Misunderstandings In Shadow Play Karagoz

Year 2025, Volume: 19 Issue: 145, 29 - 47, 19.03.2025

Osman Akteker

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1438903

Abstract

Karagöz, a genre of traditional Turkish theater, is a shadow play embodied by the movement and vocalization of the shapes called figures by the imagists (puppeteer) with the help of light from be-hind the scrim. Laughter is the basic element in Karagöz play. The peculiar characteristics of the figures and the narration of unlikely events and dreams as if they were real are the main components of the play's humor. However, the main humor in the play is based on misunderstandings. The misunderstandings in Karagöz, which is the subject of various scientific research, mainly in “Literary History, Psychology, Psycholinguistics, and Folklore” were analyzed based on two hypotheses, namely “Receiver-Sender Relationship” and “Language Criticism.” The Receiver-Sender Relationship Hypothesis considers the cultural differences between the characters Hacivat and Karagöz in the shadow play as the source of misunderstandings. The Language Criticism Hypothesis, on the other hand, argues that Karagöz consciously employs a method of misunderstanding to arouse reverence for Turkish discourse. However, misunderstandings are not limited to the Karagöz character, and Karagöz also misunderstands Turkish words. Therefore, the hypothesis of an explanation for the misunderstandings in Karagöz should also consider these observations. The present study aims to show that the basic features of language and the phenomenon of miscommunication resulting from the conflict of communication systems are the main reasons for misunderstandings in Karagöz. Communication is the function of natural languages. However, it is not the main function of lan-guage. Therefore, language cannot be defined on the basis of communication. Language, as in other biological systems, has numerous functions. As a biological system, language is a system of thought that produces a hierarchical set of utterances that map to an interface containing a conceptual goal. This fundamental feature of language, as laid down by generative grammar, clashes with a secondary feature of language, externalization, leading to miscommunication. This is because the sensory-motor interface is another system of the brain/mind that does not directly match this feature. Indeed, the sensory motor is linear, not hierarchical. Misleading sentence phenomena and word processing are the main communication barriers that arise due to the conflict between the fundamental feature and the sensory-motor system. The misunderstandings in Karagöz, on the other hand, are an artistic interpretation of the processing difficulties experienced by the analyzer, created by the imagists. Olrik's “Theory of Epic Rules of Folk Narratives” explains this artistic approach of the imagists. This is because, according to the “Rule of Opposition” of this theory, contrasting elements in narratives present a universal appearance. Indeed, the imagists created a contrast with a receiver method that incorrectly analyzed a correctly organized message and transformed this contrast into the art of humor. The methodology of the study is a string that combines R. Jakobson's communication sche-ma with the language definition of Generative Grammar. This scheme explains the miscommunica-tion in the Karagöz play, which is a combination of the fundamental feature and the rule of opposi-tion. Misunderstandings in Karagöz were identified through text scanning and categorized according to the word processing difficulties of the analyzer. Accordingly, “length, similarity, frequency, prim-ing effects, and concreteness” factors cause misunderstandings in Karagöz and the analyzer to have difficulty in word processing. The misunderstandings in Karagöz were classified according to these factors and shown in the communication diagram describing the emergence of communication barri-ers in the review sect.

Keywords

Karagöz, traditional Turkish theater, word processing, misunderstanding, communication

Karagöz Oyununda Yanlış Anlamalar

Abstract

Geleneksel Türk tiyatrosunun bir dalı olan Karagöz, tasvir adı verilen şekillerin hayalbazlar ta-rafından perde arkasından ışık yardımıyla hareket ettirilmesi ve seslendirilmesiyle vücut bulan bir gölge oyunudur. Güldürü, Karagöz’de temel unsurdur. Tiplerin kendilerine has özellikleri, olmaya-cak olayların ve rüyaların gerçek gibi anlatılması oyunun başlıca güldürü unsurlarıdır. Fakat oyunda-ki temel güldürü yöntemi, yanlış anlamalardır. “Edebiyat Tarihi, Ruhbilimi, Ruhdilbilimi, Halk Bili-mi” başta olmak üzere pek çok bilimsel araştırmaya konu olan Karagöz’deki yanlış anlamalar; “Alıcı-Gönderici İlişkisi” ve “Lisan Tenkidi” olmak üzere iki hipotez doğrultusunda incelenmiştir. Alıcı-Gönderici İlişkisi Hipotezi, gölge oyunundaki Hacivat ve Karagöz tiplerinin kültürel farklılıklarını yanlış anlamaların kaynağı kabul etmektedir. Lisan Tenkidi Hipotezi ise Karagöz’ün Türkçe söyleyi-şe saygı uyandırmak maksadıyla bilinçli bir yanlış anlama yöntemi seçtiğini ileri sürmektedir. Fakat yanlış anlamalar, Karagöz tipine özgü değildir ve Karagöz Türkçe sözcükleri de yanlış anlamaktadır. Dolayısıyla Karagöz’deki yanlış anlamaları izah eden bir hipotez, bu gözlemleri de dikkate almalıdır. Bu çalışmanın amacı, dilin temel özelliği ile iletişim sistemlerinin çatışması sonucu ortaya çıkan iletişimsizlik olgusunun Karagöz’deki yanlış anlamaların temel nedeni olduğunu göstermektir. İleti-şim, doğal dillerin işlevidir. Fakat dilin temel işlevi değildir. Dolayısıyla dil, iletişim esas alınarak tanımlanamaz. Dil, öteki biyolojik sistemlerde olduğu gibi birçok işleve sahiptir. Biyolojik bir sistem olan dil, kavramsal amaç içeren ara-yüzle eşleşen, hiyerarşik anlatımlar dizisi üreten bir düşünce dilidir. Üreticidilbilgisi tarafından ortaya konan dilin bu temel özelliği, dilin ikincil bir özelliği olan dışsallaştırmayla çatışarak iletişimsizliklere neden olmaktadır. Zira duyu-motor ara-yüzü, bey-nin/zihnin bir diğer sistemi olup temel özellikle doğrudan eşleşmemektedir. Nitekim duyu-motor, hiyerarşik değil çizgiseldir. Yanıltıcı cümle olguları ve sözcük işleme süreçleri, temel özellik ve duyu-motor sisteminin çatışması sonucunda ortaya çıkan başlıca iletişim engelleridir. Karagöz’deki yanlış anlamalar ise çözümleyicinin yaşadığı işleme güçlüklerinin hayalbazlar tarafından geliştirilen sanatsal bir yorumudur. Olrik’in “Halk Anlatılarının Epik Kuralları Teorisi” hayalbazların bu sanatsal yakla-şımını izah etmektedir. Zira bu teorinin “Zıtlık Kuralı”na göre anlatılarda zıt unsurlar, evrensel bir görünüm arz etmektedir. Nitekim hayalbazlar, doğru düzgülenmiş bir iletiyi yanlış çözümleyen bir alıcı yöntemiyle zıtlık oluşturmuş ve bu zıtlığı güldürü sanatına dönüştürmüşlerdir. Çalışmanın yön-temi ise R. Jokobson’ın iletişim şemasını Üreticidilbilgisi’nin dil tanımıyla birleştiren dizgedir. Bu şema, temel özellik ve zıtlık kuralının bir bileşkesi olan Karagöz oyunundaki iletişimsizlikleri izah etmektedir. Karagöz’deki yanlış anlamalar, metin taraması ile saptanmış ve çözümleyicinin sözcük işleme güçlüklerine göre sınıflandırılmıştır. Buna göre “uzunluk, benzerlik, sıklık, hazırlama etkileri ve somutluk” etmenleri, Karagöz’de yanlış anlamalara ve çözümleyicinin sözcük işlemede güçlük yaşamasına neden olmaktadır. Karagöz’deki yanlış anlamlar, bu etmenlere göre tasnif edilmiş ve inceleme bölümünde iletişim engellerinin ortaya çıkışını izah eden iletişim şemasında gösterilmiştir

Keywords

Karagöz, geleneksel Türk tiyatrosu, sözcük işleme, yanlış anlama, iletişim

References

• And, Metin. Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları, 1992.
• Aristoteles. Poetika -Şiir Sanatı Üzerine- (Çev Çokana, Ari ve Aygün Ömer). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Banarlı, Nihad Sami. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983.
• Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1969.
• Cevdet Kudret. Karagöz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002.
• Chen, Fan Pen. «Dünya'da Gölge Oyunu (çev: Bilge Gültürk).» Hayal Perdesinde Ulus, Değişim ve Geleneğin İcadı içinde, yazan Peri Efe. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
• Chomsky, Noam. Aspects of The Theory of Syntax. Cambridge: MIT Press, 1965.
• —. Biz Ne Tür Yaratıklarız? İstanbul: bgst Yayınları, 2020.
• —. Dil ve Zihin. Ankara: BilgeSu, 2011.
• —. Dil ve Zihin İncelemelerinde Yeni Ufuklar. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2019.
• —. Lectures on Government and Binding. Dordrecht: Foris Publications, 1988.
• —. Syntactic Structures. New York: Mouton, 2002.
• —. The Mimimalist Program. Cambridge MA: MIT Press, 2015.
• Coşar, Asiye Mevhibe, Çiğdem Usta. «Geleneksel Türk Gölge Oyununda Ana Tipler ve Dil Yergisi.» bilig, 2009: 13-32.
• D.Baddeley, Alan, Neil Thomson, ve Mary Buchanan. «Word Length and the Structure of Short-Term Memory.» Journal Of Verbal Learning And Verbal Behavior 14, 1975: 575-589.
• Elçin, Şükrü. Halk Edebiyatı Araştırmaları I. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Günay, V.Doğan. Dil ve İletişim. İstanbul: Multilingual, 2004.
• Hutchison, Keith A., David A. Balota, Michael J. Cortese, ve Jason M. Watson. «Predicting semantic priming at the item level.» THE QUARTERLY JOURNAL OF EXPERIMENTAL PSYCHOLOGY, 2008: 1036–1066.
• Jakobson, Roman. «Linguistics and Poetics.» Language in Literature içinde, yazan KRYSTYNA POMORSKA ve STEPHEN RUDY, 62-94. Cambridge-London: Belknap Press of Harvard Unı-versity Press, 1987.
• Jakobson, Roman. «Verbal Communication.» Scientific American, 1972: 73-80.
• Kroll, Judith F., ve Jill S. Merves. «Lexical Access for Concrete and Abstract Words.» Journal of Experimental Psychology:Learning, Memory, and Cognition, 1986: 92-107.
• Lively, Scott E., David B. Pisoni, ve Stephen D. Goldinger. «Spoken Word Recognition.» Handbook Of Psycholinguistics içinde, yazan Morton Ann Gernsbacher, 265-301. California: Academic Press, 1994.
• Mutlu, Mustafa. Karagöz Sanatı ve Sanatçıları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Olrik, Axel. «Halk Anlatılarının Epik Kuralları.» Folklora Doğru, Mayıs-Haziran 1978: 18-28.
• Oral, Ünver. Canlı Karagöz. İstanbul: Kitabevi, 2015.
• Sakaoğlu, Saim. Türk Gölge Oyunu. Ankara: Akçağ, 2011.
• Sapir, Edward. Language:An Introduction to the Study of Speech. New York: Harcourt, Brace, 1921.
• Savin, Harris B. «Word-Frequency Effect and Errors in the Perception of Speech.» The Journal Of The Acoustica Society Of America Volume 35, 2, 1962: 200-206.
• Siyavuşgil, Sabri Esat. Karagöz Psiko-Sosyolojik Bir Deneme. İstanbul: Maarif Vekaleti, 1941.
• Tietze, Andreas. The Turkish Shadow Theater and the Puppet Collection of the L. A. Mayer Memorial Foundation. Berlin: Gebr. Mann Verlag, 1977.