Okul Öncesi Dönem Çocuklarına Yönelik Çizgi Filmlerde Yer Alan Sosyal Beceriler İle Saldırgan ve Zorba Davranışların İncelenmesi

Year 2024, Volume: 16 Issue: 30, 282 - 304, 30.06.2024

İlkay Göktaş Nazife Koyutürk Koçer Hülya Gülay Ogelman

https://doi.org/10.38155/ksbd.1397703

Abstract

Bu çalışmada, Türkiye ve yurt dışı yapımı olan bazı okul öncesi dönem çizgi filmlerinin sosyal beceriler, saldırgan ve zorba davranışlar açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu okul öncesi dönem çocuklarına yönelik hazırlanan 50 çizgi film oluşturmaktadır. Amaçlı örnekleme yöntemi ile belirlenen çalışma grubunda, izlenme oranlarına göre Türkiye yapımı 24, yurt dışı yapımı 26 çizgi film bölümü yer almaktadır. Doküman inceleme yönteminden yararlanılan bu araştırmada veriler, Çizgi Filmlere Yönelik Sosyal Beceri Kontrol Listesi, Çizgi Filmlere Yönelik Saldırgan Davranış Kontrol Listesi ve Çizgi Filmlere Yönelik Zorba Davranış Kontrol Listesi ile toplanmıştır. Araştırma bulgularına göre Türkiye yapımı çizgi filmlerde, en sık karşılaşılan ilk üç sosyal beceri, “başkaları konuşurken konuşan kişiyle göz teması kurma, yardım etme ve tehlikelerden korumaya yönelik sözlü ve/veya sözsüz hareketler” iken yurt dışı yapımı çizgi filmlerde en sık karşılaşılan ilk üç sosyal beceri, “selamlaşma, iltifat etme ve yardım etme”dir. Türkiye yapımı çizgi filmlerde en az yer alan sosyal becerilerin, “sürekli olmayan değişikliklere kolayca uyum gösterme, güçlü ve zayıf yanlarını tanımlama, kızgınlığının başladığını fark etme ve sürpriz yapma” olduğu, yurt dışı yapımı çizgi filmlerde en az yer alan sosyal becerilerin “isteklerini, ihtiyaçlarını rahatça ifade etme, paylaşma ve akran baskısını görmezden gelme” olduğu görülmektedir. Türkiye yapımı çizgi filmlerde en sık sergilenen saldırgan davranışın “birilerini çeşitli fiziksel davranışlarla (dürtme, itme, çekiştirme vb.) rahatsız etme” olduğu, yurt dışı yapımı çizgi filmlerde en sık sergilenen saldırgan davranış “birileriyle alay etme” dir. Türkiye yapımı çizgi filmlerde en sık sergilenen zorba davranış “aynı kişiyi/kişileri itme, çekiştirme”, yurt dışı yapımı okul öncesi dönem çocuklarına yönelik çizgi filmlerde en sık en sık sergilenen zorba davranış “aynı kişinin/kişilerin oyuncaklarını /eşyalarını izinsiz alarak kızdırma” olmuştur.

Keywords

Okul öncesi dönem, sosyal beceri, saldırganlık, akran zorbalığı, çizgi film.

References

• Akça, R. P., & Baran, G. (2018). Çizgi filmlerin Türk kültürüne ait özellikler açısından incelenmesi: “Pepee Örneği”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 8(17), 215-224.
• Alsaker, F. D. (2004). Bernese program against victimization in kindergarten and elementary schools. P. K. Smith, D. Pepler, & K. (Eds.), Rigby In Bullying in schools: How successful can interventions be? (pp. 289–306). Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press.
• Alsaker, F. D., & Olweus, D. (2002). Stability and change in global self-esteem and self-related affect. T. M. Brinthaupt, & R. P. Lipka (Eds.), In Understanding the self of the early adolescent. (pp. 193-223). State University of New York Press.
• Arseneault, L., Walsh, E., Trzesniewski, K., Newcombe, R., Caspi, A., & Moffitt, T. E. (2006). Bullying victimization uniquely contributes to adjustment problems in young children: a nationally representative cohort study. Pediatrics, 118(1), 130–138
• Avcıoğlu, H. (2007). Sosyal becerileri değerlendirme ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması (4-6 yaş). Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7, 93-103.
• Aydın, K. B. (2019). Özerk-ilişkisel benlik ölçeğinin geçerliği, güvenirliği ve öznel esenlik hali ile ilişkisi. International Journal of Education Technology and Scientific Researches, 4 (8), 46-64.
• Baker, K., & Raney, A. A. (2007). Equally super?: Gender-role stereotyping of superheroes in children's animated programs. Mass Communication & Society, 10(1), 25-41.
• Bandura, A., Ross, D., & Ross, S. (2019). Imitation of film-mediated aggressive models (1963). In Crime and Media (pp. 381-392). Routledge.
• Bayar, S. Televizyon yayınlarında yer alan cinsel içeriklerin çocukların gelişimleri üzerindeki rolü (Konya Meram, Selçuklu, Karatay ilköğretim okulları üzerine bir araştırma). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Bay-Hinitz, A.K. (2001). Prescribing games to reduce aggression in children. C.Schaefer & S.E. Reid (Eds.). In Game Play Therapeutic Use of Childhood Games (2nd ed). (pp. 366-383). New York: NY: John Wiley and Sons, Inc.
• Bushman, B. J., & Huesmann, L. R. (2010). Aggression. S. T. Fiske, D. T. Gilbert, & G. Lindzey (Eds.). In Handbook of Social Psychology (5th ed., Vol. 2, pp. 833–863). John Wiley & Sons.
• Chen, C. C., McComas, J. J., Hartman E., & Symons, F. J. (2011). A prospective sequential analysis of the relation between physical aggression and peer rejection acts in a high-risk preschool sample. Early Education and Development, 22(4), 574-592.
• Christakis, D.A., & Zimmerman, F.J. (2007). Violent Television Viewing During Preschool Is Associated With Antisocial Behavior During School Age. Pediatrics, 120(5), 993-999.
• Coyne, S. M., & Whitehead, E. (2008). Indirect aggression in animated Disney films. Journal of communication, 58(2), 382-395.
• Craig, W. M., & Pepler, D. J. (2003). Identifying and targeting risk for involvement in bullying and victimization. The Canadian Journal of Psychiatry, 48(9), 577-582.
• Çağatay, E. (2003). Alt cezanın ana baba tutumlarını algılamalarını ve çocuk yetiştirme tutumlarını etkileyip etkilemediğinin ve üst sosyo-ekonomik düzeydeki 6, 9, 12 yaş çocuklarına verilen fiziksel incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Davidson, L. M., & Demaray, M. K. (2007). Social support as a moderator between victimization and internalizing-externalizing distress from bullying. School Psychology Review, 36(3), 383-405.
• Demir, R. (2019). Türkiye’de çocuk kanallarında yayınlanan çizgi filmlerde dini ve kültürel değerler eğitimi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Dilek Çin, B., Özel, Ö., & Ünüvar, P. Okul Öncesi Dönem Çocukların İzledikleri Çizgi Filmlerin Akran Zorbalığı Açısından İncelenmesi: Rafadan Tayfa Örneği. Uluslararası Temel Eğitim Çalışmaları Dergisi, 4(2), 43-53.
• Eker, C., & Karadeniz, O. (2014). The effects of educational practice with cartoons on learning outcomes. International Journal of Humanities and Social Science, 4(14), 223-234.
• Ercan, H. (2013). “Genç Yetişkinlerde Benlik Kurgusu Üzerine Bir Çalışma”. ZfWT – Journal of World of Turks, 5(2), 157-178.
• Erdoğan, S. & Baran, G. (2008). A study of parents regarding television watching habits of their children in the four-six age group. The Social Sciences, 3(3), 245-248.
• Ergen Kılcı, Ş. (2009). Tüketim toplumunun bir formu olarak çizgi filmlerde çocukluk ve toplumsal cinsiyet temsilleri: Barbie, Bratz ve Winx club. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• Erol, A & Gülay Ogelman, H. (2020). Çocukların saldırganlık ve akran şiddetine maruz kalma düzeylerinin akranları tarafından sevilme düzeyleri üzerindeki yordayıcı etkisinin incelenmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 14-21.
• Farmer, T. W. (2000). Misconceptions of peer rejection and problem behavior. Remedial and Special Education, 21(4), 194-208.
• Freedmann, J.L., Sears, D.O., & Carlsmith, J.M. (2003). Sosyal psikoloji. (Çev:A. Dönmez).Ankara: İmge.
• Gülay, H. (2004). Korunmaya muhtaç çocuklarla ailesi ile yaşayan 6 yaş çocuklarının sosyal becerilerinin karşılaştırılması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Gülay, H. (2008). 5-6 yaş çocuklarına yönelik akran ilişkileri ölçeklerinin geçerlik güvenirlik çalışmaları ve akran ilişkilerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Gülay, H. (2009). 5-6 yaş çocuklarının sosyal konumlarını etkileyen çeşitli değişkenler. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 104-121.
• Gülay, H. & Akman, B. (2009). Okul öncesi dönemde sosyal beceriler. Pegem A Yayıncılık.
• Gün Şahin, E., & Arslan, H. Ö. (2022). The Effects of Animated Cartoon Series on 5th Grade Students’ Environmental Literacy Sub-dimensions: The Case of “SU ELÇİLERİ”. Bartın University Journal of Faculty of Education, 11(2), 432-445.
• Güven, A. (2017). Bilgi sosyolojisi bağlamında çizgi filmlerde ideolojik içerik: Avatar ve Cille örneği. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Habib, K., & Soliman, T. (2015). Cartoons’ effect in changing children mental response and behavior. Open Journal of Social Sciences, 3(9), 248-64.
• Hanish, L. D., Ryan, P., Martin, C. L., & Fabes, R. A. (2005). The social context of young children’s peer victimization. Social Development, 14(1), 2-19.
• Hapkiewicz, W. G., & Roden, A. H. (1971). The effect of aggressive cartoons on children's interpersonal play. Child Development, 1583-1585.
• Hartup, W. W. (2009). “Critical Issues and Theoretical Viewpoints” In Handbook of Peer Interactions, Relationships, and Groups (Eds. Kenneth H. Rubin, William M. Bukowski, & Brett Laursen). (3‐19) New York: The Guilford Press.
• Hay, F. D., Payne, A. & Chadwick, A. (2004). Peer relations in childhood. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45(1), 84–108.
• Hawker, D. S. J., & Boulton, M. J. (2000). Twenty years’ research on peer victimization and psychosocial maladjustment: A meta-analytic review of cross-sectional studies. Journal Child Psychology Psychiatry, 41(4), 441-455.
• Herman R. I. (2021) Aggressive behavior in preschoolers, explanatory theoretical solutions for educators and parents. Journal Plus Education, 28, 153-161.
• Hofstede, G. (2016). Culture's consequences: Comparing values, behaviors, institutions and organizations across nations. (2nd Ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Hofstede, G. (2011). Dimensionalizing cultures: The Hofstede model in context. Online readings in psychology and culture, 2(1), 8.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (1996). The autonomous-relatedness self: a new synthesis, European Psychologist, 1,180-186.
• Kalan, G. Ö. (2010). Medya Okuryazarlığı ve Okul Öncesi Çocuk: Ebeveynlerin Medya Okuryazarlığı Bilinci Üzerine Bir Araştırma. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Hakemli Dergisi, 1(39), 59-73.
• Kirves, L., & Sajaniemi, N. (2012). Bullying in early educational settings. Early Child Development and Care, 182(3-4), 383-400.
• Kocabıçak, S. (2019). The relationship between separtion-individuation, individualism-collectivisim, marriage expectations, and marital attitudes. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul.
• Koçak, Ö., & Göktaş, Y. (2021). A comparative analysis of preschool children's views on activities conducted with educational cartoons and traditional methods. International Research in Early Childhood Education, 11(3).
• Koyutürk Koçer, N. & Gültekin Akduman, G. (2021). Sosyal duygusal gelişimle ilgili temel kavramlar. H. Gülay Ogelman (Ed.). Sosyal-duygusal gelişim. Ankara: Eğiten.
• Matsumoto D. (2000). Culture and Psychology People Around the World. Belmont: Wadsworth / Thomson Learning.
• Monks, C. (2000). The nature of bullying in early childhood. (Unpublished doctoral dissertation). Goldsmiths College, University of London.
• Mutlu, E. (1999). Televizyon ve Toplum. TRT Yayınları, Ankara.
• Oktay, A. (2005). Yaşamın Sihirli Yılları: Okulöncesi Dönem. Epsilon Yayınları.
• O’Moore, M. & Minton, S. J. (2004). Dealing with bullying in schools: A training manual for teachers, parents and other professionals. Paul Chapman Publishing.
• Oruç, C., Tecim, E., & Özyürek, H. (2011). Okul öncesi dönem çocuğunun kişilik gelişiminde rol modellik ve çizgi filmler. Ekev Akademi Dergisi, 15(48), 281-297.
• Öztürk, C. & Karayağız, G. (2007). Okul öncesi dönemdeki çocukların televizyon izleme durumları ve bunu etkileyen durumların incelemesi. Milli Eğitim Dergisi, 175, 116-128.
• Palinkas, L. A., Horwitz, S. M., Green, C. A., Wisdom, J. P., Duan, N. & Hoagwood, K. E. (2015). Purposeful sampling for qualitative data collection and analysis in mixed method implementation research. Administration and Policy in Mental Health and Mental Health Services Research, 42(5), 533-544.
• Pekel, N. (2004). Akran zorbalığı grupları arasında sosyometrik statü, yalnızlık ve akademik başarı durumlarının incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Peters, K.M. & Blumberg, F.C. (2002). Cartoon Violence: Is It as Detrimental to Preschoolers as We Think? Early Childhood Education Journal, 29(3) ,143-148.
• Polanin, J. R., Espelage, D. L. & Pigott, T. D. (2012). A Meta-Analysis of School-Based Bullying Prevention Programs' Effects on Bystander Intervention Behavior. School Psychology Review, 41(1):47-65.
• Rigby, K. (2002). New Perspectives on Bullying. Jessica Kingsley Publishers: England.
• Rosa, A. (2022). Cartoons and Education: a World Told through the Animated Films. DigitCult-Scientific Journal on Digital Cultures, 7(1), 25-36.
• RTÜK, (2013). Türkiye’de Çocukların Medya Kullanma Alışkanlıkları Araştırması. https://www.rtuk.gov.tr/Media/FM/Birimler/Kamuoyu/2013%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar%C4%B1_0110.pdf adresinden 19.08.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Salı, G. (2014). Okulöncesi dönem çocuklarında akran ilişkilerinin ve akran şiddetine maruz kalmanın çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43 (2), 195-216.
• Schwartz, D. (2000). Subtypes of victims and aggressors in childrens peer groups. Journal of Abnormal Child Psychology, 28, 181-192.
• Sharp, S., & Smith, P. K. (2003). Understanding bullying. In S. Sharp & P. K. Smith (Ed.). Tackling bullying in your school a practical handbook for teachers (pp. 1-5). London: Routledge.
• Seven, S. (2008). Çocuk Ruh Sağlığı. Ankara: Pegem Yayınları.
• Solberg, M. E., Olweus, D., & Endressen, I. M. (2007). Bullies and victims at school: Are they the same pupils?. British Journal of Educational Psychology, 77, 441-464.
• Son, E., Parish, S. L., & Peterson, N.A. (2012). National prevalence of peer victimization among young children with disabilities in the United States, Children and Youth Services Review, (34)8, 1540-1545.
• Steurer, F. B., Applefield, J. M., & Smith, R. (1971). Televised aggression and the interpersonal aggression of preschool children. Journal of Experimental Child Psychology, 11(3), 442-447.
• Thompson, T. L., & Zerbinos, E. (1997). Television cartoons: Do children notice it's a boy's world?. Sex roles, 37, 415-432.
• Temizkan, M. & Atasoy, A. (2016). Söz varlığının gelişimi açısından çizgi filmler üzerine bir değerlendirme (TRT Çocuk ve Minika Çocuk Örneği). Milli Eğitim Dergisi , 45 (210), 577-599.
• TİAK (Televizyon İzleme Araştırmaları) (2022). https://tiak.com.tr/tablolar.
• Tripathi, P., Singh, A. & Singh, A. (2016). The effect of cartoon on children. Asian Journal of Home Science, 11 (2), 400-403.
• Tremblay, R. E. (2004). The development of human physical aggression: How important is early childhood. Social and moral development: Emerging evidence on the toddler years, 221-238.
• TRT (2023). TRT çocuk tarafından yayınlanan programlar listesi. İçinde Vikipedia. https://tr.wikipedia.org/wiki/TRT_%C3%87ocuk_taraf%C4%B1ndan_yay%C4%B1nlanan_programlar_listesi
• Türkmen, N. (2012) Role of cartoons to transfer of culture and Pepee. Journal of Social Sciences in Cumhuriyet University, 36(2), 139‑158.
• Wach, E. & Ward, R. (2013). Learning about qualitative document analysis. file:///C:/Users/Sony/Documents/Downloads/PPInBrief13QDA.pdf. adresinden 28.07.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Yazıcı, E., Yaman Baydar, I. & Kandır, A. (2019). Çizgi Film ve Çocuk: Ebeveyn Görüşleri. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 10 (1), 10-19.
• Yel, S., & Dönmez, T. (2022). Use of Cartoons in Children's Rights Education: A Case Study. International Journal of Progressive Education, 18(2), 154-168.
• Yorulmaz, B. (2013). Pepee çizgi filminin din ve değerler eğitimi açısından değerlendirilmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (24), 438-448.