British Colonialism in India through the Eyes of Marx: An Evolution of Thought

Year 2025, Issue: 42, 187 - 206, 30.11.2025

Sibel Fügan Varol

https://doi.org/10.20875/makusobed.1679771

Abstract

In his early writings, Karl Marx saw the spread of capitalism as a historically progressive phase and evaluated colonialism in this context. From this perspective, he argued that the destruction caused by the British colonizers in India, though “painful”, was necessary for “historical progress”. Marx described the political organization of Indian society as “Oriental despotism”, and the basis of this model as the "Asian mode of production". In his writings of this period, the thinker also made derogatory remarks about the culture of Indian society and other non-European societies. However, Marx's views on colonialism changed significantly over time. From the late 1850s, Marx began to see the devastation caused by colonialism, reevaluated the thesis of historical progress, moved away from his thesis of unidirectional progress of history and realized that the destructive effects of colonialism might not create the material conditions for regeneration. In this new period, Marx also abandoned his derogatory remarks towards the cultures of non-European societies and adopted a supportive attitude towards the revolts against colonialism. This evolution is important in showing Marx's intellectual flexibility and courage to change.

Keywords

Marx , Colonialism , British Colonialism , Oriental Despotism , Asian Mode of Production

Marx'ın Gözüyle Hindistan'daki İngiliz Sömürgeciliği: Bir Düşünce Evrimi

Abstract

Karl Marx, ilk dönem yazılarında kapitalizmin yayılmasını tarihsel olarak ilerici bir evre olarak görmüş ve sömürgeciliği de bu bağlamda değerlendirmiştir. Bu bakış açısıyla, İngiliz sömürgecilerin Hindistan'da yol açtığı yıkımın "acı verici" olsa da "tarihsel ilerleme" açısından zorunlu olduğunu öne sürmüştür. Marx'a göre, Hint toplumunun siyasi örgütlenmesinin "Doğu despotizmi" modeline uygundur. Bu modelin temelini de Asya tipi üretim tarzı oluşturmaktadır. Düşünür, yine bu dönem yazılarında, Hint toplumunun ve Avrupalı olmayan diğer toplumların kültürüne yönelik aşağılayıcı ifadeler kullanmıştır. Ancak Marx'ın sömürgecilik konusundaki görüşleri zaman içinde önemli ölçüde değişmiştir. 1850'lerin sonlarından itibaren sömürgeciliğin yarattığı tahribatı görmeye başlayan Marx, tarihsel ilerleme tezini yeniden değerlendirmiş, tek yönlü tarih anlayışından uzaklaşmış ve sömürgeciliğin yıkıcı etkilerinin yenilenmenin maddi koşullarını yaratmayabileceğini fark etmiştir. Yeni dönemde Avrupalı olmayan toplumların kültürlerine yönelik küçümseyici ifadelerini de terk eden Marx, sömürge isyanlarını destekleyen bir tutum benimsemiştir. Bu evrim, Marx'ın düşünsel esnekliğini ve değişme cesaretini göstermesi açısından önemlidir.

Keywords

Marx , Sömürgecilik , İngiliz Sömürgeciliği , Doğu Despotizmi , Asya Tipi Üretim Tarzı

References

• Ahmad, A. (1996). Lineages of the present: Political essays. Tulika.
• Alatas, S. F. ve Sinha, V. (2017). Sociological theory beyond the canon. Palgrave Macmillan.
• Althusser, L. (2006). Philosophy of the encounter: Later writings, 1978–87 (çev. G. M. Goshgarian). Verso.
• Anderson, K. B. (2010). Marx at the margins: On nationalism, ethnicity and non-Western societies. University of Chigaco Press.
• Avineri, S. (1968). Karl Marx on colonialism and modernization. Doubleday.
• Bagchi, A. K. (2008). Perilous passage: mankind and the global ascendancy of capital. Oxford University Press.
• Biel, R. (2015). Eurocentrism and the communist movement. Kersplebedeb.
• Blackburn, R. (1997). The Making of New World slavery, from the baroque to the modern, 1492-1800. Verso.
• Blaut, J.M. (2000). Eight Eurocentric historians. The Guilford Press.
• Blaut, J. M. (2012). Sömürgeciliğin dünya modeli: Coğrafi yayılmacılık ve Avrupamerkezci tarih (çev. Serbun Behçet). Dergâh Yayınları.
• Bolat, B. ve Ayaz, R. (2021). Sömürgeciliğin tarihsel seyri ve XIX. yüzyılda İngiliz sömürgeciliğinin kodları. Atatürk Yolu Dergisi, 69, 115-139. https://doi.org/10.46955/ankuayd.1028330
• Brewer, A. (1990). Marxist theories of imperialism: A critical survey (2. baskı). Routledge.
• Bulgur, D. (2004). Ticaretten sömürgeciliğe XIX. yüzyılda Hindistan ve İngiliz hâkimiyeti. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 17, 63-102.
• Das, S. K. (2009). Marx on India: A revisionist agenda. Frontier, 42(10/13), 8-17.
• Doğan, O. ve Erdoğan, A. (2017). XIX. yüzyılda İngiliz sömürgeciliğinde Hindistan’ın yeri ve önemi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(3), 839-847. https://doi.org/10.21547/jss.320177
• Farooqi, A. (2010). History of social formations in India. The Marxist, XXVI(4), 49-60.
• Ferro, M. (1997). Colonization: A global history. Routledge.
• Foster, J. B. (2000). Marx and internationalism. Monthly Review, 52(3), 11–22. https://doi.org/10.14452/MR-052- 03-2000-07_2
• Günarslan, H. (2020). Avrupalıların Doğu ticareti mücadelesi: İngiliz Doğu Hindistan Şirketi’nin kurulması. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 44(2), 101-126.
• Güngör, F. (2014). Sömürgecilik bağlamında Rusya’nın Orta Asya ve Kafkasya politikası. TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 6(24), 26-34.
• Habib, I. (2022). Essays in Indian history: Towards a Marxist perception (15. baskı). Anthem Press.
• Hegel, G. W. F. (1991). Hukuk felsefesinin prensipleri (çev. Cenap Karakaya). Sosyal Yayınları
• Hegel, G. W. F. (2013). Tüze felsefesi: Anahatlarda tüze felsefesi ya da doğal hak ve politik bilim (çev. Aziz Yardımlı, 2. baskı). İdea Yayınevi.
• Hentsch, T. (2008). Hayali Doğu: Batı’nın Akdenizli Doğu’ya politik bakışı (çev. Aysel Bora). Metis Yayınları.
• Hiddlestone, J. (2009). Understanding postcolonialism. Acumen.
• Hobson, J. M. (2004). The Eastern origins of Western civilisation. Cambridge University Press.
• Jackson, A. (2013). The British Empire: A very short introduction. Oxford University Press.
• Jani, P. (2004). Karl Marx, Eurocentrism and the 1857 revolt in British India. C. Bartolovich ve N. Lazarus (Eds.) içinde, Marxism, modernity and postcolonial studies (ss. 81–97). Cambridge University Press.
• Karakaya, İ. ve Nazarı, M. İ. (2023). Hindistan-Pakistan çatışmasında Keşmir sorunu. Uluslararası Toplumsal Bilimler Dergisi, 7(3), 1-22. http://dx.doi.org/10.30830/tobider.sayi.15.1
• Kızılçelik, S. (2018). Sömürgecilik, ırkçılık ve soykırım olarak modernlik. Journal of Human Sciences, 15(4), 2012- 2028. doi:10.14687/jhs.v15i4.5547
• Kiernan, V. G. (1967). Marx and India. The Socialist Register, 4, 159-189.
• Krader, L. (1975). The Asiatic mode of production: Sources, development and critique in the writings of Karl Marx. Van Gorcum.
• Kumar, A. (1992). Marx and Engels on India. The Indian Journal of Political Science, 53(4): 493–504.
• Kumar, S. (2017). Contribution of Western culture in nationalism of India. International Journal of History and Cultural Studies, 3(4), 22-25. http://dx.doi.org/10.20431/2454-7654.0304002
• Kuş Büyüktaş, C. (2019). İngiliz Doğu Hindistan Şirketinin kuruluş aşamasında İngilizlerin Hindistan’a yerleşme çabaları. Mavi Atlas, 7(2), 275-293. doi: 10.18795/gumusmaviatlas.622262
• Larrain, J. (1989). Theories of development: Capitalism, colonialism and dependency. Polity Press.
• Larrain, J. (1991). Classical political economists and Marx on colonialism and ‘backward’ nations. World Development, 19(2/3), 225-243. https://doi.org/10.1016/0305-750X(91)90257-I
• Larrain, J. (1995). İdeoloji ve kültürel kimlik: Modernite ve üçüncü dünyanın varlığı (çev. Neşe Nur Domaniç). Sarmal Yayınları.
• Lindner, K. (2010). Marx’s Eurocentrism: Postcolonial studies and Marx scholarship. Radical Philosophy, 161, 27- 41.
• Lindner, K. (2022). Marx, Marxism and the question of Eurocentrism. Palgrave Macmillan.
• Losurdo, D. (2016). Class struggle: A political and philosophical history. Palgrave Macmillan.
• Maddison, A. (2006). The world economy: Vol I, A millennial perspective, Vol II, Historical Statistics. OECD Publishing.
• Marks, R. B. (2006). Asia in the remaking of the modern world. Education about Asia. 11(2): 14–18.
• Marx, K. (1947). Notes on Indian history (664–1858) (2. baskı). Foreıgn Languages Publishing House.
• Marx, K. (1997). Kapital Cilt III (çev. A. Bilgi). Sol Yayınları.
• Marx, K. ve Engels, F. (2015). Komünist manifesto (çev. E. L. Bakaç). Zeplin Düşünce Yayıncılık.
• Marx, K. (1904). A Contribution to the critique of political economy (çev. N. I. Stone). Charles H. Kerr&Company.
• Marx, K. (2007). Dispatches for the New York Tribune selected journalism of Karl Marx (Ed. J. Ledbetter), Penguin Classics Yayınları.
• Marx, K. (2011), Kapital Cilt I (çev. A. Bilgi). Sol Yayınları.
• Marx, K. (2013). Etnoloji defterleri (çev. Kıvanç Tanrıyar). İstanbul: Hil Yayınları.
• McLellan, D. (2006). Karl Marx: A biography. Palgrave Macmillan.
• McNeill, W. H. (2002). Dünya tarihi (çev. Alâeddin Şenel, 6. baskı). İmge Kitabevi, 6. Baskı.
• Melotti, U. (1977). Marx and the third world. Macmillan.
• Mezzadra, S. ve Samaddar, R. (2020). Colonialism. Musto M (Ed.) içinde, Marx revival: Key concepts and new interpretations (ss. 247-265). Cambridge University Press.
• Montesquieu (2015). The spirit of the laws (20. baskı) (çev. A. Cohler, B. Miller ve H. Stone). Cambridge University Press.
• Moore, R. J. (1984). India and the British Empire. C. C. Eldridge (Ed.) içinde, British Imperialism in the nineteenth century (ss. 65–84). Macmillan.
• Musto, M. (2020). The last years of Karl Marx: An intellectual biography. Stanford University Press.
• Narayanswamy, R. (1986). Utopia and determinism in Marx, Lenin and Stalin-I. China Report, 22(2), 129-140. https://doi.org/10.1177/000944558602200203
• O’Leary, B. (1989). The Asiatic mode of production. Blackwell.
• Oculi, O. (1974). On Marx’s attitude to colonialism. The African Review (Dar es Salaam), IV(3), 459–71.
• Özcan, A. (2000). İngiliz Sömürgeciliği. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 22 (ss. 299-302).
• Özcan, A. (2014). İngiliz sömürgeciliği. A. Özcan (Ed.) içinde, Sömürgecilik tarihi (Afrika-Asya) (ss. 60-74). Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Yayınları.
• Özensoy, A. U. (2019). 15 ve 16. yüzyıllarda sömürgecilik hareketleri, Fiyat Devrimi ve sömürgecilik ideolojisi. Tarih ve Gelecek Dergisi, 5(3), 819-834.
• Rabasa, J. (2010). Without history: Subaltern studies, the Zapatista insurgency, and the specter of history. University of Pittsburgh Press.
• Robinson, R., Gallagher, J. and Denny, A. (1989). Africa and the Victorians: The official mind of Imperialism (2. baskı). Macmillan.
• Said, E. W. (2013). Şarkiyatçılık: Batının Şark anlayışları (çev. Berna Ünler). Metis Yayınları.
• Saludjian, A., Augusto, A. G., de Miranda, F. F., Corrêa, H. F., Carcanholo, M. D. (2013). Marx’s theory of history and
• the question of colonies and non-capitalist world. https://www.ie.ufrj.br/images/IE/TDS/2013/TD_IE_015_2013.pdf.
• Singh, H. (2013). Class, caste, colonial rule and resistance: The revolt of 1857 in India. C. Barker, L. Cox, J. Krinsky ve A. G.Nilsen (Eds.) içinde, Marxism and social movements (ss. 299-316). Brill.
• Stalin, J. (2021). Dialectical and historical materialism: Concerning questions of Leninism. Foreign Languages Press.
• Stannard, D. E. (1992). American holocaust: The conquest of the New World. Oxford University Press.
• Stanziani, A. (2018). Eurocentrism and the politics of global history. Palgrave MacMillan.
• Stoetzler, M. (2015). Karl Marx andimperialism. https://prifysgolbangor.elsevierpure.com/ws/portalfiles/portal/16217783/2015_Karl_Marx.pdf
• Sunar, L. (2014). Marx and Weber on oriental societies: in the shadow of western modernity. Ashgate.
• Tharoor, S. (2023). Utanç imparatorluğu: İngilizler Hindistan’da ne yaptı? (çev. Yusuf Selman İnanç). Kronik Kitap.
• Vardar, A. (2012). Çeviribilimde sömürgecilik-sonrası dönemeç: Çevirileriyle özgürleştirme çabası [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Wittfogel, K. (1953). The ruling bureaucracy of Oriental despotism: A phenomenon that paralyzed Marx. The Review of Politics, 15, 350-359.
• Yurdakul, İ. (2014). Diğer sömürgeci ülkeler (Almanya, İtalya, Belçika). A. Özcan (Ed.) içinde, Sömürgecilik tarihi (Afrika-Asya) (ss. 92-108). Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Yayınları.
• Zhang, Y. (2014). Back to Marx: Changes of philosophical discourse in the context of economics. Göttingen University Press.
• Zimmerman, A. (2015). Marxism, modernity and marginality. Critical Sociology, 41(7-8), 1175-1182. doi: 10.1177/0896920513512697