Karagöz as The Sisyphus of Traditional Turkish Theater: Tragic and Comic Elements in Shadow Theatre

Year 2025, Volume: 19 Issue: 145, 5 - 16, 19.03.2025

Ezgi Metin Basat

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1501437

Abstract

In this article, the content of Karagöz plays is approached through an absurd lifestyle and attitude. When the aforementioned concept and Karagöz plays are considered together, it is seen that Karagöz is in an absurd situation both in his reactions as a person and in the context he is in and an absurd attitude when he meets them. When the contents of the plays are examined, one is confronted with a neighbourhood that lacks the basic needs necessary for a balanced life. In a context where the dyna-mics of unemployment, marriage, friendship, professional ethics and coexistence are shaken, it is noteworthy that interpersonal communication gains an absurd form in itself. Here, Karagöz, as the main character of the play, gathers the concept of absurd in two places. The first of these is Kara-göz's acceptance of everything as normal against the conditions that he cannot change in his own life and finding a way to live there instead of leaving the neighbourhood. The second is that Karagöz responds to the context he cannot get out of through misunderstandings with a funny language. Thus, it is seen that Karagöz continues his fate by displaying a funny language and a funny attitude in a realistic area that reflects the dynamics of community life such as unemployment, family, friendship on the one hand and in a fantastic living space consisting of goblins, witches, bloody poplars on the other. With these characteristics, Karagöz is similar to Sisyphus in ancient Greek myths. Every day he continues with the same vigour, knowing that the rock he is sentenced to lift will roll away at the end of the day. Besides, just like Sisyphus, he is also tricky and cunning. Despite all the negativities and stuckness, Karagöz manages to exist in a way, to say his word without holding back and to exist in a life whose dynamics are disrupted by his trickery from time to time. Based on all these, this study approaches the humorous language in Karagöz texts as the communication dynamics of an absurd life. In addition to this, the reactions of Karagöz, the protagonist of the plays and the female speaker who provides the comedy, to an incompatible life will be analysed through his reactions and humour. When analysed from an absurd point of view, it is seen that Karagöz plays have a content that reflects the community's dilemmas and stuckness, and thus Karagöz plays turn into a contextual theatre that is faced with a tragic life when its comedy is taken. For this reason, it is possible to say that the perception of humour and comic forms in Karagöz plays can also be evaluated through incompatible context and locked communication language. From this point of view, in this study, Karagöz as an absurd person and his incompatibility within the context, as a comic protagonist who locks the language of communication in an incompatible way, are considered in the content of Kara-göz plays. The play texts were selected from the three-volume Karagöz work prepared by Cevdet Kudret.

Keywords

Absurd, traditional theatre, Sisyphus, Karagöz, humour

Geleneksel Türk Tiyatrosu’nun Sisifosu Karagöz: Gölge Tiyatrosunda Trajik ve Komik Birlikteliği

Abstract

Bu yazıda Karagöz oyun içeriklerine absürt bir yaşam biçimi ve tutum üzerinden yaklaşılmak-tadır. Sözü edilen kavram ile Karagöz oyunları birlikte düşünüldüğünde Karagöz’ün hem kişi olarak tepkilerinde hem de içinde bulunduğu bağlamda absürt bir durum içinde olduğu görülür. Oyun içe-rikleri incelendiğinde dengeli bir yaşam için gerekli olan temel ihtiyaçlardan yoksun bir mahalle ile karşı karşıya kalınır. İşsizlik, evlilik, dostluk, meslek ahlakı ve bir arada yaşama konusunda dina-miklerin sarsıldığı bir bağlamda kişiler arası iletişimin de kendi içinde absürt bir biçim kazandığı dikkat çeker. Burada Karagöz, oyunun baş kişisi olarak absürt kavramını iki yerde kendisinde toplar. Bunlardan ilki Karagöz’ün kendi yaşamı içinde değiştiremeyeceği şartlara karşı her şeyi olağan kabul edişi ve mahalleyi terk etmek yerine bir biçimde orada yaşamanın bir yolunu buluşudur. İkincisi ise Karagöz’ün yanlış anlamalar üzerinden içinden çıkamadığı bağlama komik bir dil ile karşılık verme-sidir. Böylece bir tarafı cinler, cadılar, “kanlı kavak” lardan oluşan fantastik bir yaşam alanı içinde bir tarafta işsizlik, aile, dostluk gibi topluluk yaşamının dinamiklerini yansıtan gerçekçi alanda komik bir dil ve komik bir tutum sergileyerek yazgısını devam ettirir. Söz konusu özellikleriyle Karagöz, Antik Yunan mitleri içinde geçen Sisifos’a benzer bir özellik gösterir. Bir anlamda Karagöz de tıpkı Sisifos gibi her gün yukarı çıkarmaya cezalı olduğu kayanın, günün sonunda yuvarlanacağını bilerek aynı güçle hayatına devam eder. Bunun yanı sıra tıpkı Sisifos gibi bir yanıyla hilebaz ve kurnazdır. Tüm olumsuzluklara ve sıkışmışlıklara rağmen Karagöz, kendisini bir biçimde var etmeyi, sözünü sakınmadan söylemeyi ve zaman zaman hileleriyle dinamiği bozulmuş bir yaşam içinde var olmayı başarır. Bütün bunlardan hareketle bu çalışmada Karagöz metinlerindeki mizahi dile absürt bir yaşa-mın iletişim dinamiği olarak yaklaşılmaktadır. Bunun yanı sıra oyunların baş kişisi/dişi konuşanı Karagöz’ün tepkileri ve komikliği üzerinden uyumsuz bir yaşama gösterdiği tepkiler irdelenmektedir. Absürt bir bakış açısıyla irdelendiğinde Karagöz oyunları, topluluğun çıkmazlarını, sıkışmışlığını yansıtan bir içeriğe sahiptir ve bu içerikten komikliği alındığında trajik bir yaşamla yüz yüze kalınmış bir bağlam tiyatrosuna dönüşür. Bu nedenle Karagöz oyunlarındaki mizah algısı ve komik oluşturma biçimlerinin uyumsuz bağlam ve kilitlenmiş iletişim dili üzerinden de değerlendirilebileceğini söylemek mümkündür. Tüm bunlardan hareketle çalışmada Karagöz oyunlarındaki içeriklere absürt bir kişi olarak Karagöz, bağlam içinde uyumsuz kalan ve iletişim dilini kilitleyen komik bir başkişi olarak ele alınmıştır. Oyun metinleri Cevdet Kudret tarafından hazırlanmış üç ciltten oluşan Karagöz eserinden seçilmiştir

Keywords

Absürt, geleneksel tiyatro, Sisifos, Karagöz, Mizah

References

• Alberta Manguel. Efsanevi Yaratıklar (Çev. Lale Akalın). İstanbul: YKY Yay., 2021
• And, Metin. “İonesco ve Karagöz”. Karagöz Kitabı içinde (Ed. Sevengül Sönmez), İstanbul: Kitabevi, 2005,ss. 59-66
• And, Metin. Türk Tiyatrosunun Evreleri. Ankara: Turhan Kitabevi, 1983.
• Bergson, Henri. Gülme. İstanbul, İş Bankası Yayınevi, 2014.
• Camus, Albert. Sisifos Söyleni (Çev.Tahsin Yücel). İstanbul: Can Yayınları, 2016.
• Cevdet Kudret, Karagöz I. Cilt, Ankara: BilgiYay.,1992.
• Cevdet Kudret, Karagöz II. Cilt, Ankara: Bilgi Yay.,1969.
• Cevdet Kudret, Karagöz III. Cilt, Ankara: Bilgi Yay.,1970.
• Eagleton, Terry. Mizah (Çev. Melih Pekdemir). İstanbul: Metis Yay., 2019.
• Eslinn, Martin. Absürt Tiyatro (Çev. Güler Siper), Ankara: Dost Yay., 1999.
• Francois Georgeon, “Osmanlı İmparatorluğunda Gülmek mi?” Doğu’da Mizah İçinde (Ed. Irine Fenoglio- Francois Georgeon), (Çev. Ali Berktay). İstanbul: YKY Yay., 2000.
• Ionesco, Eugene. Notlar ve Karşı Notlar (Çev. Hanife Güven), İstanbul: YKY Yay., 2020.
• Michele Nicholas, “Karagöz’de İnsanlık Komedyası” Doğu’da Mizah İçinde (Ed. Irine Fenoglio-Francois Georgeon) (Çev: Ali Berktay). İstanbul: YKY Yay., 2000.
• Morreall, John.Gülmeyi Ciddiye Almak (Çev. Kubilay Aysevener, Şenay Soyer), İstanbul: İris Yay,1997.
• Richard, Sennet,Kamusal İnsanın Çöküşü (Çev. Serpil Durak- Abdullah Yılmaz), İstanbul: Ayrıntı Yay.,2013.
• Roland Barthes.Çağdaş Söylenler (Çev. Tahsin Yücel), İstanbul: Metis Yay.,2011.
• Roland Barthes.Eleştirel Denemeler (Çev. Esra Özdoğan), İstanbul: YKY Yay.,2018.
• Zupancic Alenka, Komedi Sonsuzun Metafiziği (Çev. Tuncay Birkan). İstanbul: Metis Yay., 2011.