Dereceli karşıt anlamlılarda belirtisizlik ve ölçek yapısı

Year 2014, Volume: 10 Issue: 1, 47 - 66, 31.12.2014

Soner Akşehirli

Abstract

Belirtisizlik, ikili dilsel karşıtlıklarda karşıtlığın terimlerinden birinin bu ilişkinin tümünü adlandıracak biçimde kullanılmasıdır. Anlam düzleminde ise belirtisizlik, ikili karşıtlık ilişkisi içinde bulunan terimlerden birinin anlam bakımından yansızlaşması ve bu karşıtlık ilişkisini adlandırır hâle gelmesidir. Sözcükler arasındaki anlamsal karşıtlık ya da karşıt anlamlılık ilişkilerinde anlamsal belirtisizlik örnekleri görülmektedir. Karşıt çiftlerin belirtisiz üyesi belirtili üyeye göre bağlamsal dağılımı ve sıklığı daha yüksek, soru tümcelerinde bütünüyle yansız anlamsal içerikle kullanılan sözcüktür. Ayrıca karşıt anlamlılık özelliği gösteren sıfatlardan birinin adlaşmış biçimi de bu karşıtlık ekseninin adı olarak belirtisiz üye olabilmektedir. Özellikle dereceli karşıtlıklarda dikkat çekici görünümleri olan belirtisizlik; kimi karşıt çiftlerde belirgin bir kullanım özelliği olarak görülürken, bazı çiftlerde ise belirtisiz üye bulunmamaktadır. Örneğin uzun: kısa karşıtlığı için uzun sıfatının adlaşmış biçimi olan uzunluk belirtisiz üye iken eski: yeni karşıtlığında böyle bir kullanım özelliği görülmemektedir. Bu çalışmada, dereceli karşıtlıkların temel özelliği olan aşamalı ölçek yapısının belirtisizlik üzerindeki etkisi söz konusu edilmektedir. Gönderimsel özelliklere bağlı olarak tek ve çift ölçekli olabilen dereceli karşıtlıklarda tek ölçekli olanların belirtisiz üyeye sahip olduğu, buna karşın çift ölçeklilik özelliği gösterenlerde her iki üyenin de belirtili üye olarak kullanıldığı görülmüştür.

Keywords

Belirtisizlik, Belirtililik, Karşıtlık, Dereceli Karşıt Anlamlılık, Ölçek Yapısı

References

• Aksan, Y., Aksan, M., Koltuksuz, A., Sezer, T., Mersinli, Ü., Demirhan, U. U., Yılmazer, H., Atasoy, G., Öz, S., Yıldız, İ. & Kurtoğlu, Ö. (2012). Construction of the Turkish national corpus (TNC). Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul. Turkiye.
• Erişim adresi: http://www.lrec-conf.org/proceedings/lrec2012/papers.html
• Croft, W. ve Cruse, D. A. (2004). Cognitive linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Cruse, D. A. (1986). Lexical semantics. Cambridge: Cambridge University Press
• Cruse, D. A. (2003) Lexicon. Mark Aranoff ve Janie Rees-Miller (Ed.), The handbook of linguistics içinde (s. 238-264) Oxford: Blackwell Publishing.
• Cruse, A. (2006). A glossary of semantics and pragmatics. Edinburg: Edinburg University Press.
• Fraizer, L., Clifton, C. ve Stolterfoht, B. (2008). Scale structure: Processing minimum standard and maximum standard scalar adjectives. Cognition, 106(1), 299-324.
• Givón, T. (1970). Notes on semantic structures of English adjectives. Language, 46(4), 816-837
• Hay, J. (1998). The uniformity of degree achievements. 72nd Annual Meeting of the LSA, New York (basılmamış Bildiri). Erişim adresi: http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.3.6232&rep=rep1&type=pdf
• Kennedy, C. ve McNally, L.(1999). From event structure to scale structure: Degree modification in deverbal adjectives. T. Matthews ve D. Strolovitch (Ed.), Proceedings of the 9th Semantics and Linguistic Theory Conference (s. 163-180) içinde. Ithaca: CLC Publications.
• Kenedy, C. ve McNally, L.(2005). Scale structure, degree modification, and the semantics of gradable predicates. Language, 81(2), 345-381.
• Lehrer, A. ve Lehrer K. (1982). Antonymy. Linguistics and Philosophy, 5(4), 483-501.
• Lehrer, A. (1985). Markedness and antonymy. Linguistics, 21, 397-429
• Murphy, G. L. (1994). The conceptual basis of antonymy and synonymy in adjectives. Journal of Memory and Language, 32, 301-319.
• Murphy, M. Y. (2003). Semantic relations and the lexicon: Antonyms, synonyms and other semantic paradigms. Cambridge: Cambridge University Press.
• Palmer, F. R. (2001) Semantik: Yeni bir anlambilim projesi. Ankara: Kitabiyat
• Paradis, C. (2001). adjectives and boundednes. Cognitive Linguistics, 12, 47-65.
• Rotstain, C. ve Winter, Y. (2004). Total adjectives vs. partial adjectives: Scale structures and higher- order modifiers. Naturel Language Semantics, 12, 259-288.
• Saeed, J. I.(2003) Semantics. Oxford: Blackwell.
• Talmy, G. (1970). Notes on the semantic structure of English adjectives. Language, 46(4), 816-837.