KLASİK ŞİİRDE ÖVÜLEN VE KÖTÜLENEN “TÜRK” TİPİ

Yıl 2023, , 641 - 663, 23.10.2023

Nihat Bıçak

https://doi.org/10.20322/littera.1338630

Öz

Millet bilincine ulaşan bireylerin ait oldukları ulusu yüceltmesi, dünya genelinde yaygın olan bir gerçekliktir. Bu gerçeklik, bazen bir milletin diğer milletlerden eksik olmadığını gösteren savunma, bazen de diğer milletlerden üstün olma iddiasıyla ya da onları aşağılayan bir saldırı aracı olarak karşımıza çıkar. Birçok kültüre, millete komşu olan veya iç içe geçen Türklük de bazen yüceltilmiş, bazen uzun dönem saldırı altında kalmıştır. Fakat bu saldırı, tahmin edilenin aksine dışarıdan değil, daha çok içerden yapılmıştır. Böyle bir durumun oluşmasında birçok neden sıralanabilir. Örneğin; Türklerin çok sayıda güçlü hanedanlık kurup birbiriyle savaşması, Çin’den Sibirya güneylerine, oradan Avrupa ortalarına kadar geniş bir coğrafyaya farklı adlarla yayılması, din değişikliği ve göçebe yaşama tarzı gibi nedenler akla ilk gelenlerdir. Dolayısıyla Türklük; bazen Çin veya Anadolu gibi coğrafyalarla bazen Tatar, Moğol gibi halklarla bazen tarih öncesi devirlerden günümüze kadar kurulan devletlerle bazen de Şamanist geleneklerden İslam’a kadar olan inançlarla ilişkilendirilir. Bu ilişkilendirmelerin bir kısmı Türklüğü yüceltici, bir kısmı aşağılayıcıdır. Türk boylarının ayrıştırılması, bazılarına olumsuz özellikler atfedilmesi henüz Selçuklular döneminde başlar, Osmanlılar döneminde zirveye ulaşır. Osmanlılar döneminde çekik gözlü ve can alıcı güzelliğe sahip Türk sevgili övülürken Türklüğe de olumsuz nitelemeler yüklenir. Ayrıca toplumsal açıdan ele alınan Türklük aşağılanır. Bu çalışmada da Türklüğün tarihi gelişimi hakkında kısaca bilgiler verilip Osmanlılar döneminde Türklüğe bakış ve yapılan saldırılar edebî örneklerle gösterilecektir. Ulaşılan bilgiler doğrultusunda da bunun nedenleri açıklanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Şiir, Türklük, Türk Düşmanlığı, Türk Güzel

Teşekkür

İlgi, emek ve sağladığınız imkânlar için teşşekürler.

Kaynakça

• Ak, Coşkun (1977). Muhibbî Divanı. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Akbaş, Gamze (2017). Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî’nin Câmî’u’t-tevârih Adlı Eserinin Selçuklu Tarihi Açısından Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Akdoğan, Yaşar (1978). Ahmedî Divanı.
• Akün, Ömer Faruk (1994). “Divan Edebiyatı”. DİA C.IX. 389-427.
• Akkuş, Metin (2018). Nefî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 2023).
• Aksoyak, İ. Hakkı (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 18.01.2020).
• Atalay, Besim (1985). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Bas.
• Ayan, Hüseyin (2002). Nesîmî Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni I. Ankara: TTK Basım Evi.
• Aydemir, Yaşar (2000). Behiştî Dîvânı. Ankara: Millî Eğitim Bas.
• Babacan, İsrafil (2007). “XIX. Asır Osmanlı Edebiyatı’nda Milliyetçilik Düşüncesinin Gelişimi ve Şebinkarahisar’lı Abdî Bey’in Türklükle İlgili Bir Manzûmesi”. Karadeniz Araştırmaları. 12 (Kış): 1-14.
• Bakır, Abdullah (2008). Yazıcızâde ‘Alî’nin Selçuk-nâme İsimli Eserinin Edisyon Kritiği (Giriş-Metin-Dizin). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Can, Şefik (1997). Konularına Göre Açıklamalı Mesnevî Tercümesi C.II ve IV. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Çalışkan, Nurettin (2015). Tarihi Metinlerin Sahihlik ve Güvenirlik Bakımından Tenkidi: Nef’i’nin Sihâm-ı Kaza Örneği. Doktora Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Çavuşoğlu, Mehmed, M. Ali Tanyeri (1981). Hayretî–Dîvân (Tenkidli Basım). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çınar, Bekir (2014). Taşlıcalı Yahya Bey Gencîne-i Râz. İstanbul: Kesit Yay.
• Derviş Ahmed Âşıkî (2021). Âşıkpaşazâde Tarihi. çev. Beşir Güneş. İstanbul: Çağdaş Kitap.
• Doğan, Muhammet Nur (2014). Fâtih Dîvânı ve Şerhi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Durmuş, İlhami (2017). “Türk Adının Ortaya Çıkışı, Anlamı ve Yayılışı”. Akademik Bakış Dergisi. 10 (20): 37-47.
• Eflatun, Muvaffak (2018). “Klasik Türk Şiirinde Kızılbaş ve Bektaşi Algısı”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu. Ankara. 481-510.
• Ergin, Muharrem (1981). Kadı Burhaneddin Divanı. İstanbul.
• Ergin, Muharrem (2008). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yay.
• Ersoy, Ersen (2017). Münirî Divanı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56095,muniri-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 2020).
• Fidan, Ayşe Gül (2015). Hâce İmâm Zâhiru’d-dîn Nişâbûrî’nin Selçuknâmesi (İnceleme-Çeviri). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Gölpınarlı, Abdülbâki (1999). Mevlânâ Celâleddin Mektuplar. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Gündüz, Tufan (1998). “Osmanlı Tarih Yazıcılığında Türk ve Türkmen İmajı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 7: 85-92.
• İnalcık, Halil (2022). Türklük, Müslümanlık ve Osmanlı Mirası. İstanbul: Kronik Yay.
• İnalcık, Halil (ty). Söğütten İstanbul’a. http://library.lol/main/495B24D18C0E665CA07E0CCC24203302 (Erişim Tarihi 2023).
• Kanar, Mehmet (2011). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yay.
• Kaya, Bayram Ali (2017). Azmizâde Hâletî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 2021).
• Kaya, İbrahim (2020). Şerh-i Dîvân-ı Hâfız/Sûdî’nin Hâfız Dîvânı Şerhi. C.I. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Küçük, Sabahattin (ty). Bâkî Divanı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 18.01.2020).
• Levend, Agâh Sırrı (2017). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Dergâh Yay.
• Macit, Muhsin (2017). Hatâyî Dîvânı. http://ekitap.yek.gov.tr/urun/hatayi-divani_624.aspx (Erişim Tarihi: 2021).
• Mermer, Ahmet (2020). Karamanlı Aynî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/78478,karamanli-ayni-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 2023).
• Mermer, Ahmet (ty). Rahimî Divanı.
• Onay, Ahmet Talât (2014). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü. hzl. Cemal Kurnaz. Ankara: Kurgan Edebiyat Yay.
• Ortaylı, İlber (ty). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. http://library.lol/main/D3867AAEF7CAFA376A4BBA6B1112C06F (Erişim Tarihi: 2023).
• Özkan, Mehmet Ali (2018). Fetvalar ve Belgeler Işığında Osmanlıda Kızılbaşlık Meselesi (16.-17. Yüzyıllar). Yüksek Lisans Tezi. Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi.
• Özyıldırım, Ali Emre (1999). Hamdullah Hamdî Divanı. https://i.tmgrup.com.tr/fikriyat/ebooks/1569855619441.pdf (Erişim Tarihi: 2022).
• Roux, Jean Paul (2008). Türklerin Tarihi. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Roux, Jean Paul (2017). Eski Türk Mitolojisi. Ankara: Bilgesu Yay.
• Sarınay, Yusuf (2016). “İmparatorluktan Cumhuriyete Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Gelişimi”. https://www.kirmizilar.com/tr/index.php/konuk-yazarlar2/1739-imparatorluktan-cumhuriyete-turk-milliyetciliginin-dogusu-ve-gelisimi (Erişim Tarihi: 11.09.2023).
• Tanrıbuyurdu, Gülçin (2012). Mu’îdî Divanı (Metin-Çeviri). Doktora Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
• Tarlan, Ali Nihat (1945). Hayâlî Bey Dîvânı. https://upload.wikimedia.org/wikisource/tr/3/35/Hay%C3%A2l%C3%AE_Bey_Divan%C4%B1.pdf (Erişim Tarihi: 2021).
• Tarlan, Ali Nihat (1992). Ahmed Paşa Divanı. Ankara: Akçağ Yay.
• Üçok, Coşkun (1947). “Osmanlı Kanunnamelerinde İslâm Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 4: 48-73.
• Zavotçu, Gencay (2018). Aşk İlinden Gönül Dilinden. Kocaeli: Umuttepe Yay.