Aleyhe Değiştirme Yasağı Kuralı

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 2, 603 - 666, 01.12.2013

Ali Rıza Çınar

Öz

İnceleme konumuz, yaygın deyişiyle “aleyhe değiştirme yasağı kuralı”dır.

Aleyhe değiştirme yasağı (Reformatio in peius) kuralı, 1412 sayılı eski Ceza Yargılama Yasası’nın temyiz (m.326/4) ve yargılamanın yenilenmesi (m.341/2) yollarında geçerliydi. Kural, yeni 5271 sayılı Ceza Yargılama Yasası’na göre; is- tinaf (m.283), temyiz (m.307/4), yasa yararına bozma (m. 309/4-b) ve yargıla- manın yenilenmesi (m.323/2) yasayollarında benimsenmiştir.

Bu yasak, bir yasal buyruk ve zorunluluktur. Yasak, yalnızca sanık yararına (lehine) yasayolu davası açıldığında geçerlidir.

Aleyhe değiştirme yasağı kuralı, hükme karşı yalnızca sanığın, sanık sa- vunmanının, sanığın eşi ya da yasal temsilcisinin yasayoluna başvurması duru- munda uygulanır.

Ayrıca yasayollarının genel hükümleri arasında, Cumhuriyet savcısının sanık yararına yasayoluna başvurması durumunda da bu kuralın uygulanacağı düzenlenmiştir (m.265).

Söz konusu “aleyhe değiştirme yasağı kuralı” adil yargılanma, “demokra- tik devlet” ve “hukukun üstünlüğü” ilkelerinin zorunlu bir sonucudur.

Yasakoyucu, Cumhuriyet savcısı dahil sanık yararına yasayolu davası açan- ların amacının sanığın durumunu iyileştirmek olduğunu düşünerek, buna göre düzenlemede bulunmuştur. Bu nedenle yararı olduğu için yasayoluna başvuran sanığı yeni kurulacak hükümde, önceki hükümden daha kötü duruma düşür- meyi, zarara sokmayı ve durumunu ağırlaştırmayı uygun bulmamıştır.

Yasayolu davasının görüleceği mahkemeyle bozma sonrasında yargılama yaparak yeniden hüküm kuracak ilk derece mahkemesi, yalnızca yaptırımı (ce- zayı) ve sonuçlarını sanık aleyhine ağırlaştıramazlar. Ancak, eylemin ceza huku- kundaki (suç hukukundaki) adını, yani niteliğini değiştirebilirler.

Anahtar Kelimeler

Yasayolları, Yasayolunun amacı, Aleyhe değiştirme yasağı kuralı, Kuralın tarihsel gelişimi, Hukuksal temeli, Hangi yasayollarında ve hangi koşullarda uygulanacağı, Sanık yararına yasayollarına başvurabilecek kişiler, Kuralın yargılamada uygulama yöntemi ve kapsamı

Kaynakça

• ARTUK, Emin/GÖKCEN, Ahmet/YENİDÜNYA, A. Caner: Ceza Hukuku Genel Hükümler, 5. Baskı, Ankara 2011.
• BEULKE, Werner: Strafprozessrecht, 6.neu bearbeitete Auflage, Heidelberg 2002.
• CENTEL, Nur/ZAFER, Hamide: Ceza Muhakemesi Hukuku, 6. Bası, İstanbul 2008.
• CENTEL, Nur/ZAFER, Hamide: Ceza Muhakemesi Hukuku, 8. Bası, İstanbul 2011.
• CENTEL, Nur/ZAFER, Hamide/ÇAKMUT, Özlem: Türk Ceza Hukukuna Gi- riş, 7. Bası, İstanbul 2011.
• ÇINAR, Ali Rıza: Ceza Yargılamasında Temyiz Yolu, Ankara 2006.
• ÇINAR, Ali Rıza: Türk ve Alman Ceza Yargılama Hukukunda İstinaf, Ankara 2010.
• ÇOLAK, Haluk/TAŞKIN, Mustafa: Ceza Muhakemesi Kanunu Şerhi, 2. Baskı, Ankara 2007.
• DEMİRBAŞ, Timur: Ceza Hukuku Genel Hükümler, 7. Baskı, Ankara 2011.
• DONAY, Süheyl: “Şartla Salıvermeye İlişkin Bir İçtihadı Birleştirme Kararı”, İHFM XL, 1-4, Yıl 1974 (s.759-769).
• DÖLLİNG, Dieter: Alternativkommentar zur Strafprozeβordnung, Lutherland 1996.
• DÖNMEZER, Sulhi/ERMAN, Sahir: Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, Genel Kı- sım, c.I, Ondördüncü Bası, İstanbul 1997.
• ELÖVE, Mustafa E.: “Yargıtay’ın Yüz Yılı” İstanbul Barosu Dergisi, 1968. ERDOĞDU, Ahmet: “Cezada Kanun Yolları”, Adalet Dergisi, Yıl 1953 (s. 276-300).
• EREM, Faruk: Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu (Şerh), Ankara 1996.
• FEZER, Gerhard: Strafprozessrecht, 2. völlig neu bearbeitete Auflage, München 1995.
• GERHARDT, Bernd-Peter: Das Verbot der reformatio in peius bei den Nebenstrafen, Nebenfolgen und Massregeln der Sicherung und Besserung des Strafgesetzbuches, Augsburg 1970.
• GÖZLER, Kemal: “Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün Görev Süresi Ne Kadardır ve Bu Görev Süresi Kanunla Belirlenebilir mi?” Terazi Dergisi, Yıl 7, Sayı 66, Şubat 2012 (s.36-50).
• GÖZLER, Kemal: İdare Hukuku c.I, 2. Baskı, Bursa 2009.
• GÖZÜBÜYÜK, A.Şeref/GÖLCÜKLÜ, A.Feyyaz: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, 8. Bası, Ankara 2009.
• HAKERİ, Hakan: Ceza Hukuku Genel Hükümler, 10. Baskı, Ankara 2011.
• HELLMANN, Uwe: Strafprozessrecht, Heidelberg 1998.
• HELLMANN, Uwe: Strafprozessrecht, 2. (zweite) überarbeitete und aktualisierte Auflage, Heidelberg 2006.
• HENKEL, Heinrich: Strafverfahrenrecht, Würzburg 1953.
• İNAN, Kubilay: Ceza Yargılamasında Yasa Yolları, Ankara 2006.
• KANTAR, Baha: Ceza Muhakemeleri Usulü, 4. Bası, Ankara 1957.
• KATOĞLU, Tuğrul: Ceza Kanunlarının Zaman Yönünden Uygulanması, Ankara 2008.
• KAYLAN, Keskin: “5271 sayılı (Yeni) Ceza Muhakemesi Kanunu Yasa Yolları”, (Adalet Bakanlığı’nca İlk Derece Hâkim ve Savcıları İçin, 25-30 Ocak 2005 Tarihlerinde Ankara’da Düzenlenen Bilgilendirme Seminerinde Sunulan Tebliğ)
• KESKİN, Serap: “Ceza Muhakemesi Hukukunda Reformatio In Peius Kuralı” Prof. Dr. Turhan Tûfan YÜCE’ye Armağan, İzmir 2001 (s.408-420).
• KESKİN, Serap: Temyiz Nedeni Olarak Hukuka Aykırılık, İstanbul 1997.
• KINDHAUSER, Urs: Strafprozessrecht, Baden-Baden 2006.
• KOCA, Mahmut/ÜZÜLMEZ, İlhan: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 5. Baskı, Ankara 2012.
• KRETSCHMER, Joachim: Das strafprozessuale Verbot der reformatio in peius und die Maβregeln der Besserung und Sicherung, Berlin 1999 (c.II. Die historische Entwicklung), s.55.
• KUNTER, Nurullah: “Aleyhe Düzeltme Yasağı” İHFM: 1952, sy.3-4, Ayrı Bası, İstanbul 1953.
• KUNTER, Nurullah/YENİSEY, Feridun/NUHOĞLU, Ayşe: Muhakeme Huku- ku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, Onbeşinci Bası, İstanbul 2006.
• KUNTER, Nurullah/YENİSEY, Feridun/NUHOĞLU, Ayşe: Muhakeme Huku- ku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, Onaltıncı Bası, İstanbul 2008.
• KUNTER, Nurullah/YENİSEY, Feridun/NUHOĞLU, Ayşe: Muhakeme Huku- ku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, Onsekizinci Bası, İstanbul 2010.
• KÜHNE, Hans-Heiner: Strafprozessrecht, 8., völlig neu bearbeitete und erweiter- te Auflage, Heidelberg 2010.
• MALKOÇ, İsmail/GÜLER, Mahmut: Uygulamada Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu, c.II, Ankara 1998.
• MEYER-GOSSNER, Lutz: Strafprozebordnung Mit GVG und Nebengesetzen 52. Auflage, München 2009.
• MEYER-GOSSNER, Lutz: Strafprozebordnung Mit GVG und Nebengesetzen 49. Auflage, München 2006.
• MOL, Gürsel: Türk Hukuk Tarihi Sürecinde Yargıtay, 135 Yıl Armağanı, Yargıtay Yayınları No: 28, Ankara 2004.
• ÖZBEK, Veli Özer: Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara 2006.
• ÖZBEK, Veli Özer/KANBUR, Nihat/DOĞAN, Koray/BACAKSIZ, Pınar/
• TEPE, İlker: Ceza Muhakemesi Hukuku, 2. Bası, Ankara 2011.
• ÖZGENÇ, İzzet: Türk Ceza Hukuku, Genel Hükümler, 7. Bası, Ankara 2012.
• ÖZTÜRK, Bahri/ERDEM, Mustafa Ruhan: Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hu- kuku, 12. Bası, Ankara 2008.
• ÖZTÜRK, Bahri/TEZCAN, Durmuş/ERDEM, Mustafa Ruhan/SIRMA, Özge/SAYGILAR, Yasemin F./ALAN, Esra: Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara 2009.
• RANFT, Otfried: Strafprozessrecht, 2.Auflage, 1995.
• ROXİN, Claus: Strafverfahrensrecht, 20 Auflage, München 1987.
• SARIGÜL, Ali Tanju: Ceza Muhakemesinde İstinaf, Ankara 2009.
• SCHMIDT, Eberhard: Deutsches Strafprozessrecht, Göttingen 1967.
• SCHRODER, Friedrich Christian: Strafprossrecht, 4. Auflage, München 2007.
• SCHWARZ, Otto: Alman Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu Şerhi (Türkçe’ye çeviren Rıfat TAŞKIN), Ankara 1939.
• SEÇKİN, Recai: Yargıtay Tarihçesi, Kuruluş ve İşleyişi, Ankara 1967.
• SELÇUK, Sami: “Yaptırımı (Cezayı) ve Sonuçlarını Ağırlaştıramama Kuralı” ve Ülkemizdeki Düzenlemeye ve Uygulamaya Eleştirel Bir Bakış, Ankara 2012.
• SERİM, Cevat: “T.C. Temyiz Mahkemesi Teşkilat ve Vazifeleri”, Adliye Dergisi, Yıl 1943, sy. 7.
• TANER, Tahir: Ceza Muhakemeleri Usulü, 2. Bası, İstanbul 1950.
• TANÖR, Bülent/YÜZBAŞIOĞLU, Necmi: 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 6. Bası, İstanbul 2004.
• TOROSLU, Nevzat/FEYZİOĞLU, Metin: Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara 2009.
• TOSUN, Öztekin: Suç Muhakemesi Hukuku Dersleri, c.II, Muhakemenin Yürüyüşü, İstanbul 1976.
• ÜNVER, Yener/HAKERİ, Hakan: Ceza Muhakemesi Hukuku, 5. Bası, Ankara 2012.
• VOLK, Klaus: Grundkurs StPO, 5.Auflage, München 2006.
• VON HIPPEL, Robert: Der Deutsche Strafprozess, Marburg 1941.
• YALVAÇ, Gürsel: Gerekçeli Ceza ve Yargılama Hukukuna İlişkin Temel Kanunlar, 6. Baskı, Ankara 2010.
• YAŞAR, Osman: Uygulamalı ve Yorumlu Ceza Muhakemesi Kanunu, 4. Baskı, Ankara 2009.
• YAŞAR, Osman: Uygulamalı ve Yorumlu Ceza Muhakemesi Kanunu, 5. Baskı, Ankara 2011.
• YENİSEY, Feridun: Ceza Muhakemesi Hukukunda İstinaf ve Tekrar Kabulü So- runu, İstanbul 1979.
• YURTCAN, Erdener: Ceza Muhakemesi Hukuku, 12 Bası, İstanbul 2007.
• YÜCE, Turhan Tûfan: Türk-Alman Ceza Muhakemeleri Hukukunda Kanun Yol- ları (İtiraz-İstinaf-Temyiz), Erzurum 1967.