10.5281/zenodo.10417105. google scholar Balkaya, Adem. “Halk Anlatılarında Kuyunun İşlevselliği Üzerine Bir Okuma”, Millî Folklor, 102 (2014): 53-64. erişim 20 Mayıs 2024. https:// www.millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=102&Sayfa=50. google scholar
• Barmanbay, Afina. “‘Ah Vah’ ve ‘Ohhay ile Ehmed’ İsimli Azerbaycan Masalları Üzerine Bir İnceleme”. I. Bilsel Uluslararası Aspendos Bilimsel Araştırmalar Kongresi- Kongre Kitabı içinde, editör İlyas Erpay, 197-208, Ankara: Astana Yayınları, 2024. https://bilselkongreleri.com/kongre-kitaplari. google scholar
• Bars, Mehmet Emin. “Türk Destanlarında Mağara Kültü Üzerine Bir Değerlendirme”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10/52 (2017): 76-82. erişim 20 Mayıs 2024. https://doi.org/10.17719/jisr.2017.1873. google scholar
• Bayat, Fuzuli. Türk Mitolojik Sistemi 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007. google scholar
• Bekki, Salahaddin. “Türk Halk Anlatılarında Ölüm Ruhu Motifi”, Millî Folklor, 62 (2004): 53-66. erişim 2 Haziran 2024. https://www.millif olklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=66&Sayfa=30. google scholar
• Beydili, Celal. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. çeviren Eren Ercan. Ankara: Yurt-Kitap-Yayın, 2004. google scholar
• Boratav, Pertev Naili. Türk Mitolojisi. İstanbul: BilgeSu Yayıncılık, 2012. google scholar
• Campbell, Joseph. Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. çeviren Sabri Gürses. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2010. google scholar
• Çelebi, Merve ve Sevda Önal Kılıç. “Türk Halk Anlatılarından Ahmedî’nin İskendernâme’sine Dev Motifi”, Culture and Civilization, 1/4 (2023): 12-22. erişim 2 Haziran 2024. https://dergipark.org.tr/tr/pub/culture/issue/76874/1233952. google scholar
• Çetindağ, Gülda. “Türk Kültüründe Mağara Motifi”. 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildiriler Kitabı I içinde, editörler Zeki Dilek, Mustafa Akbulut, Zeki Cemil Arda, Zeynep Bağlan Özer, Reşide Gürses, 443-455. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 2008. google scholar
• Çetinkaya, Gülnaz. “Türk Masallarında Korkunun Sembolik Kodları”, International Journal of Language Academy, 5/8 (2017): 407-419. erişim 2 Haziran 2024. https//doi.org/10.18033/ijla.3828. google scholar
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2002. google scholar
• Dilek, İbrahim. Türk Mitoloji Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2021. google scholar
• Donuk, Abdulkadir. “Eski Türklerde Saç Şekilleri Hakkında”. Saç Kitabı içinde, editör Emine Gürsoy Naskali, 3-11. İstanbul: Kitabevi, 2004. google scholar
• Durbilmez, Bayram ve Şule Gümüş. “Kırgızistan’da Kara İyeler ve Devlerle İlgili İnanışlar: Kırgız-Türk Destanlarından Örneklerle”, Millî Folklor, 17/133 (2022): 58-70. erişim 2 Haziran 2024. https://dergipark.org.tr/tr/pub/millifolklor/issue/71375/826775. google scholar
• Duymaz, Ali. “Türk Folklorunda Dış Ruh Tasarımı”, Bilig, 45 (2008): 1-22. google scholar
• Ercilasun, Ahmet Bican, ed. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü 1. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991. google scholar
• Ergun, Pervin. “Altay Destanlarında ve Anadolu Türk Masallarında Tastarakay-Keloğlan”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 18 (2004): 37-45. erişim 2 Haziran 2024. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tdded/issue/12704/154585. google scholar
• Ergun, Pervin. Türk Kültüründe Ağaç. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi BaşkanlığıYayınları, 2004. google scholar
• Ergun, Pervin. “Altay Destanlarında ve Anadolu Türk Masallarında Tatarakay-Keloğlan”, Millî Folklor, 68 (2005): 78-84. erişim 2 Haziran 2024. https://www.millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=68&Sayfa=74. google scholar
• Ergun, Pervin. “Türk Kültüründe Ruhlar ve Orman Kültü”, Millî Folklor, 87 (2010): 113-121. erişim 20 Mayıs 2024. https://www.acarindex. com/milli-folklor-dergisi/turk-kulturunde-ruhlar-ve-orman-kultu-110135. google scholar
• Eyüboğlu, İ. Zeki. Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1988. google scholar
• Frazer, James G. Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökleri. 2. cilt. çeviren Mehmet H. Doğan. İstanbul: Payel Yayınları, 1992. google scholar
• Hançerlioğlu, Orhan. Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2000. google scholar
• İnayet, Alimcan. Türk Dünyası Efsane ve Masallarında Bir Dev Tipi Yalmavuz/Celmoğuz. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2010. google scholar
• İnayet, Alimcan. “Epik Kahramanların Devlere Has Özellikleri Üzerine”, Millî Folklor, 52 (2001): 68-71. erişim 2 Haziran 2024. https://www.millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=52&Sayfa=65. google scholar
• Jung, Carl Gustav. Dört Arketip. çeviren Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Metis Yayınları, 2005. google scholar
• Qafarlı, Ramazan. Azǝrbaycan Türklǝrinin Mifologiyası. Bakı: Ağrıdağ Nǝşriyyatı, 2004. google scholar
• Karakurt, Deniz. Türk Mitoloji Ansiklopedisi Açıklamalı-Resimli Türk Söylence Sözlüğü. Türkiye: e-kitap, 2012. Pdf. google scholar
• Korkmaz, Esat. Eski Türk İnançları ve Şamanizim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi, 2003. google scholar
• Mackenzie, Donald A. Çin ve Japon Mitolojisi. çeviren Koray Akten. Ankara: İmge Kitabevi, 1996. google scholar
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi. 1. cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1993. google scholar
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi. 2. cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1995. google scholar
• Özdemir, Serdar Deniz. “Türk Halk Anlatılarında Dev Motifi”. Doktora tezi, Fırat Üniversitesi, 2019. Ulusal Tez Merkezi (555927). google scholar
• Özdemir, Serdar Deniz. Türk Halk Anlatılarında Devler. Çanakkale: Paradigma Akademi, 2022. google scholar
• Özünel Ölçer, Evrim. Masal Mekânında Kadın Olmak. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2017. google scholar
• Sarpkaya, Seçkin. Türklerin Şeytani Masalları. Ankara: Karakum, 2021. google scholar
• Sever, Mustafa. “Masallarda Dış Can (Canın Beden Dışında Saklanması)”, Millî Folklor, 60 (2003): 161-164. erişim 2 Haziran 2024. https:// www.millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=60&Sayfa=157. google scholar
• Seyidov, Nüreddin. Azerbaycan Nağılları. 5. cilt. Bakı: Şerg-Gerb, 2005. google scholar
• Şahbaz, Mehibe. “İslamiyet Öncesi Türklerde Saç Kültürü”, Journal of History School, 46 (2020): 1490-1507. erişim 20 Mayıs 2024. https// doi.org/10.29228/joh.41834. google scholar
• Şahin, Özlem. “Türk Destanlarındaki Devlerin Genel Özellikleri ve Türk Mitolojisi İle İlgileri”, Yenisey, 1 (2020): 11-24. erişim 2 Haziran 2024. https//doi.org/10.29228/yenisey.47694. google scholar
• Tehmasib, Memmedhüseyn. Azerbaycan Nağılları. 2. cilt. Bakı: Şerg-Gerb, 2005. google scholar
• Türkan, Kadriye. “Türk Dünyası Masallarında Su Kültü”, Millî Folklor, 93 (2012): 135-148. google scholar
• Türkeş, G. Umay. “Türk Masallarında Geleneksel ve Efsanevî Yaratıklar”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2/3-4 (2009): 84-115. erişim 2 google scholar
• Haziran 2024. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mahder/issue/36158/406500. google scholar
• Uraz, Murat. Türk Mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam Yayınları, 1994. google scholar
• Yalçınkaya, Fatoş. “Uygur Sihir Masallarındaki Olağanüstü Düşmanların Mitik Kökeni”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 13 (2019): 44-56. erişim 2 Haziran 2024. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uygur/issue/46541/571022. google scholar
• Yıldız, Naciye. “Türk Destanlarında Kötü Huylu Devler”, Millî Folklor, 87 (2010): 41-50. erişim 2 Haziran 2024. https://millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=87&Sayfa=38. google scholar
• Yılmaz, Bora. “Türk Halk Anlatılarında Devler ve Devlerin Mitolojik Ana İle İlişkisi”, SOBİDER-Sosyal Bilimler Dergisi, 60 (2022): 163-171. erişim 2 Haziran 2024. https//doi.org/10.29228/SOBIDER.64490. google scholar
• Yücel, Ayşe. “Masallarda Dev ve Yaratılış Destanındaki Benzerlikleri”, Millî Folklor, 39 (1998): 38-45. erişim 2 Haziran 2024. https://www.millifolklordergisi.com/PdfViewer.aspx?Sayi=39&Sayfa=37. google scholar
• Zeynallı, Henefi. Azerbaycan Nağılları. 1. cilt. Bakı: Şerg-Gerb, 2005. google scholar