Perception Analysis on Sustainability Performance of the Growth Process of Istanbul to Northwest Direction

Year 2022, Volume: 15 Issue: 2, 681 - 706, 15.06.2022

Ruşena Sürücü Gözde Çakır Kıasıf

https://doi.org/10.35674/kent.1025957

Abstract

Developing technology with the Industrial Revolution; provided the transition from human power to machine power in production activities. This radical transformation in production spread all over the world in a short time and greatly affected the economic and social structure of the countries. Industrial activities, which started to develop rapidly in the cities, provided employment for the unemployed people living in the countryside and brought migration from the countryside to the city. Although Istanbul is the city where this process is most clearly observed in our country, there has been a rapid increase in the population of Istanbul after the 1950s due to immigration. The inability to meet the needs arising from the rapid population growth in a planned manner has adversely affected the spatial development of the city. After the 1950s, the planning process was started in Istanbul and it was aimed to achieve growth in a controlled manner. The most important issue stated in the plans; is that Istanbul should develop on an east-west axis in the south direction. Forest areas, agricultural areas and water basins in the north were determined as areas to be avoided, but projects made with private initiatives, government support and local government decisions paved the way for the city to grow in the north. This growth has caused some environmental, social and economic effects throughout the city. The aim of this study; to carry out the sustainable performance analysis of 12 projects implemented in the growth process in the northwestern direction of the city. In the study method, the literature review was made by examining the publications with important indexes on the subject, the projects to be discussed and sustainable development criteria were determined as a result of the scanning. In line with the determined environmental, social and economic criteria, the sustainability performance of growth was analyzed as a result of interviews with people who have the necessary equipment. As a result of the analysis, it was determined that the most economic development was achieved with 60.60% success in this growth; with a performance rate of 57.72% of social development, which is close to the average; On the other hand, it was observed that environmental development remained below the average value with a performance rate of 36.27% due to the damage to the natural environment. As a result, the importance of keeping growth under control and correct and rational planning for sustainable urban growth has been revealed.

Keywords

Urbanization, Urban Growth, Sustainable Development, Istanbul

İstanbul’un Kuzeybatı Yönündeki Büyüme Sürecinin Sürdürülebilirlik Performansına İlişkin Algı Analizi

Abstract

Sanayi Devrimi ile gelişen teknoloji; üretim faaliyetlerinde insan gücünden makine gücüne geçişi sağlamıştır. Üretimde yaşanan bu köklü dönüşüm kısa zaman içerisinde tüm dünyaya yayılarak, ülkelerin ekonomik ve toplumsal yapısını büyük ölçüde etkilemiştir. Kentlerde hızla gelişmeye başlayan sanayi faaliyetleri, kırsalda yaşayan işsiz kesim için istihdam sağlamış ve kırdan kente göçü beraberinde getirmiştir. Ülkemizde bu sürecin en net gözlendiği kent İstanbul olmakla birlikte, 1950’li yıllardan sonra İstanbul nüfusunda göç nedeniyle hızlı bir artış yaşanmıştır. Hızlı nüfus artışıyla ortaya çıkan gereksinimlerin planlı bir şekilde karşılanamaması, kentin mekânsal gelişimini olumsuz yönde etkilemiştir. 1950’lerden sonra İstanbul’da planlama sürecine girilmiş ve büyümenin kontrollü bir şekilde sağlanması hedeflenmiştir. Planlarda belirtilen en önemli konu; İstanbul’un, güney yönünde doğu-batı ekseninde gelişmesi gerektiğidir. Kuzey yöndeki orman alanları, tarım alanları ve su havzaları imardan kaçınılması gereken bölgeler olarak belirlenmiş ancak özel girişimler, devlet desteği ve yerel yönetim kararları ile yapılan projeler kentin kuzey yönünde büyümesine zemin hazırlamıştır. Bu büyüme ise kent genelinde bir takım çevresel, sosyal ve ekonomik etkilere sebep olmuştur. Bu çalışmanın amacı; kentin kuzeybatı yönündeki büyüme sürecinde hayata geçirilen 12 projenin sürdürülebilirlik performansına ilişkin algı analizini gerçekleştirmektir. Çalışma yönteminde, konu ile ilgili önemli indekslere sahip yayınlar incelenerek alanyazın taraması yapılmış, tarama sonucunda ele alınacak projeler ve sürdürülebilir kalkınma kriterleri belirlenmiştir. Belirlenen çevresel, sosyal ve ekonomik kriterler doğrultusunda, büyümenin sürdürülebilirlik performansı konu ile ilgili gerekli donanıma sahip kişilerle gerçekleştirilen görüşmeler sonucunda analiz edilmiştir. Analiz neticesinde bu büyümede %60,60 başarı ile en çok ekonomik kalkınmanın sağlandığı; sosyal kalkınmanın %57,72’lük bir performans oranı ile ortalamaya yakın bir değerde; çevresel kalkınmanın ise doğal çevreye verilen tahribattan dolayı %36,27 performans oranı ile ortalama değerin altında kaldığı görülmüştür. Sonuç olarak sürdürülebilir kentsel büyüme adına büyümenin kontrol altında tutulmasının, doğru ve akılcı planlanmasının önemi ortaya konulmuştur.

Keywords

Kentsel Büyüme, Sürdürülebilir Kalkınma, Kentleşme, İstanbul

References

• Acar, A. (2019). Kentleşmeye Bağlı Çevre Sorunları ve Çözüm Yolları. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Akın, O (2011). Yeni Büyüme Dinamikleri İlişkisinde İstanbul Kentinin Makroform Arayışı. YTÜ Şehir Bölge Planlama Bölümü, Mimarlık Dergisi, (361)İstanbul.
• Aksu, H (2020). İstanbul Kanalı Projesi Etki Analizleri ve Uygulama Önerileri. Çerçeve Rapor, 21. Yüzyılda Türkiye için Çağdaş Çözüm Programı, Çağdaş Çözüm Yayınları, Ankara.
• Alagözoğlu, A. (2010). Türkiye’deki Entegre Kırsal Kalkınma Projelerinin Sosyal Kalkınma Boyutu: Erzurum Entegre Kırsal Kalkınma Projesi. Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Altuntaş, A. (2012). Sürdürülebilir Toplumlar ve Metropollerin Baskılarından Kurtulmak İçin Alternatif Bir Yol: Sürdürülebilir Kentler. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(17), 135-148.
• Ansiklopedik Çevre Sözlüğü (2001). Türkiye Çevre Vakfı Yayınları, Ankara.
• Ataöv, A. ve Osmay, S. (2007.) Türkiye’de Kentsel Dönüşüme Yöntemsel Bir Yaklaşım. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 24(2):57-82, Ankara.
• Ataş, M.C. (2006) .İkitelli Organize Sanayi Bölgesi ve Mekânsal Etkileri. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Atıl, A.G. (2005). Türkiye’de Sürdürülebilir Kalkınma Açısından Kaynak Planlaması; Entegre Peyzaj Planlamasının İzmir İli Bayındır İlçesi Örneğinde Gerçekleştirilmesi. Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir.
• AYGM (2019). Kanal İstanbul Projesi Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu. T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Baran, N. (2015). Sürdürülebilir Turizm Planlaması ve Bölgesel Ekonomik Kalkınma: GAP Örneği. Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Başaran, İ. (2008). Kent ve Yerel Yönetim. Okutan Yayıncılık, İstanbul.
• Batı, O. (2013). Türkiye’de Sürdürülebilir Kalkınma ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Bilgin, İ., Akın, G., Boysan, B., Bozdoğan, S., Güvenç, M., Korkmaz, T., Yücesoy, E. (2010). İstanbul 1919-2010 Kent. Yapılı Çevre ve Mimarlık Kültürü Sergi Kitabı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Bozlağan, R. (2012). İstanbul Derinlik, Değişim ve Güç. 2. Baskı, Hayat Yayınları, İstanbul.
• Büyükseçgin, İ. (2019). İstanbul Tarihi Yarımada’da Osmanlı Dönemi Topoğrafyası-Yerleşim İlişkisi ve Büyük Konutların Gelişim Süreci Üzerine Bir Değerlendirme (1453-1920), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Champion, T. (2001). Urbanization, Suburbanisation, Counterurbanisation and Reurbanisation. In Paddison, Handbook of Urban Studies, London.
• Cinkara, M.Y. (2019). Ekonomik Kalkınma Bağlamında Yerel Yönetimlerin Özerkliği. Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep.
• Çakır, G. (2011). Sürdürülebilir Mimarlık Bağlamında Yüksek Yapıların İrdelenmesi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Çakmaktepe, N.E. (2020). Kentleşme Olgusu ve Modern Kentleşme Açısından Kentsel Dönüşüm Uygulamaları ve Sivas Örneği. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sivas.
• Çalışkan, Ç.O., Yalcintan, M.C. ve Çılgın, K. (2012). KBAM // İstanbul Dönüşüm Coğrafyası [Elektronik Dergi].
• ÇED. (2019). Kanal İstanbul Projesi (Kıyı Yapıları [Yat Limanları, Konteyner Limanları ve Lojistik Merkezler] Denizden Alan Kazanımı, Dip Taraması, Beton Santralleri Dahil). T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Döker, M.F. (2012). İstanbul Kentsel Büyüme Sürecinin Belirlenmesi, İzlenmesi ve Modellenmesi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Eyice, S. (1980). Tarih İçinde İstanbul ve Şehrin Gelişmesi. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Gökburun, İ. (2017). 1950-2015 Yılları Arasında İstanbul’da Nüfus Hareketleri. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Gölbaşı, S. (2007). Kentleşme ve Suç: İstanbul’un Kentleşme Süreci ile Suçluluk Arasındaki İlişkinin Kuramsal Analizi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Güneş, M. (2004). Yerel Gündem 21 “Ulusal” Kentlerden “Küresel” Köylere. Detay Yayıncılık, Ankara.
• İlhan, A. (2020). Kentsel Dönüşüm ve Mega Ulaşım Projeleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme: İstanbul Örneği. Pamukkale Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Denizli.
• İstanbul Çevre Düzeni Planı Raporu (2009). İstanbul.
• İstanbul Kent Raporu (2009). Son Beş Yılın Muhasebesi (2004-2009).
• İstanbul Metropoliten Alan Alt Bölge Nazım Planı (1995). İstanbul.
• Kantürer, G. (2016). İstanbul Kent Çeperlerinde Kırsal Arazilerin Dönüşümü “Ağaçlı-Yeniköy Yöresi Örneği”. İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Karakurt, E. (2004). Bilgi Toplumu Sürecinde Yeniden Yapılanan Kentsel Mekanı Okumak. 3. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, Eskişehir.
• Karaoğlu, E. (2016). İstanbul’da Kentsel Gelişimin Modern ve Postmodern Yaklaşımlar Bağlamında İrdelenmesi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• KOS. (2015). Kuzey Ormanları Savunması, Yaşam, Doğa, Çevre, İnsan ve Hukuk Karşısında 3. Havalimanı Projesi. Kurtuluş, H. (2005). İstanbul’da Kentsel Ayrışma, Mekânsal Dönüşümde Farklı Boyutlar. Bağlam Yayınları, İstanbul.
• Kurtuluş, H. (2005). İstanbul’da Kentsel Ayrışma, Mekânsal Dönüşümde Farklı Boyutlar. Bağlam Yayınları, İstanbul.
• Lale, Z. (2016). Sürdürülebilir Kalkınma Temeline Dayalı Yaşanabilir Çevre Oluşturulması: Eskişehir Tepebaşı İlçesi Örneği, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
• Mehraliyev, M. (2020). Sürdürülebilir Kalkınmanın Sağlanmasında Yeşil Ekonomi Faktörü: Azerbaycan Örneği. Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
• Neuman, W.L. (2016). Toplumsal Araştırma Yöntemleri, Nitel ve Nicel Yaklaşımlar. Yayınodası, Ankara. Oğuz, İ. H. (2019). Türkiye’de Sürdürülebilir Kalkınma ve Mikro Temelli Sürdürülebilir Kalkınma Uygulamaları. Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Gaziantep.
• Onur, A.C. ve Alp, J. (2018). 2000 Sonrasında İstanbul’da konut Ağırlıklı Dönüşen Sanayi Alanları Üzerine Bir Değerlendirme. [Elektronik Dergi].
• Özcan, K. G. (2019). Sürdürülebilir Kalkınmanın Başarısızlığı, Sürdürülebilir Kalkınmaya Eleştiriler ve Hakim Çevre Anlayışına Alternatif Yaklaşımlar. Namık Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ.
• Özer, Ö., Özbil A., Erten S., Gürleyen T., Kurtulmuş İ., Bakoviç M. (2018). İstanbul Kent Çeperinde Fiziksel Mekanın Kullanıcı Performansına Etkisi. Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, İstanbul.
• Özler, Ş. (2007). Cumhuriyet Dönemi İstanbul Planlama Raporları 1934-1995. TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, İstanbul.
• Özkan, K.E. (2017). Sürdürülebilir Kalkınma Bağlamında Çevre Sorunlarının Önemi: Türkiye AB Karşılaştırması. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Bilecik.
• Suher, H. (1995). “Planlama”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Tapan, M. (1998). İstanbul’un Kentsel Planlamasının Tarihsel Gelişimi ve Planlama Eylemleri. 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Taşdemir, İ ve Batuk, F (2010). Boğaz Geçişlerinin İstanbul’un Mekânsal Gelişimine Etkileri, 101 [Elektronik Dergi].
• Telli, D. (2015). Sürdürülebilir Mimarlık İlkeleri, Konut Tasarımına Etkisi ve Bir Model Önerisi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Sanat Yeterlilik Tezi, İstanbul.
• TEMA (2014). İstanbul’un Geleceğinin Etkileyen Üç Proje: 3. Köprü-3. Havaalanı-Kanal İstanbul. TEMA Vakfı Uzman Görüşleri, 1. Basım, İstanbul.
• Terzi, F (2009). Mekansal Büyüme ve Konut Alanlarına Yönelik Gelişme Stratejileri. İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• Torlak E. (2002). İmar Yasalarının Gelişimi Üzerine Düşünceler. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 11(3):58-69.
• Turan, Ş. (2014). Küreselleşen Dünyada Sürdürülebilir Kalkınmanın Önemi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Trabzon.
• Türkün, A., Öktem, Ü.B. ve Yapıcı, M. (2014). Mülk, Mahal, İnsan-İstanbul’da Kentsel Dönüşüm. Derleyen: Türkün A., İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Usta, H.K. (2020). Planlı Kentleşme ve Rant İlişkisi: Şanlıurfa Örneği. Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa.
• Ustabaşı, M. (2017). İstanbul’daki Rezidans Projelerinin Sürdürülebilir Mimarlık Bağlamında Analizi. Haliç Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Ünver, Ü.Ö. (2013). Stratejik Mrekansal Gelişme Dinamikleri Çerçevesinde Transfer Merkezleri’nin Kent Formuna Etkileri: Londra-Lizbon-İstanbul Deneyimleri. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• WWF. (2018). Ya Kanal Ya İstanbul, Kanal İstanbul Projesinin Ekolojik, Sosyal ve Ekonomik Değerlendirmesi. Dünya Doğayı Koruma Vakfı (World Wide Fund for Nature).
• Yazman, D. ve Öztürk, D. (2009). İstanbul’un Dünü ve Bugünü. Arkitera Mimarlık Merkezi, Kent Haberleri.
• Yerasimos, S. (1977) .Az Gelişmişlik Sürecinde Türkiye. Gözlem Yayınları, İstanbul.
• Yıldız, O. (2019). Sürdürülebilir Kalkınma Kapsamında Ekoturizmin Muğla İlinin Ekonomik Kalkınmasına Etkileri. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Doktora Tezi, Muğla.
• Yorulmaz, O. (2013). Metropoliten Kentsel Büyümenin Çeperdeki Kentsel-Kırsalla Etkileşimi; Antalya Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Isparta.
• Zoral, P. (2011). Sürdürülebilir Kalkınmanın Mekansal Planlama Pratiğine Aktarılması: Sürdürülebilirlik Değerlendirmesi ve Türkiye Uygulaması. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• URL-1. 02.01.2021 tarihinde https://www.afad.gov.tr/aciklamali-afet-yonetimi-terimleri-sozlugu adresinden erişildi.
• URL-2. 26.03.2021 tarihinde http://cografyaharita.com/haritalarim/4mmarmara-bolgesinin-illeri-haritasi.png adresinden erişildi.
• URL-3. 20.02.2021 tarihinde https://v3.arkitera.com/h47023-istanbulun-dunu-ve-bugunu.html adresinden erişildi.