Öğretmen Liderliğinde Kuramsal Temel Arayışı: Türkiye Bağlamında Sistematik Analiz

Year 2024, Volume: 6 Issue: 2, 888 - 913, 31.12.2024

Şenyurt Yenipınar , Kamil Yıldırım

Abstract

Okul gelişimi ve öğrenci öğrenmesindeki rolü kabul edilmekle birlikte öğretmen liderliğinin uygulamadaki bağlamsal farklılıkları üzerinde tartışma sürmektedir. Öğretmen liderliğinde bağlama duyarlı kuramsal bir temel olup olmadığı henüz incelenmemiştir. Bu çalışma, Türkiye bağlamında öğretmen liderliğine odaklı yayınları inceleyerek kuramsal temeller aramaktadır. TR Dizinde taranan ve öğretmen liderliğine odaklı yayınlar incelenerek nicel ve nitel veriler elde edilmiştir. Karma yöntemin eş zamanlı paralel deseninde gerçekleştirilen bu çalışmada nicel ve nitel veriler iç içe geçirme tekniğiyle birleştirilmiştir. Ağırlıkla öğretmen liderliği özelliklerine odaklı 34 yayın bibliometrik ve içerik analizine tabi tutulmuştur. Mesleki uzmanlık, işbirliği ve öğrencileri etkileme öğretmen liderliğinin ayırt edici özellikleridir. A. Harris, D. Muijs ve K. Leithwood gibi Batılı yazarlar, N. Can, K. Beycioğlu ve A. Ç. Kılınç'ın çalışmaları aracılığıyla Türkiye'deki öğretmen liderliği literatürünü etkilemiştir. Öğretmen liderliğinin araştırma temelinin henüz Türkiye'de bağlamsal bir teori iddia edecek kadar olgunlaşmadığı ve daha fazla çalışma gerektirdiği sonucuna vardık. Öğretmenlerin mesleki uzmanlığıyla meslektaşlarla işbirliğinin etkili hale getirilmesi ve okul yöneticilerinin öğretmen liderliğini desteklemesi ihtiyacı belirlenmiştir. Ayrıca öğretmen liderliği ölçeklerinde öz liderlik boyutu dikkate alınmalıdır.

Keywords

Öğretmen liderliği, kuram, bibliometrik, içerik, karma yöntem, karma yöntem

Ethical Statement

AKSARAY ÜNİVERSTESİ REKTÖRLÜĞÜ İnsan Araştırmaları Etik Kuruluna “Öğretmen Liderliği Çalışmalarının Sistematik Bir İncelenmesi” başlıklı 2022/04-02 protokol numaralı başvuru 24.06.2022 tarihli toplantıda kurulumuz tarafından incelenmiş, Üniversitemiz İnsan Araştırmaları Etik Kurulu Yönergesi’nde belirtilen etik ilkelere uygun olduğuna toplantıya katılan üyelerin oy birliği ile karar verilmiştir.

Supporting Institution

Yok

Thanks

Öğretmen liderliği ile ilgili önceki çalışmaları yapan araştırmacılara, araştırmaların yayınlanmasına katkı ve destek veren editörlere, hakemlere, araştırmalara katılarak veri sağlayan yönetici, öğretmen, öğrenci ve diğer katılımcılara teşekkür ederiz.

Search for Theoretical Foundation in Teacher Leadership: Systematic Analysis in the Context of Türkiye

Abstract

Although its role in school development and student learning is accepted, debate continues over the contextual differences in the application of teacher leadership. Whether there is a context-sensitive theoretical basis for teacher leadership has not yet been studied. This study looks for theoretical foundations by examining publications focused on teacher leadership in the Turkish context. Quantitative and qualitative data were obtained by analyzing the teacher leadership publications indexed in the TR Dizin. In this study, which was carried out in the simultaneous parallel design of the mixed method, quantitative and qualitative data were combined with the interwoven technique. Totally 34 publications, mainly focusing on characteristics of teacher leadership, were subjected to bibliometric and content analysis. Professional expertise, collaboration, and influencing students are hallmarks of teacher leadership. Western authors such as A. Harris, D. Muijs, and K. Leithwood have had an impact on teacher leadership literature in Turkey through the works of N. Can, K. Beycioğlu, and A. Ç. Kılınç. We have concluded that the research base of teacher leadership has not yet matured enough to claim a contextual theory in Turkey, necessitating further study. The need for effective collaboration among teachers' professional expertise and supportive leadership from school administrators has been identified. Additionally, the self-leadership dimension should be taken into account in teacher leadership scales.

Keywords

Teacher leadership, theory, bibliometric, content, mixed method

References

• Adair, J. (2005). Etkili stratejik liderlik. (Çev. F. Beşenek). Babıali Kültür (15) Akıncı, T., & Ekşi, H. (2017). Lise öğretmenlerinin yönetici ruhsal liderlik algılarının öğretmen liderliği ve öz-yeterliklerine etkisi. Değerler Eğitimi Dergisi, 15, 34, 7-40.
• (22) Akkurt, Z., & Karabağ Köse, E. (2019). Öğrenci başarısının okul, öğretmen ve aileyle ilgili değişkenler açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 47,1-16. doi: 10.9779/pauefd.451853.
• (28) Akyürek, M. İ., & Özdemir, M. (2021). Öğretmen liderliği ölçeğinin Türkçe uyarlaması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(2), 488-500.
• (27) Ayvalı, Ö., & Koşar, D. (2021). Okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin görüşlerine göre öğretmen liderliği: Fenomenolojik bir çalışma. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42(2), 955-992.
• (30) Balcı, E., & Akkaş, F.D. (2022). Türkiye için öğretmen liderliği lisansüstü eğitim programı önerisi geliştirme çalışması. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Dergisi, 9(2), 354-377.
• (11) Balyer, A. (2016). Öğretmen liderler: Öğretmen algıları üzerine nitel bir araştırma. İlköğretim Online, 15(2), 391-407.
• Bass, B. M. (1981). Stodgills handbook of leadership: a survey of theory and research revised and expanded edition. Free Press.
• Bass, B. M. (1985). Leadership and performance beyond expectation. Free Press.
• Bellibaş, M. Ş., & Kılınç, A. Ç. (2022). Sürdürülebilir okul gelişimi ve liderlik. İçinde, K. Özcan (Ed.), Sürdürülebilir kalkınma ve eğitim (pp. 235-261). Anı.
• (5) Beycioğlu, K., & Aslan, B. (2010). Öğretmen liderliği ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. İlköğretim Online, 9, 764-775.
• (3) Beycioğlu, K., & Aslan, B. (2012). Öğretmen ve yöneticilerin öğretmen liderliğine ilişkin görüşleri: Bir karma yöntem çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 18(2), 191-223.
• Beycioğlu K. (2010). Improving schools through teacher leadership [Öğretmen liderliği ile okulları geliştirmek]. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 16( 2), 301-303.
• Beycioğlu, K., & Dönmez, B. (2006). Issues in theory development and practice in educational administration. Educational Administration: Theory & Practice, 47(47), 317-342.
• (33) Bolat, Ö. (2023). Teacher leadership behaviour scale: Validity and reliability. The Journal of Buca Faculty of Education, 56, 1033-1056.
• (31) Bolat, Y., & Baş, M. (2023). İki öğretmenlik mesleği yeterliği: Eğitim programı okuryazarlığı ve eğitim programı liderliği. Yaşadıkça Eğitim, 37(2), 294-330.
• Bush, T. (1989). School management structures – theory and practice. Educational Management and Administration, 17, 3-8.
• Bush, T., & Glover, D. (2003). School leadership, Concepts and evidence: a review of the literature. National College of School Leadership
• Brauckmann, S., Thiel, F., Kuper, H., Tarkian, J., & Schwarz, A. (2015). No time to manage? The trade-off between relevant tasks and actual priorities of school leaders in Germany. International Journal of Educational Management. 29(6), 749-765.
• (2) Can, N. (2009). Öğretmenlerin sınıfta ve okulda liderlik davranışları. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 385-399.
• (6) Can, N. (2010). Öğretmen liderliğinde müdürlerin etkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, 57- 66.
• Cohen, L., Manion, L., & Morrison, K. (2018). Research methods in education. New York: Routledge.
• (21) Çetin, M., & Özalp, U. (2019). Meslek lisesi öğretmenlerinin öğretmen profesyonelliği ve öğretmen liderliği algılarının incelenmesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 193-213
• Danielson, C. (2006). Teacher leadership that strengthens professional practice. ASCD.
• Davies, B., Ellison, L., & Bowring-Carr, C. (2005). School leadership in the 21st century. Routledge
• Davies, B. (2007). Developing sustainable leadership. Sage.
• Day, D. V., Riggio, R. E., Tan, S. J., & Conger, J. A. (2021). Advancing the science of 21st-century leadership development: Theory, research, and practice. The Leadership Quarterly, 32(5), 1-9.
• (10) Demir, K. (2014). Öğretmen Liderliği Kültürü Ölçeği: Geçerlik ve güvenilirlik çalışması. İlköğretim Online, 13, 334-344.
• Denzin, N. K., & Lincoln, Y. S. (Eds) (2018). The sage handbook of qualitative research. Fifth Edition. London: Sage
• Dewey, J. (1996). Demokrasi ve eğitim. Başarı Kültür.
• Diamond, J. B., & Spillane, J. P. (2016). School leadership and management from a distributed perspective: A retrospective and prospective. Management in education, 30(4), 147-154. (26) Ergül, H. F. (2020). Pozitif psikolojik sermaye ile öğretmen liderliği ilişkisi. EKEV Akademi Dergisi, 84, 325-337.
• Frost, D. (2012). From professional development to system change: Teacher leadership and innovation. Professional Development in Education, 38(2), 205-227. https://doi.org/10.1080/19415257.2012.657861
• Green, N. H. (2021). Examining teacher leadership: phenomenology of the perceived challenges of being a teacher leader. The Interactive Journal of Global Leadership and Learning, 1(3). https://doi.org/ 10.55354/2692-3394.1022
• (8) Göğüş, A., & Yetke, Ş. (2014). Öğretme yöntemlerinin çeşitlendirilmesi ile öğrenci motivasyonunun artırılması: İngilizce dersi öğretmen liderliği örneği. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 283-305.
• Gümüş, S., Bellibas, M. S., Esen, M., & Gümüş, E. (2018). A systematic review of studies on leadership models in Educational research from 1980 to 2014. Educational Management Administration & Leadership, 46(1), 25-48.
• Hallinger, P. (2003). Leading educational change: Reflections on the practice of instructional and transformational leadership. Cambridge Journal of Education, 33, 329-351.
• Hallinger, P. (2011), Leadership for learning: lessons from 40 years of empirical research, Journal of Educational Administration, 49(2), 125 – 142.
• Hallinger, P. (2014). Reviewing reviews of research in educational leadership: An empirical assessment. Educational Administration Quarterly, 50(4), 539-576. DOI: 10.1177/0013161X13506594
• Hallinger, P. (2018). Bringing context out of the shadows of leadership. Educational Management Administration & Leadership, 46(1), 5-24, https://doi.org/10.1177/1741143216670652
• Harris, A., & Day, C. (2003). From singular to plural? Challenging the orthodoxy of school leadership. Rethinking educational leadership: Challenging the conventions, 89-99.
• Harris, A. (2003). Teacher leadership as distributed leadership: Heresy, fantasy or possibility? School Leadership & Management, 23(3), 313-324.
• Harris, A., & Jones, M. (2019). Teacher leadership and educational change. School Leadership & Management, 39(2), 123-126.
• Harris, A., & Lambert, L. (2003). Building Leadership Capacity for School Improvement. Open University
• Harris, A & Muijs, D. (2005). Improving schools through teacher leadership. Open University.
• Hersey, P., & Blanchard, K. (1969). Life cycle theory of leadership. Training and Development Journal, 2, 6-34.
• Hoy, W. K., & Miskel, C. G. (2013). Educational administration: Theory, research, and practice (9th ed.). New York, NY: McGraw-Hill.
• (7) Kara, Ö. T. (2014). Drama lideri olarak Türkçe öğretmeni. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(1), 339-360.
• (18) Karabağ-Köse, E. (2018). Öğretmen sınıf liderliği ölçeği öğretmen formu geçerlik ve güvenirlik çalışması. Milli Eğitim Dergisi, 47(220), 5-18.
• Katzenmeyer, M., & Moller, G. (2009). Awakening the sleeping giant: Helping teachers develop as leaders. Corwin Press.
• (9) Kaya, İ. & Erdik, C. (2014). Öğretmenlerin kullandıkları öğretme stratejilerine göre sahip oldukları liderlik türleri. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(2), 185-209.
• Keedy, J. L. (2005). Reconciling the theory and practice schism in educational administration through practitioner-developed theories in practice. Journal of Educational Administration, 43(2), 134-153, https://doi.org/10.1108/09578230510586551
• Kerlinger, F. N. (1986). Foundations of behavioral research (3rd ed.). San Diego, CA: Harcourt Brace.
• Kılınç, A. Ç., Bellibaş, M. Ş., & Bektaş, F. (2021). Antecedents and outcomes of teacher leadership: the role of teacher trust, teacher self-efficacy and instructional practice. International Journal of Educational Management, 35(7), 1556-1571.
• Kısa, N., Badavan, Y., & Houchens, G. (2020). Reasons for theory-practice gap in the field of educational administration. Kastamonu Education Journal, 28(4), 1629-1645, https://doi.org/10.24106/kefdergi.3626
• (1) Korkmaz, M. (2006). Liderlik uygulamalarının içsel okul değişkenleri ile öğrenci çıktı değişkenlerine etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 48, 503-529.
• (34) Koşar, D., Er, E.., Kılınç, A. Ç., & Koşar, S. (2017). Öğretmen liderliğine ilişkin yapılan çalışmaların incelenmesi: Bir içerik analizi çalışması. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 4(7), 30-46.
• (12) Kurt, T. (2016). Öğretmen liderliğini açıklamaya yönelik bir model: Dağıtımcı liderlik, örgütsel öğrenme ve öğretmenlerin öz yeterlik algısının öğretmen liderliğine etkisi. Eğitim ve Bilim, 41(183), 1-28.
• Lakomski, G., & Evers, C.W. (2022). The importance of context for leadership in education. Educational Management Administration & Leadership, 50(2), 269-284. https://doi.org/10.1177/17411432210051850
• Leithwood, K. (2003). Teacher leadership: Its nature, development, and impact on schools and students. In M. Brundrett, N. Burton & R. Smith (Eds.), Leadership in Education (pp. 103-117). Sage.
• Leithwood, K. A., & Riehl, C. (2005). What we know about successful school leadership. National College for School Leadership.
• Leithwood, K., & Jantzi, D. (2000) Principal and teacher leadership effects: A replication. School Leadership & Management, 20(4), 415-434. DOI: 10.1080/713696963
• Leithwood, K., Anderson, S., Mascall, B., & Strauss, T. (2010). School leaders’ influences on student learning: The four paths. The principles of educational leadership and management, 2, 13-30.
• Leithwood, K., Harris, A., & Hopkins, D. (2020). Seven strong claims about successful school leadership revisited. School leadership & management, 40(1), 5-22.
• Leithwood, K., Steinbach, R. & Ryan, S. (1997). Leadership and team learning in secondary schools. School Leadership and Management, 17, 303-325.
• Liu, Y. (2021). Contextual influence on formal and informal teacher leadership. International Journal of Educational Research Open, 2, 100028.
• Little, J. W. (1995). Contested ground: The basis of teacher leadership in two restructuring high schools. The Elementary School Journal, 96(1), 47-63.
• Lord, R. G., & Hall, R. J. (2005). Identity, deep structure and the development of leadership skill. The leadership quarterly, 16(4), 591-615.
• Manz, C.C. (1986). Self-leadership: Toward an expanded theory of self-influence processes in organizations. Academy of Management review, 11(3), 585-600.
• McCauley, C. D., & Palus, C. J. (2021). Developing the theory and practice of leadership development: A relational view. The Leadership Quarterly, 32(5), 101456.
• Mertens, D. M. (2023). Mixed methods research. Bloomsbury Publishing.
• Miles, A.J. (2012). Management and organization theory. Jossey-Bass.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: an expanded sourcebook (2nd ed.). Sage.
• Muijs, D. (2011). Leadership and organisational performance: From research to prescription. International Journal of Educational Management, 25(1), 45-60.
• Muijs, D., & Harris, A. (2006). Teacher led school improvement: Teacher leadership in UK. Teaching and Teacher Education, 22, 961–972.
• Muijs, D., & Harris, A. (2007). Teacher leadership (in)action. Three case studies of contrasting schools. Educational Management Administration & Leadership 35(1), 111-134.
• Murphy, J. (2015). Forces shaping schooling and school leadership. Journal of School Leadership, 25(6), 1064-1087.
• Nguyen, D., Harris, A., & Ng, D. (2020). A review of the empirical research on teacher leadership (2003–2017) Evidence, patterns and implications. Journal of Educational Administration, 58(1), 60-80.
• (17) Öntaş, T., & Okut, L. (2017). Özel öğretim kurumlarındaki ilk ve ortaokul öğretmenlerinin öğretmen liderliği davranışları ve sınıf yönetimi eğilimleri arasındaki ilişki. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 98-115.
• Özdemir, M. (2017). Archaeology of epistemic crisis in educational administration. Educational Administration: Theory & Practice, 23(2), 281-304.
• (14) Öztürk, N., & Şahin, S. (2017). Eğitim örgütlerinde örgüt kültürü ve öğretmen liderliği: Lider-üye etkileşiminin aracılık rolü. İlköğretim Online, 16(4), 1451-1468.
• Park, J. (2015) Thematic approach to theoretical speculations in the field of educational administration. Educational Philosophy and Theory, 47(4), 359-371, https://doi.org/10.1080/00131857.2014.976929
• Scheerens, J. (2015) Theories on educational effectiveness and ineffectiveness. School Effectiveness and School Improvement, 26(1), 10-31. DOI: 10.1080/09243453.2013.858754
• Sergiovanni, T. J. (1998). Leadership as pedagogy, capital development and school effectiveness. International Journal of Leadership in Education Theory and Practice, 1(1), 37-46.
• Smylie, M. A., & Denny, J. W. (1990). Teacher leadership: Tensions and ambiguities in organizational perspective. Educational Administration Quarterly, 26(3), 235–259. https://doi.org/10.1177/0013161X90026003003
• (23) Şekerci, R., & Karataş, S. (2019a) Öğretmen liderliği eğitim programının yaygın eğitim kurumları usta öğretici ve öğretmenlerinin liderlik becerilerine etkisi. Turkish Studies Educational Sciences, 14(3), 845-864.
• (24) Şekerci, R., & Karataş, S. (2019b). Öğretmen liderliği eğitim programının yaygın eğitim kurumlarında ön uygulama sonuçları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(2), 759-768.
• (25) Şekerci, R., & Karataş, S. (2020) Öğretmen liderliği eğitim programı katılımcısı usta öğretici ve öğretmenlerinin program hakkındaki görüşleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 53, 317-335.
• (13) Teyfur, E. (2017). Coğrafya öğretmenlerinin öğretmen liderliğine yönelik görüşlerinin incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(4), 1267-1282.
• (20) Tofur, S. (2018). Sinematografik anlatıda okuldaki iletişim ağları: Ron Clark’ın hikâyesi filmi örneği. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 4(1), 54-67.
• TR Dizin (2023). Türkiye’nin denetimli indeksi. https://trdizin.gov.tr/tr-dizin-tanitim-etkinligi-duzenlenecektir/ adresinden 14.09.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Wenner, J. A., & Campbell, T. (2017). The theoretical and empirical basis of teacher leadership: A review of the literature. Review of Educational Research, 87(1), 134-171.
• Yıldırım, K. (2018). Teachers’ characteristics influencing their individual and collective learning preferences. Education and Science, 43, 194, 1-17.
• (29) Yıldırım, K., & Karadeniz, Ş. (2022). Araştırmacı öğretmen kimliğinin gelişim süreci. Atatürk Üniversitesi Yayınları, 46, 20-35.
• (32) Yılmaz, B., & Cerit, Y. (2023). Okulun mekanik ve organik örgüt yapısı ile öğretmen liderliği arasındaki ilişki. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(1), 190-222. (16) Yılmaz, K., Oğuz, A., & Altınkurt, Y. (2017). Öğretmenlerin liderlik davranışları ile öğrenen özerkliğini destekleme davranışları arasındaki ilişki. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(3), 659-675.
• Webber, C. F., & Nickel, J. (2021). Sustainable teacher leadership. Research in Educational Administration & Leadership, 6(1), 277-311. DOI: 10.30828/real/2021.1.9
• York-Barr, J., & Duke, K. (2004). What do we know about teacher leadership? Findings from two decades of scholarship. Review of Educational Research, 74(3), 255-316