‘Vahşi’ Uygarlık: Goya’dan Ebu Gureyb’e Siyasal Estetiğin Yapısökümü

Yıl 2025, Sayı: 2, 182 - 206, 22.10.2025

Efe Baştürk

Öz

Uygarlık ve öteki arasındaki ilişki sadece bir ayrım üzerine kurulu değildir. Uygarlık açısından öteki, ‘insan-sayılmayan’ olarak anlaşılır ve bu yüzden uygarlıkla özdeş ‘insani’ değerler veya ahlaki sorumlulukların öznesi de olamaz. Bu düşünce, uygarlığın ötekine karşı gayrı insani bakışını göstermekle kalmaz, fakat aynı zamanda uygarlığın, insani ve uygar sayılmayan ötekine nasıl dönüşebilir olduğunu da ortaya koyar. Derrida, Hayvan ve Egemen adlı seminerinde, uygarlığın bir formu olarak sivil-yasalı durumun tam da kendisinin mutlak ötekisi olan bir hayvaniliği nasıl içerdiğini tartışır. Derrida’ya göre, uygar-sivil-yasalı durumun kökeninde kendisini farklılaştırdığı bir hayvanilik/vahşilik vardır ve bu hayvanilik, yasadan özerkleşme olarak kendini görünür kılar. Batı uygarlık tarihinde, ötekinin “insan-sayılmayan” olarak nitelendirilmesi, ötekinin farklılığını değil, fakat uygarlığın sivil yasalara uymak zorunda olmadığı bir serbestlik anını da ima eder. Bu çalışma, Derrida’nın düşüncelerinden hareketle, uygarlığın ötekine karşı tam da ötekine addettiği ‘gayrı insanilik’ formuna nasıl dönüştüğünü, iki sanat eseri üzerinden inceleyecektir. Goya’nın “3 Mayıs” tablosu ile Ebu Gureyb hapishanesi fotoğrafları, vahşi bir şiddet ve işkenceyle beraber, uygar-siyasal formun ötekine karşı kendini insani sorumluluktan azade edişini de gösterir.

Anahtar Kelimeler

Derrida , Goya , Ebu Gureyb , Yapısöküm , Şiddet , Uygarlık

Kaynakça

• Arendt, H. (2022). Kötülüğün Sıradanlığı: Eichmann Kudüs’te, çev. Özge Çelik, İstanbul: Metis
• Asavei, M. A. (2018). Aesthetics, Disinterestedness, and Effectiveness in Political Art, Lanham: Lexington Books
• Basilio, M. M. (2013). Visual Propaganda, Exhibitions, and the Spanish Civil War, New York: Routledge
• Baumeister, D. (2017). “Derrida on Carnophallogocentrism and the Primal Parricide”, Derrida Today, 10 (1), 51-66
• Benjamin, W. (2018). “Tarih Kavramı Üzerine”, Son Bakışta Aşk, der. Nurdan Gürbilek, İstanbul: Metis
• Bouvier, P. (2011). “‘Yo lo vi’: Goya witnessing the disasters of war: an appeal to the sentiment of humanity”, International Review of the Red Cross, 93 (884), 1107-1133
• Bowden M. (2004). “Lessons of Abu Ghraib”, The Atlantic Monthly, 37-40.
• Brundage, W. F. (2018). Civilizing Torture: An American Tradition, Cambridge: Harvard University Press
• Derrida, J. (2008). The Animal That Therefore I Am. Çev. David Wills. Der: Marie-Louisse Mallet. New York: Fordham University Press
• Derrida, J. (2009). The Beast & The Sovereign Vol. I. çev. Geoffrey Bennington. Der. Michel Lisse, Marie-Louisse Mallet ve Ginette Michaud. Chicago: University of Chicago Press
• Deutscher, P. (2022). Derrida’yı Nasıl Okumalıyız?, çev. Caner Can Turan, İstanbul: Runik Kitap
• Diğler, M. ve Soylu, R. (2021). “Goya’nın ‘3 Mayıs’ Adlı Resminde Savaş Konusunun İncelemesi”, International Social Sciences Studies Journal, 7 (88), 4131-4142
• Direk, Z. (2004). “Derrida’nın Düşüncesinin Fenomenolojideki Kaynakları”, Çağdaş Fransız Düşüncesi (içinde). Z. Direk ve R. Güremen (der). İstanbul: Epos. 133-157
• Eisenman, S. F. (2007). Ebu Graib Etkisi: Batı Sanatında Şiddetin Kökenleri, çev. Işıl Özbek, İstanbul: Versus
• Ertuğrul, T. (2015). “Jacques Derrida: ‘Hayvan’ Meselesini İnsan-Hayvan İkiliğinin Ötesinde Düşünmek”. Cogito, sayı: 80: Felsefede Hayvan Sorusu. 174-196
• Ertuğrul, T. (2021). “Hobbes’ta Egemenlik Protezi: Kurtların Gecesi, Makine ve Canavar”, Çağımız ve Thomas Hobbes (içinde), M. Ertan Kardeş (der). İstanbul: VB Yayınları. 183-227
• Hobbes, T. (2021). Leviathan, çev. Semih Lim, İstanbul: YKY
• Holloway, D. (2009). “The War on Terror Espionage Thriller, And the Imperialism of Human Rights”, Comparative Literature Studies, Vol. 46 (1), 20-44
• İbrahim, Y. (2022). Technologies of Trauma: Cultural Formations Over Time, Bingley: Emerald Publishing Johnson, C. (2005). “Derrida: The Machine and The Animal”, Paragraph, 28 (3), 102-120
• Maggio, J. (2007). “Can the Subaltern Be Heard?’: Political Theory, Translation, Representation, and Gayatri Chakravorty Spivak”, Alternatives, 32, 419-443
• Nashef, H. A. M. (2015). “Ebu Gureyb ve Ötesi: Arzu Makinesinin Bir Genişlemesi Olarak İşkence”, çev. Abdurrahman Aydın, https://demos.org.tr/ebu-gureyb-ve-otesi-arzu-makinesinin-bir-genislemesi-olarak-iskence/ (erişim tarihi: 09.01.2025)
• Okan, M. (2006). “Tarihsel Tanıklık Olarak Resim: Goya'nın ‘Savaşın Felaketleri’ Dizisi İçin Notlar”, Ç.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 32, 129-138
• Pels, P. (1997). “The Anthropology of Colonialism: Culture, History, and the Emergence of Western Governmentality”, Annual Review of Anthropology, vol.26, 163-183
• Philipose, L. (2007). “The Politics of Pain and the End of Empire”, International Feminist Journal of Politics, 9:1, 60-81
• Platt, S. N. ve Platt, S. N. (2013). “Intimate Violence: Artists' Responses to Illegal Detention and Torture”, The Brown Journal of World Affairs, Vol 19(2), 163-183
• Rabb, T. K. (2024). “Sanat ve Mimari”, Erken Modern Avrupa Tarihi: Düşünce, Sanat ve Kültür (içinde), Hamish Scott (der), çev. İsmail Hakkı Yılmaz, İstanbul: VBKY, 161-211
• Tester K., 2005, “Reflections on the Abu Ghraib Photographs”, Journal of Human Rights, 137-143.
• Todorov, T. (2019). Aydınlanmanın Gölgesinde: Goya, çev. Sezin Şahin, İstanbul: Othello
• Turner, D. L. (2003). “The Animal Other: Civility and Animality in and Beyond Heidegger, Levinas, and Derrida”, disClosure, 12, 169-193