VIII-X. Yüzyıllar Arası Maraş’ın (Germenicia) İslâm Dünyası ile Bizans için önemi ve Bizans’ın Maraş (Germenicia) Halkını Trakya’ya Yerleştirme Politikası

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 2, 1034 - 1056, 28.08.2021

Sedat Bilinir

https://doi.org/10.33437/ksusbd.889984

Öz

Maraş’ın stratejik önemi ve kontrolü meselesi hem Bizans için hem de Müslümanlar için şehirde kendi nüfuslarını arttırma politikasını gütmelerine sebebiyet veriyordu. Bu durum bölgede Bizans ile yapılan neredeyse tüm savaşlarda kendini gösterdi. Genelde Müslümanlar savaş kazanınca Maraş’a bölge şehirlerden yeni Müslüman nüfus takviyesi yaparken, Bizans’ta savaş kazanınca bölge Müslüman nüfustan tutsak olarak ele geçirdiklerini Trakya’ya götürüyordu. Tutsak sayısı on binleri bulabiliyordu. Bir taraf nüfus arttırmaya çalışırken diğer taraf artan Müslüman nüfusu şehirden çıkarmaya çalışıyordu. Bizans Trakya’ya esir götürmekle bir yandan Balkanlarda ihtiyaç duyduğu nüfusu da tedarik çalışıyordu. Tabi sadece esir alıp götürme değil, bazı Bizans İmparatorları Müslümanların yaptığı gibi çevre şehirlerden Rum ve Ermeni nüfusu Maraş’a getirip yerleştirmeye de çalışmıştır. Genel olarak bakıldığında Maraş, Bizans için Bilâd-ı Şam bölgesine giden yolların güvenliğini kontrol altında tutmak için çok önemliydi ve stratejik bir bölgeydi. Güneyde Toros dağlarının uzantısı Maraş’a kadar devam ettiği için büyük orduların geçebileceği elverişli yollar Maraş ile Malatya arasından sağlanıyordu. Bizans Maraş’ı kaybettiği tarihten itibaren şehri geri almak için hiç durmadı ve sürekli girişimlerde ve saldırılarda bulundu. Bu durumu kabullenmediği gibi Maraş’ta oluşabilecek Müslüman nüfus çoğunluğuna karşı da sürekli önleyici bir politika takip etti.

Anahtar Kelimeler

maraş, Germenicia, Esir değişimi, Malatya, Melitene, Bilâd-ı Şam

Kaynakça

• Abu’l Farac, Abu’l Farac Tarihi, C. I, Çev. Ömer Rıza Doğrul, 3. Baskı, TTK, Ankara 1999.
• Alkım, U. B., “Güney-Batı Antitoros Bölgesinde Eski Bir Yol Şebekesi”, Belleten, XXIII, (89), Ankara 1959, ss. 59-73.
• Belâzurî, Fütuhu’l Bûldân, Trc. Mustafa Fayda, Siyer Yayınevi, İstanbul 2013.
• Clot Andre, Harun Reşid ve Abbasiler Dönemi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Fransızcadan Çev. Nedim Demirtaş, İstanbul 2007.
• Çelik Aydın, Fâtımîler Devlet Tarihi (909-1171), TTK, Ankara 2018.
• Demirkent Işın, “Bizans”, DİA, VI. Cilt, İstanbul 1992, (ss. 230-244).
• Ebu’l Fidâ, el-Muhtasar fi Ahbâri’l-Beşer, C.I, Neşr. Mahmud Deyyub, Dâru’l Kutubu’l-İlmiye, Beyrut 1997.
• Ebu’l Fidâ, Takvimu’l Bûldan, Çev. Ramazan Şeşen, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2017.
• Ed-Dûrî Abdülaziz, Abbâsîler Tarihi, Siyasî, İdarî, Sosyal ve Ekonomik Açıdan, Trc. Kâsım Koç, Beka Yayınları, İstanbul 2020.
• Elçibey Ebûlfez, Tolunoğulları Devleti (868-905), Ötüken Yayınevi, İstanbul 1997.
• Gökhan İlyas, “Arapların Fethinden Selçuklular Zamanına Kadar Maraş”, Belleten, Cilt LXXIII, Sayı: 266, TTK, Ankara 2009, (ss. 35-77).
• Guy Le Strange, Doğu Hilafetinin Memleketleri, (Mezopotamya, İran ve Orta Asya) İslam Fetihlerinden Timur Zamanına Kadar, Çev. Adnan Eskikurt, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2015.
• Gündüz Tufan, “Kahramanmaraş”, DİA, XXIV, İstanbul 2001, (ss. 192-196).
• Halaçoğlu Yusuf, “Fersah”, DİA, XII, İstanbul 1995, (ss. 412).
• Haldon John, The Polgrave Atlas of Byzantine History, Polgrave Macmillion, UK 2005.
• Haldon John, Warfare, State and Society in the Byzantine World, 565-1204, UCL Press, UK 1999.
• Hild Friedrich and Hellenkemper Hansgerd, Kilikien und Isaurien, ÖAW, Wien 1990.
• Honigmann Ernst, Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı, Trc. Fikret Işıltan, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1970.
• İbn Havkal, Surat el-Arz, Trc. Ramazan Şeşen, Yeditepe Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2017.
• İbn Kesîr, El Bidâye ve’n Nihâye, IX, XI, Çev. Mehmet Keskin, Çağrı Yayınları, İstanbul 1994. İbn Rusteh, Kitâbu’l-A’lâkin-Nefise, 2. Baskı, Çev. Yusuf Ziya Yörükhan, İstanbul 2013.
• İbnü’l Adîm, Bugyetü’t-taleb fi Târîhi Haleb, C. I, Dârü’l-Fikr, Neşr. Suhayl Zakkar, Beyrut 1988.
• İbnü’l Esîr, El Kâmil fi’t-Tarih, Çev. Ahmet Ağırakça, VII, Bahar Yayınları, İstanbul 1991.
• İstahri, Mesâlikü’l- Memâlik, Çev. Murat Ağarı, Ayışığı Kitapları Yayınları, İstanbul 2019.
• K. Hitti Philip, Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi, Cilt I, Çev. Salih Tuğ, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1989.
• Kaya Selim, “Haçlı İstilası Öncesi Ortaçağ’da Maraş Şehri”, Belleten, Cilt: 71, Sayı:262, TTK, Ankara 2007, (ss. 857-890).
• Koyuncu Mevlüt, “Müslüman Arapların İslam’ın İlk Fetihleri Döneminde İrminiyye ile Olan Münasebetleri”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, Ortaçağ, C. II, TTK, Ankara 2014.
• Kudâme İbn Cafer, Kitabû’l Harac, Çev.Rmazan Şeşen, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2018.
• Morrisson Cecile-Laiou Angeliki E., The Byzantine Economy, Çev. Bahattin Bayram, Runik Kitabevi, İstanbul 2020.
• Mukaddesî, Ahsenü’t-Takâsîm, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2015.
• Ostrogorsky Georg, Bizans Devleti Tarihi, Çev. Fikret Işıltan, 8. Baskı, TTK, Ankara 2015.
• Rosser H. John, Historical Dictionary of Byzantium, Scacecrow Press, UK 2012.
• Scylitzes John, A Synopsis of Histories (811-1057), Translation by John Wortley, The Centre for Hellenic Civilization, Manitoba 2000.
• Shepord Jonathan, The Cambridge History of Byzantine Empire, Cambridge University Press UK 2008.
• Tokuş Ömer, Başlangıçtan Mirdasilerin Sonuna Kadar Bilâdü’ş-Şam’da Müslüman Bizans-Münasebetleri, Araştırma Yayınları, Ankara 2020.
• Tredgold Warren, A History of the Byzantine State and Society, Stanford Universty Press, Stanford 1997.
• Urfalı Mateos, Urfalı Mateos Vekayinamesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), Çev. Hrant D. Andreasyan, TTK, Ankara 2000.
• Üçok Bahriye, İslam Tarihi; Emeviler-Abbasiler, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1968.
• Ünal Oğuz, Türkiye Tarihine Giriş, Horosan’dan Anadolu’ya, Töre Devlet Yayınları, Ankara 1980.
• Vardan Vartabet, Türk Fütuhatı Tarihi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Milli Mecmua Basımevi, İstanbul 1937.
• Vasiliev A. A., Bizans İmparatorluğu Tarihi, C.I, Çev. Arif Müfid Mansel, Maarif Matbaası, Ankara 1943.
• W. M. Ramsay, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, Çev. Mihri Pektaş, Milli Eğitim Basım Evi, İstanbul 1960.
• Yâkût el-Hamevî, Mu’cemü’l-Bûldân, C.V, Daru’s-Sadr, Beyrut 1977.
• Yınanç Mükrimin Halil, Milli Tarihimizin Adı, Hareket Yayınları, İstanbul 1969.
• Yiğit İsmail, “Ribât”, DİA, C. XXXV, İstanbul 2008, (ss. 76-79).
• Yörükhan Yusuf Ziya, Ortaçağ Müslüman Coğrafyacılarından Seçmeler, 2. Baskı, Ötüken Yayınevi, İstanbul 2013.
• Yusuf D. Muhsin, Economic Survey of Syria During the Tenth and Elevent Centruies, Klaus Schvarz Verlag, Berlin 1985.
• Zeydan Corci, İslam Uygarlıkları Tarihi, Cilt 1, Çev. Nejdet Gök, İletişim Yayıncılık, İstanbul 2012.