The Semiotic Dimensions of Ashure and Halva Culture: Metaphors of Sharing and Mourning

Year 2025, Volume: 1 Issue: 2, 122 - 139, 30.09.2025

Mehmet Özdamar

Abstract

Purpose: This study aims to examine the semiotic dimensions of ashura and halva traditions, which hold significant importance in Turkish culture, particularly in the context of sharing and mourning metaphors. The research seeks to reveal how these two traditional desserts function beyond mere food items, playing crucial roles in the transmission of social memory, construction of collective identity, and ritualization of complex emotions. Drawing from Barthes' semiotic approach and Lévi-Strauss's structural anthropology perspective, the study analyzes how ashura and halva function as cultural signs.

Methodology: The research is based on a comprehensive literature review. Systematic searches were conducted in academic databases such as JSTOR, EBSCO, DergiPark, YÖK Thesis Center, and Google Scholar using keywords like "ashura," "halva," "ritual foods," "mourning foods," "sharing culture," and "semiotics." Academic works published between 2000-2025 were examined, with particular focus on research addressing the cultural dimensions of ashura and halva and studies analyzing food culture through a semiotic approach. Thematic analysis, comparative cultural analysis, and semiotic reading techniques were used for data analysis.

Findings: The research found that ashura's multi-component structure symbolizes social diversity and unity. The tradition of distributing ashura strengthens neighborhood relations and social solidarity, while its connection to Muharram month rituals demonstrates the intertwining of religious and cultural dimensions. Halva exhibits a complex semiotic structure as a metaphor for mourning, with its post-death distribution containing the paradox of balancing a painful event with a sweet offering. During the modernization process, both desserts have undergone transformation in their semiotic meanings, acquiring new layers of meaning through urbanization and digitalization. Social media has reshaped the representations and meanings of these desserts, while the search for nostalgia and authenticity has revitalized interest in traditional values.

Practical Implications: The study offers important implications for the preservation and sustainability of cultural heritage. It recommends including ashura and halva traditions in UNESCO's Intangible Cultural Heritage list and organizing events to keep these traditions alive through collaboration between local governments and non-governmental organizations. Developing educational programs addressing the semiotic dimensions of gastronomic culture in educational institutions can contribute to the conscious transmission of cultural heritage. Additionally, effective use of digital platforms for promoting and sustaining these traditions can serve to preserve local values in the age of globalization.

Originality/Scientific Contribution: This study makes original contributions to the fields of gastronomic anthropology and cultural semiotics. It demonstrates the necessity of an interdisciplinary approach in analyzing the symbolic meanings of foods and shows how local culinary practices can be analyzed within the framework of universal semiotic theories. By applying Roland Barthes' food semiotics approach to the Turkish cultural context, it fills an important gap in the literature and illuminates the complex relationship between food culture, social memory, identity construction, and ritual practices. The study also contributes to understanding the dynamics of cultural continuity and change by examining the transformation of traditional food practices during modernization from a semiotic perspective.

Keywords

Ashura , Halva , Semiotics , Sharing culture , Mourning rituals , Gastronomic anthropology

Aşure ve Helva Kültürünün Semiyotik Boyutları: Paylaşım ve Yas Metaforları

Abstract

Amaç: Bu çalışma, Türk kültüründe önemli yer tutan aşure ve helva geleneğinin semiyotik boyutlarını, özellikle paylaşım ve yas metaforları bağlamında incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma, bu iki geleneksel tatlının sadece birer yiyecek olmaktan öte, toplumsal hafızanın aktarımında, kolektif kimliğin inşasında ve karmaşık duyguların ritüelleştirilmesinde üstlendikleri rolleri ortaya koymayı hedeflemektedir. Çalışma, Barthes'ın semiyotik yaklaşımı ve Lévi-Strauss'un yapısal antropoloji perspektifinden hareketle, aşure ve helvanın kültürel göstergeler olarak nasıl işlev gördüğünü analiz etmektedir.

Yöntem: Araştırma, kapsamlı bir literatür taraması yöntemine dayanmaktadır. JSTOR, EBSCO, DergiPark, YÖK Tez Merkezi ve Google Scholar gibi akademik veri tabanlarında "aşure", "helva", "ritüel yemekler", "yas yemekleri", "paylaşım kültürü", "semiyotik" gibi anahtar kelimelerle sistematik taramalar gerçekleştirilmiştir. 2000-2025 yılları arasında yayımlanmış akademik çalışmalar incelenmiş, özellikle aşure ve helvanın kültürel boyutlarını ele alan ve semiyotik yaklaşımla yemek kültürünü inceleyen araştırmalar değerlendirmeye alınmıştır. Verilerin analizinde tematik analiz, karşılaştırmalı kültürel çözümleme ve semiyotik okuma teknikleri kullanılmıştır.

Bulgular: Araştırma sonucunda, aşurenin çok bileşenli yapısının toplumsal çeşitlilik ve birlik sembolizmine işaret ettiği tespit edilmiştir. Aşure dağıtma geleneğinin komşuluk ilişkilerini ve toplumsal dayanışmayı güçlendirdiği, Muharrem ayı ritüelleriyle bağlantılı olarak dinî ve kültürel boyutların iç içe geçtiği belirlenmiştir. Helvanın ise yas metaforu olarak karmaşık bir semiyotik yapı sergilediği, ölüm sonrası dağıtımının acı bir olayın tatlı bir ikramla dengelenmesi paradoksunu içerdiği görülmüştür. Modernleşme sürecinde her iki tatlının da semiyotik anlamlarının dönüşüme uğradığı, kentleşme ve dijitalleşmenin etkisiyle yeni anlam katmanları kazandığı saptanmıştır. Sosyal medyanın bu tatlıların temsillerini ve anlamlarını yeniden şekillendirdiği, nostalji ve otantisite arayışının ise geleneksel değerlere yönelik ilgiyi canlandırdığı belirlenmiştir.

Pratik Çıkarımlar: Çalışma, kültürel mirasın korunması ve sürdürülebilirliği için önemli çıkarımlar sunmaktadır. Aşure ve helva geleneklerinin UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras listesine dahil edilmesi, yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluşlarının iş birliğiyle bu geleneklerin yaşatılmasına yönelik etkinliklerin düzenlenmesi önerilmektedir. Eğitim kurumlarında gastronomi kültürünün semiyotik boyutlarını ele alan programların geliştirilmesi, kültürel mirasın bilinçli bir şekilde aktarılmasına katkıda bulunabilir. Ayrıca, dijital platformların bu geleneklerin tanıtımı ve sürdürülmesi için etkin kullanımı, küreselleşme çağında yerel değerlerin korunmasına hizmet edebilir.

Özgünlük/Bilimsel Katkı: Bu çalışma, gastronomi antropolojisi ve kültürel semiyotik alanlarına özgün katkılar sunmaktadır. Yiyeceklerin taşıdığı sembolik anlamların çözümlenmesinde disiplinler arası bir yaklaşımın gerekliliğini ortaya koymakta ve yerel mutfak pratiklerinin evrensel semiyotik kuramlar çerçevesinde analiz edilebileceğini göstermektedir. Roland Barthes'ın yemek semiyotiği yaklaşımını Türk kültür bağlamına uygulayarak literatürdeki önemli bir boşluğu doldurmakta ve yemek kültürünün toplumsal hafıza, kimlik inşası ve ritüel pratiklerle olan karmaşık ilişkisini aydınlatmaktadır. Çalışma ayrıca, modernleşme sürecinde geleneksel yemek pratiklerinin geçirdiği dönüşümü semiyotik bir perspektifle ele alarak, kültürel süreklilik ve değişim dinamiklerini anlamaya katkı sağlamaktadır.

Keywords

Aşure , Helva , Semiyotik , Paylaşım kültürü , Yas ritüelleri , Gastronomi antropolojisi

References

• Aça, M. (2021). Türklerde ölü aşı verme geleneğinin bir parçası olarak helva. S. Deniz (Ed.), Türk kültüründe helva içinde (ss. 6-10). Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Aghaie, K. S. (2004). The martyrs of Karbala: Shi'i symbols and rituals in modern Iran. University of Washington Press.
• Albala, K., & Eden, T. (2011). Food and faith in christian culture. Columbia University Press.
• And, M. (2022). Ritüelden drama Kerbelâ-muharrem-ta'ziye. University of Washington Press.
• Appadurai, A. (1981). Gastro-Politics in Hindu South Asia. American Ethnologist, 8(3), 494-511. https://doi.org/10.1525/ae.1981.8.3.02a00050
• Appadurai, A. (1996). Modernity at large: Cultural dimensions of globalization. University of Minnesota Press. Artun, E. (2018). Türk halkbilimi. Karahan Kitabevi.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek: Eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. (A. Tekin, Çev.) Ayrıntı Yayınları.
• Aydın, M. (2021). Gastronomi ve antropoloji. O. Güler, G. Akdağ ve A. Kale (Ed.), Disiplinlerarasi bakış açısıyla gastronomi: Kavramlar, araştırmalar ve çalısma önerileri içinde (ss. 184-205). Detay Yayıncılık.
• Barthes, R. (1964). Elements of semiology. (A. Lavers, & C. Smith, Çev.) Hill and Wang.
• Barthes, R. (1972). Mythologies. (A. Lavers, Çev.) Farrar, Straus and Giroux.
• Barthes, R. (1974). S/ Z. (R. Miller, Çev.) Blackwell Publishing Ltd.
• Barthes, R. (1997). Toward a psychosociology of contemporary food consumption. C. Counihan, & P. Van Esterik (Ed.), Food and culture: A reader içinde (s. 20-27).Routledge.
• Barthes, R. (2013). Göstergebilimsel serüven. (M. Rifat, & S. Rifat, Çev.) Yapı Kredi Yayınları.
• Baş, E. (2004). Aşure günü, tarihsel boyutu ve osmanlı dini hayatındaki yeri üzerine düşünceler. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 45(1), 67-90. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000166
• Benjamin, W. (1969). The work of art in the age of mechanical reproduction. H. Arendt (Ed.), Illuminations içinde (H. Zohn, Çev., s. 217-251). Schocken Books.
• Beşirli, H. (2010). Yemek, kültür ve kimlik. Milli Folklor Dergisi, 11(87), 159-169.
• Beşirli, H. (2021). Yemek sosyolojisi: Yiyeceklere ve mutfağa sosyolojik bakış. Phoenix Yayınevi.
• Booth, A., Sutton, A., & Papaioannou, D. (2016). Systematic approaches to a successful literature review. Sage Publications.
• Boratav, P. N. (2013). 100 soruda Türk folkloru. BilgeSu Yayıncılık.
• Borghini, A. (2014). Authenticity in food. P. Thompson, & D. Kaplan (Ed.), Encyclopedia of Food and Agricultural Ethics içinde (s. 180-185). Springer.
• Bourdieu, P. (1977). Outline of a theory of practice. Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511812507
• Bourdieu, P. (1979). La distinction, critique sociale du jugemen. Les Editions de Minuit.
• Bozagcı, E. C. (2023). Türk Mutfak Kültüründe Helva ve Helva Gelenekleri . Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 8(2), 191-200. https://doi.org/10.37847/tdtad.1367959
• Bozkuş, M. (2008). Aşure günü, muharrem matemi/orucu ve Sivas’ta aşure uygulamaları. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 33-61.
• Canalp, G. (2023). Reklamlarda kültürel unsurların kullanımı: “Hepimiz Neneme Daşındık” ile “Yeni Yılda Biz…🙂” reklam filmlerinin göstergebilimsel analizi. Kıbrıs Araştırmaları Dergisi, 22(47), 25-42.
• Contois, E. J., & Kish, Z. (2022). Food Instagram: Identity, Influence, and Negotiation. University of Illinois Press. Counihan, C., & Van Esterik, P. (2013). Food and culture: A reader. Routledge.
• Derrida, J. (1976). Of grammatology. (G. Spivak, Çev.) John Hopkins University Press.
• Eco, U. (1986). Semiotics and the philosophy of language. Indiana University Press.
• Ersal, M., & Görgülü, E. (2017). Creating a ritual of food: Food cult in the Alevi belief system. Journal of Alevism-Bektashism Studies, 16, 139-200. https://doi.org/10.24082/2017.abked.8.
• Eser, T. (2019, 08 31). Aleviler, Kerbela, Matem ve Aşure. Birgün. https://www.birgun.net/makale/aleviler-kerbela-matem-ve-asure-266815
• Güzel, S. (2023). Application of roland barthes’ five codes on Edgar Allan Poe’s short story The Black Cat. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 35, 1258-1268. https://doi.org/10.29000/rumelide.1342273
• Halbwachs, M. (1992). On Collective Memory. (L. A. Coser, Çev.) The University of Chicago Press. https://doi.org/10.7208/chicago/9780226774497.001.0001
• Hall, S. (1997). Representation: Cultural representations and signifying practices. Sage Publications.
• Herman, J. L. (2017). #EatingfortheInsta: A semiotic analysis of digital representations of food on. Graduate Journal of Food Studies, 4(2), 21-32.
• Hine, C. (2015). Ethnography for the internet: Embedded, embodied and everyday. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003085348
• Hobsbawm, E., & Ranger, T. (1983). The invention of tradition. Cambridge University Press.
• Holtzman, J. (2006). Food and memory. Annual Review of Anthropology, 35, 361-38. https://doi.org/ANNUREV.ANTHRO.35.081705.123220
• İşli, H. N. (2003). Kadîrîhane'de aşure. M. S. Koz (Ed.), Yemek kitabı tarih-halk bilimi-edebiyat içinde (s. 941-954). Kitabevi Yayınları.
• Jakobson, R. (1995). On language. (L. R. Waugh, & M. Monville-Burston, Çev.) Harvard University Press.
• Kalafat, Y. (2016, 01 24). Karadeniz yöresi kültür tarihinde "helva". Dünya Gündemi. https://yenidunyagundemi.com/haber/-karadeniz-yoresi-kultur-tarihinde-helva-4053.html?m=1
• Karakas, F. (2006). Noah's pudding: Reflection on diversity, living in harmony and peace through ashura. Vital Speeches of the Day, 72(12), 369-373.
• Kaya, İ. (2024). Ritüellerin çevrim içi alanda yeniden tasarlanmasına mekânsal ve zamansal bir eleştiri: Aura’nın yok oluşu. Folklor Akademi Dergisi, 7(1), 22-33. https://doi.org/10.55666/folklor.1384083
• Kaygısız, C. (2022, 08 08). Aşurenin iki yüzü: Kurtuluş ve yas. nevbahar: https://nevbahardergisi.com/asurenin-iki-yuzu-kurtulus-ve-yas/
• Kessous, A., & Roux, E. (2008). A semiotic analysis of nostalgia as a connection to the past. Qualitative Market Research: An International Journal, 11(2), 192-212. https://doi.org/10.1108/13522750810864440
• Lévi-Strauss, C. (1962). Le totémisme aujourd'hui. Presses Universitaires de France.
• Lévi-Strauss, C. (1966). The culinary triangle. New Society, 22, 937-940.
• Lowe, M., Maxson, B., Stone, S., Miller, W., Snajdr, E., & Hanna, K. (2018). The boolean is dead, long live the boolean! Natural language versus boolean searching in introductory undergraduate instruction. College & Research Libraries, 79(4), 517-534. https://doi.org/10.5860/crl.79.4.517
• Lupton, D. (1996). Food, the body and the self. Sage Publications.
• Mansour, N. (2022, 05 04). Greek halva: How different it is from Egyptian halawa. Chez Nermine. https://cheznermine.com/2022/05/04/greek-halvah-how-different-it-is-from-egyptian-halawa/#What_Is_Greek_Halvah
• Montanari, M. (2006). Food is culture. Columbia University Press.
• Navasca, A. (2024, 11 10). Trends over tradition: social media takes away from cultural foods. Scot Scoop. https://scotscoop.com/trends-over-tradition-social-media-takes-away-from-cultural-foods/
• Özbil, A. (2011). Edirne'nin gaziler helvası ve helva sohbetleri. Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 1(1), 57-62.
• Özlü, Z. (2011). Osmanlı devletinde tekkelere bir bakış: Aşure geleneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 5757, 191-212.
• Parasecoli, F. (2011). Savoring semiotics: food in intercultural communication. Social Semiotics, 21(5), 645–663. https://doi.org/10.1080/10350330.2011.578803
• Polat, K. (2019). Aşure geleneğinin tarihsel arka planı ve osmanlı kültür dünyasına yansımaları. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 3(4), 457-474. https://doi.org/10.34083/akaded.627055
• Saussure, F. D. (1959). Course in general linguistics. Philosophical Library.
• Sutton, D. E. (2001). Remembrance of repasts: An anthropology of food and memory. Berg.
• Tryjarski , E. (2012). Türkler ve ölüm. (H. Er, Çev.) Pinhan Yayıncılık.
• Turner, V. (1969). The ritual process: Structure and anti-structure. Aldine Transaction.
• Uçan Eke, N. (2019). Edebiyatın metaforik gücü. Söylem Filoloji Dergisi, 4(2), 238-253. https://doi.org/10.29110/soylemdergi.617460
• Üçer, C. (2015). Alevîliğin yanlış algılanması: Muharrem uygulamaları örneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 74(Haziran 2015), 45-76.
• Ünyay Açıkgöz, F. (2019). Osmanlı sarayında aşure yapımı ve dağıtımı xvııı.-xıx. yüzyıllar. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 90, 99-110. https://doi.org/10.34189/ hbv.90.007
• Yavuz, Y. Ş. (1991). ÂŞÛRÂ. 06 02, 2025 tarihinde TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/asura adresinden alındı