FEN BİLİMLERİ DERSLERİNDE TÜRK-İSLAM BİLGİNLERİNİN ÖĞRETİLMESİNE DAİR ÖĞRETMEN VE UZMAN GÖRÜŞLERİNİN İNCELENMESİ

Year 2019, Volume: 48 Issue: 224, 241 - 266, 22.11.2019

Nazıme Özgür Tamdoğan , M. Bahadır Aktan

Abstract

Bu çalışmanın amacı, ortaokul fen bilimleri eğitiminde tarihte öne çıkmış

Türk-İslam bilginlerine yer verilmesi ve öğretilmesi hakkında fen öğretmenlerinin

(Fen Bilimleri, Fen ve Teknoloji) ve uzmanların görüşlerinin araştırılmasıdır.

Çalışmaya, Türkiye’de görev yapan 144 ortaokul fen öğretmeni ve ülkemiz

üniversitelerinde görev yapan 25 uzmandan oluşan toplam 169 kişi gönüllü

katılmıştır. Anket ve mülakat yoluyla katılımcılardan, doküman incelemesi ile

ders kitapları ve öğretim programlarından elde edilen veriler betimsel analiz

yöntemleri kullanılarak incelenmiştir. Araştırma sonuçları, Türk-İslam bilginlerinin

fen öğretmenleri tarafından Batı kökenli bilim insanlarına kıyasla yeterince

tanınmadığını ve Türk-İslam bilginlerine derslerde yeterince yer verilmediğini

göstermektedir. Fen Bilimleri öğretmenleri tarafından Türk-İslam bilginlerinin

bilinmesi ve fen derslerinde öğretilmesine dair katılımcıların görüşlerinde belirgin

farklılıklar (örn., önerilen bilim insanları, öğretilmesi uygun görülen sınıf

seviyesi gibi) gözlenmiştir. Sonuçlar, hem öğretmen hem de uzman katılımcılar

tarafından öne çıkarılan ve ortaokul fen derslerinde öğretilmesi uygun görülen

dokuz Türk-İslam bilim insanı olduğunu göstermiştir. Bu kişiler Ali Kuşçu, El-

Birûnî, Farabî, Hârezmî, Hezarfen Ahmet Çelebi, İbn-i Sinâ, Mimar Sinan, Pîrî

Reis ve Uluğ Bey’dir.

Keywords

Türk-İslam Bilginleri, Bilim Tarihi, Bilimin Doğası

References

• AAAS, American Association for the Advancement of Science. (1993). Benchmarks for science literacy. New York: Oxford University Press.
• Abd-El-Khalick, F. & Lederman, N.G. (2000a). Improving science teachers’ conceptions of nature of science: a critical review of the literature. International Journal of Science Education, 22(7), 665-701.
• Abd-El-Khalick, F. & Lederman, N.G. (2000b). The Infuence of History of Science Courses on Students’ Views of Nature of Science. Journal of Research in Science Teaching, 37(10), 1057-1095.
• Akerson, V.L., Townsend, J., Donnelly, L.A., Hanson, D.L., Tira, P., & White, O. (2009). Scientific modeling for inquiring teachers network (SMITN): the influence on elementary teachers’ views of nature of science, inquiry, and modeling. Journal of Science Teacher Education, 20(1), 21–40.
• Appelget, J., Matthews, C.E., Hildreth, D.P., & Daniel M.L. (2002). Teaching the history of science to students with learning disabilities. Intervention in School and Clinic, 37(5), 298-303.
• Bakar, O. (2016). İslam Bilim Tarihi ve Felsefesi. İnsan Yayınları, İstanbul.
• Balcı, A. (2013). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler. Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara. Blatchford, P. (1992). Children’s Attitudes to Work at 11 Years. Educational Studies, 18(1), 107-118. Bowen, G.A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative ResearchJournal, 9(2), 27-40.
• Bozdoğan, B., Şengül, Ü. ve Bozdoğan, A. (2013). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Bilim İnsanları Hakkındaki Bilgi Düzeylerinin İncelenmesi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 5(9).
• DeBoer, G.E. (2000). Scientific Literacy: another look at its historical and contemporary meanings and its relationship to science education reform. Journal of Research in Science Teaching, 37(6), 582-601.
• Doğan, N. & Abd-El-Khalick, F. (2008). Turkish grade 10 students’ and science teachers’ conceptions of nature of science. Journal of Research in Science Teaching, 45(10), 1083-1112.
• Doğan, N., Çakıroğlu, J., Çavuş, S, Bilican, K. ve Arslan, O. (2011). Öğretmenlerin Bilimin Doğası Hakkındaki Görüşlerinin Geliştirilmesi: hizmetiçi eğitim programının etkisi. Hacettepe Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 40, 127-Dosay Gökdoğan, M. (2016). Bilim Tarihinde Türkler. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Faruqi, Y.M. (2006). Contributions of Islamic scholars to the scientific enterprise. International Education Journal, 7(4), 391-399.
• Gooday, G., Lynch, J.M., Wilson, K.G., & Barsky, C.K. (2008). Does science education need the history of science? Isis, 99(2), 322-330.
• Hill, D.R. (2011). Gökyüzü ve Bilim Tarihi: İslam bilim ve teknolojisi, Boyut, İstanbul.
• Huff, E.T. (2010). Modern Bilimin Doğuşu ve Yükselişi: İslam Dünyası, Çin ve Batı. Epos Yayınları,Ankara.
• Hodson, D. & Freeman, P. (1983). The Effect of Primary Science on Interest in Science: some research problems. Res. in Science & Technol. Education, 1(1), 109-118.
• Höttecke, D., Henke, A., & Riess, F. (2012). Implementing History and Philosophy in Science Teaching: strategies, methods, results and experiences from the European HIPST Project. Science & Education, 21(9), 1233–1261.
• Iliffe, R. (2016). Bilim Tarihi Bir Disiplinin Gelişim Hikayesi. Ed. Melek Dosay Gökdoğan, Lotus Yayınevi, Antalya.
• İmamoğlu, H. ve Çeken, R. (2011). İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersinin Bilim Tarihi Açısından Fen ve Teknoloji Dersi ile İlişkilendirilmesi Üzerinde Disiplinlerarası Bir Bakış. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2(3), 71-87.
• Jacquart, D. (2015). Bilimde Arapların Altın Çağı. Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Karaçam, S., Aydın, F. ve Digilli, A. (2014). Fen Ders Kitaplarında Sunulan Bilim İnsanlarının Basmakalıp Bilim İnsanı İmajı Açısından Değerlendirilmesi. Ondokuz Mayıs Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2), 606-627.
• Klopfer, L.E. (1969). The Teaching of Science and the History of Science. Journal of Research in Science Teaching, 6(1), 87-95.
• Lederman N.G., Abd-El-Khalick, F., Bell, R.L., & Schwartz, R.S. (2002). Views of nature of science questionnaire: toward a valid and meaningful assessments of learners’ conceptions of nature of science. Journal of Research in Science Teaching, 39(6), 497-521.
• Laçin Şimşek, C. (2011a). Bilimin Doğası ve Bilim Tarihi Dersinde Yapılan Çalışmaların Öğrencilerinin Bilim Tarihi İle İlgili Bilgi Düzeylerine Etkisi. Necatibey Eğ. Fk. Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 5(1), 116-138.
• Laçin Şimşek, C. (2011b). Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı ve Kitaplarında Türk-İslam Bilginlerine Yer Verilme Durumu. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 8(4),154-168.
• Lin, H. & Chen, C. (2002). Promoting Preservice Chemistry Teachers’ Understanding about the Nature of Science through History. Journal of Research in Science Teaching, 39(9), 773-792.
• Matthews, M.R. (1989). A Role for History and Philosophy in Science Teaching. Interchange, 20(2), 3-15.
• Matthews, M.R. (1994). The Role of History and Philosophy of Science. New York: Routledge.
• Matthews, M.R. (2017). Fen Öğretimi: Bilim Tarihinin ve Felsefesinin Katkısı. Boğaziçi Ü. Yayınevi, İstanbul.
• McComas, F. (2008). Seeking historical examples to illustrate key aspects of the nature of science.Science & Education, 17(2), 249–263.
• MEB, T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. (2006). İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı.T.C. MEB, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara.
• MEB, T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. (2013). İlköğretim kurumları Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı. T.C. MEB, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara.
• MEB, T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. (2018). Öğretim programları. Erişim tarihi: 04/02/ 2018, http:// mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx.
• Miles, M.B. & Huberman, A.M. (1994). Qualitative Data Analysis: An expanded sourcebook. Thusand Oaks, CA: SAGE Publications.
• Monk, M. & Osborne, J. (1997). Placing the history and philosophy of science on the curriculum: A model for the development of pedagogy. Science Education, 81, 405-424.
• NGSS Lead States. (2013). Next generation science standards: For states, by states. Washington, DC: The National Academies Press.
• Özgür, N. ve Aktan, M.B. (2015). Fen Bilimleri Ders Kitaplarında ve Öğretim Programlarında Yer Alan Batı ve İslam Bilginleri Karşılaştırılması. II. Uluslararası Avrasya Eğitim Araştırmaları Kongresi, 8-10 Haziran 2015, Hacettepe Ü., Ankara.
• Rutherford, F.J. (2001). Fostering the history of science in American science education. Science & Education, 10, 569-580.
• Sarton, G. (1995). Antik Bilim ve Modern Uygarlık. Gündoğan Yayınları, Ankara.
• Sayılı, A. (1979). Turkish contributions to scientific work in Islam. Belleten, 43(172), 715-737.
• Sayılı, A. (2005). George Sarton and the history of science. Foundation for Science, Technology and Civilization. Erişim tarihi: 10/01/2017, http://www.muslimheritage.com/uploads/ Sarton.pdf.
• Sezgin, F. (2010). İslam Bilim ve Teknoloji Tarihine Bir Bakış. Akademik Araştırmalar Dergisi, 47, 113-130.
• Sezgin, F. (2019). Tanınmayan Büyük Çağ: İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi’nden. Timaş Yayınları, İstanbul.
• Solbes, J. & Traver, M. (2003). Against a Negative Image of Science: history of science and the teaching of physics and chemistry. Science & Education, 12(7), 703-717.
• Strauss, A. & Corbin, J. (1998). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Taşar, M.F. (2003). Teaching History and The Nature of Science in Science Teacher Education Programs. Pamukkale Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(13), 30-42.
• Thompson, J.W. (1929). The Introduction of Arabic Science into Lorraine in the Tenth Century.Isis, 12(2), 184-193.
• Unat, Y. (2017). Bilim tarihinden örneklerle genç bilim insanlarına öneriler. Üstün Zekalılar Eğitimi ve Yaratıcılık Dergisi, 4(1), 13-26.
• Wang, H.A. & Cox-Petersen, A.M. (2002). A comprison of elementary, secondary and student teachers’ perceptions and practices related to history of science instruction. Science & Education, 11(1), 69-81.
• Westfall, R.S. (1994). Modern Bilimin Oluşumu. Tübitak P. Bilim Kitapları, Ankara.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayıncılık, Ankara.