TRANSFORMATION FROM THE ANCESTOR OF FARMERS BOBO DEHKON INTO THE HERO OF TURKISH FOLK TALES BOSTANCI DEDE
Abstract
ÖZ: Türk folklor araştırmacısı P.N. Boratav pek çok halk masalı derleyip yayımlamıştır. Söz konusu masallar yapısı ve işlevleri açısından olduğu kadar içindeki mitolojik ve arkaik unsurlar açısından da değerlidir. “Zaman Zaman İçinde” kitabında Boratav’ın topladığı masallar arasında “Bostancı Dede” adlı bir halk masalı yer almaktadır. Bostancı Dede halk edebiyatında hiç değinilmemiş ve araştırılmamış bir karakterdir. Konuya ilişkin az bilgi olmasına rağmen çalışmamızda yabancı kaynaklar kullanılarak kısmen de karşılaştırmalı yönteme başvurularak Bostancı Dede figürü ele alınıp yorumlanmaktadır. Köken bakımından söz konusu karakterin Orta Asya’da bilinen İslâm öncesi tarımcılık kültüne bağlı olan, zamanla ise veli statüsünü kazanan Bobo-Dehkon ile bağlantılı olduğu tespit edilmiştir.
Monoteist İslâm dinini kabul eden Türkler Anadolu’ya geldiklerinde ise oralarda önceden yaşanan çeşitli karmaşık mitolojik anlayışlara rastlanmışlardı. Akdeniz ve Ege Denizi bölgelerine doğa güçlerini sembolize eden farklı tanrıları veren Batı Asya, Türklerin İslâmlaşmış anlayışlarına da katkı sağlamış olabilir. Böylece diğer varlıklara karışıp güçlü İslâm dini tarafından daha düşük yere indirilen Bostancı Dede demonik ve olumsuz nitelikleri kazanmıştır. Çalışmamızda Bostancı Dede’nin oluşumunu etkileyen imajlar, adı geçen karakterin özellikleri incelenmektedir. Bunun yanı sıra Rus halk edebiyatında tamamen aynı epizotları içeren masallar da değerlendirilip mukayese yapılmaktadır.
ABSTRACT: Turkish folklore researcher P.N. Boratav has compiled and published many folk tales. The tales in question are valuable not only in terms of their structure and functions, but also in terms of their mythological and archaic elements. Among the tales collected by Boratav in his book "Zaman Zaman İçinde", there is a folk tale called "Bostancı Dede". Bostancı Dede is a character that has never been mentioned or researched in folk literature. Although there is little information on the subject, in our study, the figure of Bostancı Dede is discussed and interpreted by using foreign sources and partly by applying the comparative method. In terms of origin, it has been determined that the character in question is related to Bobo-Dehkon, who was affiliated with the pre-Islamic agricultural cult known in Central Asia and gained the status of saint over time.
When the Turks who accepted the monotheistic religion of Islam came to Anatolia, they encountered various complex mythological understandings that existed there before. Western Asia, which gave different gods symbolizing the forces of nature to the Mediterranean and Aegean Sea regions, may have also contributed to the Islamized understanding of the Turks. Thus, Bostancı Dede, who was mixed with other beings and was demoted by the powerful Islamic religion, acquired demonic and negative qualities. In our study, the images that influenced the formation of Bostancı Dede and the characteristics of the said character are discussed and interpreted. In addition, fairy tales with exactly the same episodes in Russian folk literature are also evaluated and compared.
References
- Abdülkadiroğlu, A. (1992). Meslek pîrleri ve testerecilerin pîri. Milli Folklor, Bahar 13. 4-6.
- Afanasyev, A.N. (1984). Narodnıye russkiye skazki. T. I, №154. Moskova.
- Alangu, T. (2010). Billur köşk masalları. İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Arpaguş, S. (2007). Pîr. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 34, 272-273, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Aşirov, A.A. (2011). Uzbeki. Moskova: Nauka.
- Basilov, V.N. (1970). Kult svyatıh v islame. Moskova: Mısl.
- Basilov, V.N. (1991). Mıfı narodov mira. T. I, Moskova: Sovetskaya entsiklopediya.
- Bayat, F. (2012). Türk mitolojik sistemi 2. 2. Baskı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Boratav, P.N. (2009). Zaman zaman içinde. 2. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi.
- Boratav, P.N. (2014). Az gittik uz gittik. 12. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi.
- Çelebi, İ. (1998). Hızır. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 17, 406-409, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Dorjiyeva, D. (2013). Kalendarnıye prazdniki i obıçayi uygurov v kontekste obryadovoy kulturı narodov Tsentralnoy Azii. Avtoreferat dissertatsii na soiskaniye uçyonoy stepeni kandidata istoriçeskih nauk. İnstitut etnologii i antropologii im. N.N.Mikluho-Maklaya RAN.
- Döğüş, S. (2015). Anadolu’da Hızır-İlyas kültü ve Hıdrellez geleneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 74, 77-100.
- Eberhard, W. - Boratav, P.N. (1953). Typen Türkische volkmärchen. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH.
- Günay, U. (1983). Türk masallarında geleneksel ve efsanevî yaratıklar. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 21-46.
- Güven, M. (2014). Türk halk oyunlarında kartal figürü. Ankara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 51(1), 285-302.
- İonova, V.M. (1913). Orel po vozzreniyam yakutov. Sbornik müzeye antropologii i etnografii. Sankt-Petersburg: Tipografiya İmpretorskoy Akademii Nauk.
- Kulturnıy geroy (2010). Bol’şaya Rossiyskaya Entsiklopediya, T. 16, 321, Moskova.
- Malten L.(1909). Der Raub der Kore. Archiv für Religionswissenschaft, 285–312, Leipzig: Druck und Verlag von B. G. Teubne.
- Mardin, Ş. (1997). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Meletinskiy, Ye. M. (2005). Geroy volşebnoy skazki. Moskova-Sankt-Petersburg: Akademiya İssledovaniy Kulturı.
- Novıy Taciksko-russkiy slovar. (2008). Sostavitel Y. Kalontarov. Duşanbe.
- Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi I. 5. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Pankov, İ.A. (2018). Kult Yusufa Hamadani v Tsentralnoaziatskim islame kak sotsiokulturnıy fenomen. Dissertatsiya na soiskaniye uçyonoy stepeni kandidata istoriçeskih nauk. Sankt-Petersburg.
- Propp, V.Y. (2020). Morfologiya volşebnoy skazki. İstoriçeskiye korni volşebnoy skazki. Moskova: Kolibri.
- Rıbakov, B. A. (1987). Yazıçestvo drevney Rusi. Moskova: Nauka.
- Schternberg, L.Y. (1925). Kult orla u sibirskih narodov. Etüd po sravnitelnomu folkloru. Sbornik Müzeye Antropologii i Etnografii, 717-740, Leningrad.
- Snesarev, G.P. (1969). Reliktı domusulmanskih verovaniy i obryadov u uzbekov Horezma. Moskova: Nauka.
- Sodzawiczny, M. (2003). Türkiye masallarında şamanizm öğeleri. Ankara: Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi.
- Stebleva, İ.V. (1986). Ob odnom mifologiçeskom personaje turetskoy volşebnoy skazki. Turcologica. 244-252, Leningrad: Nauka.
- Stebleva, İ.V. (2002). Oçerki turetskoy mifologii. Po materiyalam turetskoy volşebnoy skazki. Moskova: Vostoçnaya literatura RAN.
- Tokarev, S. A. (2008a). Nizşaya mifologiya. Mıfı Narodov Mira. Entsiklopediya, 724-725, Moskova: Elektronnoye İzdaniye.
- Tokarev, S. A. (2008b). Bobo-Dehkon, Mıfı Narodov Mira. Entsiklopediya, 146, Moskova: Elektronnoye İzdaniye.
Abstract
ÖZ: Türk folklor araştırmacısı P.N. Boratav pek çok halk masalı derleyip yayımlamıştır. Söz konusu masallar yapısı ve işlevleri açısından olduğu kadar içindeki mitolojik ve arkaik unsurlar açısından da değerlidir. “Zaman Zaman İçinde” kitabında Boratav’ın topladığı masallar arasında “Bostancı Dede” adlı bir halk masalı yer almaktadır. Bostancı Dede halk edebiyatında hiç değinilmemiş ve araştırılmamış bir karakterdir. Konuya ilişkin az bilgi olmasına rağmen çalışmamızda yabancı kaynaklar kullanılarak kısmen de karşılaştırmalı yönteme başvurularak Bostancı Dede figürü ele alınıp yorumlanmaktadır. Köken bakımından söz konusu karakterin Orta Asya’da bilinen İslâm öncesi tarımcılık kültüne bağlı olan, zamanla ise veli statüsünü kazanan Bobo-Dehkon ile bağlantılı olduğu tespit edilmiştir.
Monoteist İslâm dinini kabul eden Türkler Anadolu’ya geldiklerinde ise oralarda önceden yaşanan çeşitli karmaşık mitolojik anlayışlara rastlanmışlardı. Akdeniz ve Ege Denizi bölgelerine doğa güçlerini sembolize eden farklı tanrıları veren Batı Asya, Türklerin İslâmlaşmış anlayışlarına da katkı sağlamış olabilir. Böylece diğer varlıklara karışıp güçlü İslâm dini tarafından daha düşük yere indirilen Bostancı Dede demonik ve olumsuz nitelikleri kazanmıştır. Çalışmamızda Bostancı Dede’nin oluşumunu etkileyen imajlar, adı geçen karakterin özellikleri incelenmektedir. Bunun yanı sıra Rus halk edebiyatında tamamen aynı epizotları içeren masallar da değerlendirilip mukayese yapılmaktadır.
ABSTRACT: Turkish folklore researcher P.N. Boratav has compiled and published many folk tales. The tales in question are valuable not only in terms of their structure and functions, but also in terms of their mythological and archaic elements. Among the tales collected by Boratav in his book "Zaman Zaman İçinde", there is a folk tale called "Bostancı Dede". Bostancı Dede is a character that has never been mentioned or researched in folk literature. Although there is little information on the subject, in our study, the figure of Bostancı Dede is discussed and interpreted by using foreign sources and partly by applying the comparative method. In terms of origin, it has been determined that the character in question is related to Bobo-Dehkon, who was affiliated with the pre-Islamic agricultural cult known in Central Asia and gained the status of saint over time.
When the Turks who accepted the monotheistic religion of Islam came to Anatolia, they encountered various complex mythological understandings that existed there before. Western Asia, which gave different gods symbolizing the forces of nature to the Mediterranean and Aegean Sea regions, may have also contributed to the Islamized understanding of the Turks. Thus, Bostancı Dede, who was mixed with other beings and was demoted by the powerful Islamic religion, acquired demonic and negative qualities. In our study, the images that influenced the formation of Bostancı Dede and the characteristics of the said character are discussed and interpreted. In addition, fairy tales with exactly the same episodes in Russian folk literature are also evaluated and compared.
References
- Abdülkadiroğlu, A. (1992). Meslek pîrleri ve testerecilerin pîri. Milli Folklor, Bahar 13. 4-6.
- Afanasyev, A.N. (1984). Narodnıye russkiye skazki. T. I, №154. Moskova.
- Alangu, T. (2010). Billur köşk masalları. İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Arpaguş, S. (2007). Pîr. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 34, 272-273, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Aşirov, A.A. (2011). Uzbeki. Moskova: Nauka.
- Basilov, V.N. (1970). Kult svyatıh v islame. Moskova: Mısl.
- Basilov, V.N. (1991). Mıfı narodov mira. T. I, Moskova: Sovetskaya entsiklopediya.
- Bayat, F. (2012). Türk mitolojik sistemi 2. 2. Baskı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Boratav, P.N. (2009). Zaman zaman içinde. 2. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi.
- Boratav, P.N. (2014). Az gittik uz gittik. 12. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi.
- Çelebi, İ. (1998). Hızır. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 17, 406-409, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- Dorjiyeva, D. (2013). Kalendarnıye prazdniki i obıçayi uygurov v kontekste obryadovoy kulturı narodov Tsentralnoy Azii. Avtoreferat dissertatsii na soiskaniye uçyonoy stepeni kandidata istoriçeskih nauk. İnstitut etnologii i antropologii im. N.N.Mikluho-Maklaya RAN.
- Döğüş, S. (2015). Anadolu’da Hızır-İlyas kültü ve Hıdrellez geleneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 74, 77-100.
- Eberhard, W. - Boratav, P.N. (1953). Typen Türkische volkmärchen. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH.
- Günay, U. (1983). Türk masallarında geleneksel ve efsanevî yaratıklar. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 21-46.
- Güven, M. (2014). Türk halk oyunlarında kartal figürü. Ankara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 51(1), 285-302.
- İonova, V.M. (1913). Orel po vozzreniyam yakutov. Sbornik müzeye antropologii i etnografii. Sankt-Petersburg: Tipografiya İmpretorskoy Akademii Nauk.
- Kulturnıy geroy (2010). Bol’şaya Rossiyskaya Entsiklopediya, T. 16, 321, Moskova.
- Malten L.(1909). Der Raub der Kore. Archiv für Religionswissenschaft, 285–312, Leipzig: Druck und Verlag von B. G. Teubne.
- Mardin, Ş. (1997). Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Meletinskiy, Ye. M. (2005). Geroy volşebnoy skazki. Moskova-Sankt-Petersburg: Akademiya İssledovaniy Kulturı.
- Novıy Taciksko-russkiy slovar. (2008). Sostavitel Y. Kalontarov. Duşanbe.
- Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi I. 5. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Pankov, İ.A. (2018). Kult Yusufa Hamadani v Tsentralnoaziatskim islame kak sotsiokulturnıy fenomen. Dissertatsiya na soiskaniye uçyonoy stepeni kandidata istoriçeskih nauk. Sankt-Petersburg.
- Propp, V.Y. (2020). Morfologiya volşebnoy skazki. İstoriçeskiye korni volşebnoy skazki. Moskova: Kolibri.
- Rıbakov, B. A. (1987). Yazıçestvo drevney Rusi. Moskova: Nauka.
- Schternberg, L.Y. (1925). Kult orla u sibirskih narodov. Etüd po sravnitelnomu folkloru. Sbornik Müzeye Antropologii i Etnografii, 717-740, Leningrad.
- Snesarev, G.P. (1969). Reliktı domusulmanskih verovaniy i obryadov u uzbekov Horezma. Moskova: Nauka.
- Sodzawiczny, M. (2003). Türkiye masallarında şamanizm öğeleri. Ankara: Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi.
- Stebleva, İ.V. (1986). Ob odnom mifologiçeskom personaje turetskoy volşebnoy skazki. Turcologica. 244-252, Leningrad: Nauka.
- Stebleva, İ.V. (2002). Oçerki turetskoy mifologii. Po materiyalam turetskoy volşebnoy skazki. Moskova: Vostoçnaya literatura RAN.
- Tokarev, S. A. (2008a). Nizşaya mifologiya. Mıfı Narodov Mira. Entsiklopediya, 724-725, Moskova: Elektronnoye İzdaniye.
- Tokarev, S. A. (2008b). Bobo-Dehkon, Mıfı Narodov Mira. Entsiklopediya, 146, Moskova: Elektronnoye İzdaniye.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Turkish Folklore in the Türkiye Field |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Publication Date | March 18, 2024 |
| Submission Date | January 31, 2024 |
| Acceptance Date | March 6, 2024 |
| Published in Issue | Year 2024 Volume: 17 Issue: 45 |
