Sinan'ın Memleketindeki Güncel Taş Ocakları ve Benzerlikler Üzerinden Sinan Mimarlığını Okuma

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 1212 - 1232, 27.12.2025

Duygu Turgut

Abstract

Çalışmanın amacı Mimar Sinan’ın memleketindeki taş ocaklarını, taş işçiliğini, zemin katı dengeleme uygulamalarını araştırarak memleketinin Sinan mimarisine katkısını sorgulamaktır. Çalışmanın yöntemi olarak günümüzdeki Ağırnas ve Turan taş ocakları yerinde belgelenmiş, ocaklarda çalışan uzmanlarla sözlü tarih yöntemiyle görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Farklı özelliklere sahip olan ve vadinin farklı bölgelerindeki ocaklardan çıkarılan Ağırnas ve Turan taşlarının, ocaktaki ham halinden günümüzde yaygın olarak kullanılan taş boyutlarına kadar geçirdiği süreç, fotoğraflı bir karşılaştırma tablosunda sunulmuştur. Memleketinde geleneksel evlerdeki taş merdiven işçiliği uygulamasının Sinan’ın İstanbul ve Edirne gibi yerlerdeki yapılarında uyguladığı görülmektedir. Sinan yapılarındaki bu uygulamayı Kayseri ve yakın çevresindeki geleneksel evlerle benzerlikleri fotoğraflarla yerinde belgelenerek ve karşılaştırarak ortaya konulmuştur. Sinan’ın memleketindeki yer altı şehirlerinde ve Sinan Evi’nde gördüğü zemin katın birbirini dik kesen tonozlarla geçilmesiyle hem zemin kotun hem de tonozun üst seviyesinin istenilen kotta dengelenmesini Rüstem Paşa Cami’sinde uygulamıştır. Memleketindeki izlere göre Sinan yöredeki uygulamaları bilerek veya zamanla gözlemleyerek kendi yapılarında uygulamış olmalıdır.

Keywords

Mimar Sinan , taş ocağı , taş işçiliği , Ağırnas taş ocağı , Turan taş ocağı

Reading Sinan Architecture Through Current Quarries and Similarities in Sinan's Homeland

Abstract

The aim of this study is to investigate the stone quarries, stonemasonry, and ground floor balancing practices in Architect Sinan's hometown and to examine the contribution of his hometown to Sinan's architecture. As a method of research, the nowadays Ağırnas and Turan quarries were documented on site, and interviews were conducted with experts working in the quarries using oral history methods. The process that Ağırnas and Turan stones, which have different characteristics and are extracted from quarries in different parts of the valley, undergo from their raw state in the quarry to the stone sizes commonly used today is presented in a photographic comparison table. Similarities between the stone staircase craftsmanship in Sinan's buildings and traditional houses in Kayseri and its surroundings have been documented and compared with photographs taken on site. Sinan applied the floor leveling technique he knew from Sinan Evi in his hometown at the Rüstem Pasha Mosque.

Keywords

Architect Sinan , quarry , stonemasonry , Ağırnas quarry , Turan quarry

Ethical Statement

The article complies with national and international research and publication ethics. Ethics committee approval was not required for the study.

References

• Ahunbay, Z. (1988). Mimar Sinan yapılarında kullanılan yapım teknikleri ve malzeme. S. Bayram (Ed.). Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri. (s.531-538). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Altunbay, M. (2002). Klasik dönemde Osmanlı’da madencilik. H.C. Güzel& K. Çiçek (Ed.). Türkler. (s.791-801). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Alver, K. (2019). Mimar Sinan’ın mekan tasavvuru, Düşünen Şehir Dergisi, 9, 62-64. Access Adress (03.11.2025): https://www.kayseri.bel.tr/uploads/edergiler/pdf/dusunen_sehir_09_web.pdf
• Angı, S. (2011). İstanbul tarihi yarımadadaki antik yapılarda ve anıtlarda kullanılan doğal taşların özellikleri ve korunmuşluk durumları. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 6, 31-42. Access Adress (01.04.2025): https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/653857
• Arel, A. (1988). Mekan Sorunu. S. Bayram (Ed.). Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 1, (s.505-511). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Avunduk, A. (2021). Edirne Selimiye Camii üzerinden bir yapı malzemeleri okuması. Vakıf Restorasyon Yıllığı Dergisi, 22, 7-32. Access Adress (04.11.2025): https://cdn.vgm.gov.tr/yayin/dergi/restorasyon/restorasyon22.pdf
• Cantay, T. (1989). XVI-XVII. yüzyılarda Süleymaniye Camii ve bağlı yapıları. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Cömert, H. (2008). Koramaz vadisi. Kayseri: Ağırnas Belediyesi Yayınları.
• Cömert, H. (2010). Gesi vadisi. Ankara: Gesi Vakfı Yayını.
• Cömert, H. (2014). Germir. Kayseri: Mazaka Yayıncılık.
• Çayırdağ, M. (2001). Kayseri tarihi araştırmaları. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Çelebi, S.M. (1988). Tezkiretü’l bünyan - Mimar Sinan’ın kendi ağzından hayat ve eserleri. İstanbul: Binbirdirek Yayınları.
• Çelik, S. (2001). Mevcut belgeler ışığında Süleymaniye Külliyesi yapım süreci (Unpublished doctoral thesis). Istanbul Technical University, Istanbul, Türkiye.
• Çiftçi, C. (2017). Kapadokya, Mustafapaşa köyü, 42 pafta 5005-5006 parsellerde yer alan sivil mimarlık örneği yapının restorasyon projesi (Unpublished master thesis). Uludağ University, Bursa, Türkiye.
• Doğanay, A. (2007). Taş İşçiliği ve Profiller. S. Mülayim (Ed.). Bir Şaheser Süleymaniye Külliyesi. (s.151-188). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Erguvanlı, K. & Ahunbay, Z. (1989). Mimar Sinan’ın İstanbul’daki eserlerinde kullandığı taşların mühendislik jeolojisi ve mimari özellikleri. Mühendislik Jeolojisi Bülteni, 11, 109-114. Access Adress (30.03.2025): http://www.muhjeoder.org.tr/wp-content/uploads/11_ss.pdf
• Eriç, M. (1988). Sinan’ın 16. Yüzyıl Türk Mimarisi Malzeme Anlayışına Getirdiği Yenilikler. Z. Sönmez (Ed.). Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı. (s.113-117). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Erkan, Y. (2013). Magmatik petrografi. Ankara: Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları.
• Erkiletlioğlu, H. (2004). Sinan’ın Vakfiyesi. M.İ. Subaşı (Ed.). Ağırnaslı Sinan. (s.77-85). Kayseri: Ağırnas Belediyesi Yayınları.
• Erkman, H. S. (2019). Selçuklu’dan Osmanlı’ya Anadolu Türk mimarisinde mukarnas örtülü taç kapı imgesinin kuruluşu biçim ve anlam ilişkisi üzerine bir deneme, Düşünen Şehir Dergisi, 9, 80-87. Access Adress (03.11.2025): https://www.kayseri.bel.tr/uploads/edergiler/pdf/dusunen_sehir_09_web.pdf
• Fırat, K. (2019). Mimar Sinan’ın bezeme dünyasında güney etkili ablaq tekniğine Şehzade Cami üzerinden bir bakış. Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3, 161-178. Access Adress (01.04.2025): https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/813192
• Funiciello, R., Heiken G., Levich, R. A., Obenholzner J.H. & Petrov V. A. (2006). Construction in Regions With Tuff Deposits. G. Heiken (Ed). Tuffs Their Properties, Uses, Hydrology, and Resources. (s.119-126). Washington: The Geological Society of America.
• Gabriel, A.L. (2022). Anadolu’daki Türk anıtları:Kayseri-Niğde (1st ed.1931). Gaziantep: Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü Yayınları.
• Google Earth Computer Software. (2023a). Ağırnas Quarry and Architect Sinan’s House on The Maps. Access Address (10.12.2023): https://earth.google.com/web/search/
• Google Earth Computer Software. (2023b). Turan Neighborhood and Turan Quarry on The Maps. Access Address (10.12.2023): https://earth.google.com/web/search/
• Google Earth Computer Software. (2025). Ağırnas and Turan in Kayseri on The Maps. Access Address (06.08.2025): https://earth.google.com/web/search/
• İlhan, E. (1976). Türkiye jeolojisi. Ankara: ODTÜ Mühendislik Fakültesi Yayınları.
• İnan, A. (1968). Mimar koca Sinan. Ankara: Türkiye Emlak Kredi Bankası Yayınları.
• İnbaşı, M. (1992). XVI. yy. başlarında Kayseri. Kayseri: İl Kültür Müdürlüğü Yayınları.
• İnbaşı, M. (2009). 1570 (Hicri 976) tarihli Kayseri tapu-tahrir defteri. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kaygısız, H., (2010). Kayseri yöresindeki yapıtaşlarının fiziko-mekanik özelliklerinin belirlenmesi. (Unpublished Master Thesis). Çukurova University Institute Of Science, Adana.
• Kalaycı, M.G. (2006). Geleneksel Ürgüp konutları ve dereler mahallesi koruma geliştirme önerisi. (Unpublished master thesis). Gazi University, Ankara, Türkiye.
• Keskin, Ö. (2011). Osmanlı Devleti’nde maden hukukunun tekamülü (1861-1906). OTAM Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 29, 125-147. Access Adress (01.04.2025): https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/114007
• Kolay, İ. & Çelik, S. (2007). Malzeme ve Teknoloji. S. Mülayim (Ed.). Bir Şaheser Süleymaniye Külliyesi. (s.125-150). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kolay, İ. (2009). İlknur Kolay Personal Photo Archive. Personal communication on 15.05.2024.
• Kuban, D. (1988). Sinan’ın Dünya mimarisindeki yeri. Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 1, 581- 624. Access Adress (01.04.2025): https://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/handle/11352/1758
• Kuban, D. (2004). Mimar Sinan ve Çağı. M.İ. Subaşı (Ed.). Ağırnaslı Sinan. (s.116-131). Kayseri: Ağırnas Belediyesi Yayınları.
• Mülayim, S. (1989). Sinan ve çağı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Mülayim, S. (2004). Sinan Estetiği. M.İ. Subaşı (Ed.). Ağırnaslı Sinan. (s.153-160). Kayseri: Ağırnas Belediyesi Yayınları.
• Nayır, Z. (1975). Osmanlı mimarlığında Sultan Ahmet Külliyesi ve sonrası (1609-1690). İstanbul: İ.T.Ü.Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi.
• Necipoğlu, G. (2013). Sinan çağı: Osmanlı İmparatorluğu’nda mimari kültür. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayını.
• Ödekan, A. (1988). Mukarnas bezeme. Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri, 1, 475-478. Access Adress (01.04.2025): https://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/handle/11352/1744
• Ögel, S. (1987). Anadolu Selçukluları’nın taş tezyinatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öngen, S. (2015). Tarihi yapıların incelenmesinde ve restorasyonunda petrografinin kayaç bilim önemi. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 14, 35-42. Access Adress (01.04.2025): https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/807481
• Refik, A. (2021). Mimar Sinan hayatı ve eserleri. (1st ed: Hazine-i Evrak Vesikalarına Nazaran Mimar Sinan, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, 1(5), Haziran 1930-Mayıs 1931, 1-19). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Sönmez, Z. (1988). Mimar Sinan ile ilgili tarihi yazmalar-belgeler. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları.
• Sözen, M. (2019). (2019). Mimar Sinan üzerine, Düşünen Şehir Dergisi, 9, 20-22. Access Adress (06.11.2025): https://www.kayseri.bel.tr/uploads/edergiler/pdf/dusunen_sehir_09_web.pdf
• Tabban, A. (2000). Kentlerin jeolojisi ve deprem durumu. Ankara: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları.
• Tanyeli, G. (2015). İstanbul yapı teknolojisi. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, 8, 209-309. Access Adress (30.03.2025): https://istanbultarihi.ist/313-istanbul-yapi-teknolojisi
• Uymaz, M. (2022). From the interview conducted with Mehmet Uymaz (d. 1980) on 14.08.2022.
• Uz, B. (2000). Maden-jeoloji-jeofizik mühendisliğinde petrografi prensipleri. İstanbul: Birsen Yayınevi.
• Yavuzer, M. N. (2016). Zal Mahmut Paşa Camii Yapısal Davranışı ve Geçmiş Hasarların İncelenmesi, Unpublished doctoral thesis). Istanbul Technical University, Istanbul, Türkiye.