Türkiye’de Çocuklarda Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (EMDR) Kapsamında Yapılan Çalışmaların İncelenmesi

Year 2025, Volume: 7 Issue: 1, 211 - 230, 30.06.2025

Esra Teke , Selahattin Avşaroğlu

Abstract

Çocukluk döneminde yaşanan olumsuz deneyimler, çocukların ileriki yaşamlarında ciddi psikolojik sorunların temelini oluşturabilir. Bu bağlamda, hızlı ve etkili müdahale, ruh sağlığı için hayati önem taşır ve EMDR terapisi bu süreçte umut verici sonuçlar sunmaktadır. Dolayısıyla bu araştırmanın amacı, Türkiye’de çocuklarda EMDR kapsamında gerçekleştirilmiş olan çalışmaları sistematik bir şekilde incelemektir. Araştırmada çocuklarda EMDR kapsamında yayımlanmış olan lisansüstü tez ve araştırma makaleleri kapsamlı ve yapılandırılmış bir şekilde taranmıştır. Bu kapsamda çeşitli dahil edilme ve hariç̧ tutulma kriterleri göz önünde bulundurularak çalışmaların bulguları sentezlenmiştir. Araştırma sistematik derleme çalışmasıdır ve içerik analizi yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu belirlemek amacıyla Ağustos 2024 – Eylül 2024 tarihleri arasında YÖKTEZ ve TR Dizin veri tabanlarında göz hareketleri ile duyarsızlaştırma ve yeniden işleme ile EMDR anahtar kelimeleri kullanılarak yapılan taramalarda 24 lisansüstü teze ve 48 araştırma makalesine ulaşılmıştır. Bunlar arasında dahil edilme kriterleri göz önünde bulundurularak 6 lisansüstü tez ve 7 araştırma makalesi olmak üzere 13 çalışma araştırmanın çalışma grubunu oluşturmuştur. Çalışma grubu içerisinde yer alan tez ve makalelerin incelenmesinde araştırmacılar tarafından hazırlanan “Araştırma Değerlendirme Formu” kullanılmıştır. Çalışmalar, yayımlanma yıllarına, araştırma yöntemlerine, katılımcıların yaş ortalamalarına, çalışma gruplarının genişliğine, kullanılan degişkenlere ve ek olarak lisansüstü tezler, türlerine ve bilim dallarına göre incelenmiştir. Araştırmaların incelen bu degişkenler açısından genel olarak çeşitlilik gösterdiği görülmüştür. Araştırmanın sonuçları, alanyazın ışığında tartışılmış ve önerilerde bulunulmuştur.

Keywords

Çocuk , Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme , EMDR , Sistematik Derleme

Analysis of Studies on Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) for Children in Türkiye

Abstract

Negative experiences in childhood can form the basis of serious psychological problems in following lives of children. In this regard, rapid and effective intervention is vital for mental health, thus EMDR therapy offers promising results in this process. In this context, the aim of this study is to systematically examine the studies performed within the scope of EMDR for children in Türkiye. In the study, graduate thesis and research articles regarding EMDR for children were reviewed in a comprehensive and structured way. The findings of the studies were synthesized considering various inclusion and exclusion criteria. The research is a systematic review study and was performed via content analysis method. 48 research articles and 24 graduate theses were determined using eye movement desensitization and reprocessing and EMDR as keywords in YÖKTEZ and TR Index databases between August 2024 and September 2024. Consequently, considering the inclusion criteria, 13 studies; including 6 graduate theses and 7 research articles constituted the study group of the research. To examine the theses and articles in the study group, the "Research Evaluation Form" provided by the researchers was used. The studies were examined according to the years of publication, research methods, average age of the participants, the breadth of the study groups, the variables used as well as the types and disciplines of graduate theses. It was observed that the studies vary in terms of cited variables. The results of the research were discussed in the light of the literature and suggestions were provided.

Keywords

Child , Eye Movement Desensitization and Reprocessing , EMDR , Systematic Review

References

• Adler-Tapia, R. & Settle, C. (2020). EMDR ve çocuklarla psikoterapi sanatı. Say Yayınları.
• Ahmad, A., Larsson, B., & Sundelin-Wahlsten, V. (2007). EMDR treatment for children with PTSD: Results of a randomized controlled trial. Nordic Journal of Psychiatry, 61(5), 349-354. https://doi.org/10.1080/08039480701643464
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388. https://doi.org/10.31592/aeusbed.598299
• Banoğlu, K., & Korkmazlar, Ü. (2022). Efficacy of the eye movement desensitization and reprocessing group protocol with children in reducing posttraumatic stress disorder in refugee children. European Journal of Trauma & Dissociation, 6(1), 1-9. https://doi.org/10.1016/j.ejtd.2021.100241
• Barron, I. G., Bourgaize, C., Lempertz, D., Swinden, C., & Darker-Smith, S. (2019). Eye movement desensitization reprocessing for children and adolescents with posttraumatic stress disorder: A systematic narrative review.Journal of EMDR Practice and Research, 13(4), 270-283. Doi: 10.1891 / 1933-3196.13.4.270
• Bayhan, B. B., Tarquinio, C., Rydberg, J., & Korkmazlar, Ü. (2022). The study of the group intervention containing EMDR therapy for children and mothers in the field of trauma after a mine explosion in Turkey. European Journal of Trauma & Dissociation, 6(1), 100248. https://doi.org/10.1016/j.ejtd.2021.100248
• Bellibaş, M. Ş. (2018). Sistematik derleme çalışmalarında betimsel içerik analizi. K. Beycioğlu, N. Özer & Y. Kondakçı (Ed.), Eğitim yönetiminde araştırma içinde (s. 511-531). Pegem Akademi.
• Bellibaş, M. Ş. & Gümüş, S. (2018). Eğitim yönetiminde sistematik derleme çalışmaları. K. Beycioğlu, N. Özer & Y. Kondakçı (Ed.), Eğitim yönetiminde araştırma içinde (s. 505-509). Pegem Akademi.
• Bisson, J. I., Ehlers, A., Matthews, R., Pilling, S., Richards, D., & Turner, S. (2007). Psychological treatments for chronic post-traumatic stress disorder: Systematic review and meta-analysis.The British Journal of Psychiatry, 190(2), 97-104. https://doi.org/10.1192/bjp.bp.106.021402
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. D., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2019). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Cengiz, S., & Peker, Â. (2020). Obsesif kompulsif bozuklukta emdr terapinin etkisi: Olgu sunumu. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 18(1), 201-217. https://doi.org/10.37217/tebd.666962
• Chemtob, C. M., Nakashima, J., Carlson, J. G. (2002). Brief treatment for elementary school children with disaster related posttraumatic stress disorder: A field study. Journal of Clinical Psychology, 58(1), 99- 112. https://doi.org/10.1002/jclp.1131
• De Jongh, A., de Roos, C., & El‐Leithy, S. (2024). State of the science: Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR) therapy. Journal of Traumatic Stress, 37(2), 205-216. https://doi.org/10.1002/jts.23012
• Demir, M., & Bademci, H. Ö. (2016). Suça sürüklenmiş bir gencin bakış açısıyla çocuk suçluluğu: Olgu sunumu/juvenile delinquency from the perspective of a juvenile pushed to crime: Case report. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(1), 17-26.
• Denizli, S. (2008). Göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yeniden işleme: Yaklaşımın etkililiği ve bugünkü durumu. Ege Eğitim Dergisi, 9(2), 79-92.
• Devrim, E., & Korkmazlar, Ü. (2018, Nisan, 7-8). Soma maden kazasında babasını kaybeden bir çocuk ile yapılan EMDR uygulamaları [Sözlü sunum]. 4. EMDR sempozyumunda, İstanbul, Türkiye.
• DiCicco‐Bloom, B., & Crabtree, B. F. (2006). The qualitative research interview. Medical Education, 40(4), 314-321. https://doi.org/10.1111/j.1365-2929.2006.02418.x
• Dunn, E. C., Nishimi, K., Powers, A., & Bradley, B. (2017). Is developmental timing of trauma exposure associated with depressive and post-traumatic stress disorder symptoms in adulthood? Journal of Psychiatric Research, 84, 119-127. https://doi.org/10.1016/j.jpsychires.2016.09.004
• Erden, Z., Akdur, R., & Yıldız Kırılmaz, A. (2010). İki lise ve iki ilköğretim okulu öğrencilerinde psikososyal gelişim ve ilişkili bazı faktörler. Kriz Dergisi, 18(1), 1-15. Doi: 10.1501/Kriz_0000000307
• Fernandez, I., Gallinari, E., & Lorenzetti, A. (2004). A school-based EMDR intervention for children who witnessed the Pirelli Building airplane crash in Milan, Italy. Journal of Brief Therapy, 2(2), 129-136.
• Gomez, A. M. (2020). EMDR terapisi ve çocuklarla ilgili tamamlayıcı yaklaşımlar, (H. Demirci ve D. Altınay, Çev.). Universal Dil Hizmetleri ve Yayıncılık.
• Gonzalez, A., del Río-Casanova, L., & Justo-Alonso, A. (2017). Integrating neurobiology of emotion regulation and trauma therapy: Reflections on EMDR therapy. Reviews in the Neurosciences, 28(4), 431-440. https://doi.org/10.1515/revneuro-2016-0070
• Gökkaya, F., Zorluoğlu, E., Işık, İ., Önkür, B., Bozdemir, T., Kızıltan, R., Mıh, C., Salıkyüz, S., & Deniz, C. (2020). Türkiye’de bilişsel davranışçı grup terapisi, psikodrama ve sanat terapisi kullanılarak yapılmış etkililik çalışmalarının incelenmesi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 12(2), 258-273. doi: 10.18863/pgy.569156
• Haydaroğlu, C. (2022). Enflasyon konusunun yüksek lisans ve doktora tezlerine yansımaları: Bibliyometrik analiz yöntemi. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(3), 327-341. https://doi.org/10.29106/fesa.1077988
• Hensel, T. (2009). EMDR with children and adolescents after single-incident trauma. Journal of EMDR Practice and Research, 3(1), 2-9. Doi: 10.1891/1933-3196.3.1.2
• Higgins, J. P. & Green, S. (2011). Cochrane handbook for systematic reviews of ınterventions version. https://handbook-5-1.cochrane.org/
• Hurn, R., & Barron, I. (2018). The EMDR integrative group treatment protocol in a psychosocial program for refugee children: A qualitative pilot study. Journal of EMDR Practice and Research, 12(4), 208-223. Doi: 10.1891/1933-3196.12.4.208
• Ironson, G., Freund, B., Strauss, J. L., & Williams, J. (2002). Comparison of two treatments for traumatic stress: A community‐based study of EMDR and prolonged exposure. Journal of Clinical Psychology, 58(1), 113-128. https://doi.org/10.1002/jclp.1132
• Jayatunge, R. M. (2008). Combating tsunami disaster through EMDR. Journal of EMDR Practice and Research, 2(2), 140-145. Doi: 10.1891/1933-3196.2.2.140
• Karadağ, M. (2020). Cinsel istismar mağduru kompleks travma sonrası stres bozukluğu olan kız ergenlerde grup EMDR uygulaması. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 12(1), 1-6. https://doi.org/10.18863/pgy.686609
• Kavakçı, Ö. (2014). Ruhsal travma tedavisi için EMDR. HYB Yayıncılık.
• Kavakçı, Ö., Yıldırım, O., & Kuğu, N. (2010). Travma sonrası stres bozukluğu ve sınav kaygısı için EMDR: Olgu sunumu. Klinik Psikiyatri, 13, 42-47.
• Kemp, M., Drummond, P., & McDermott, B. (2010). A wait-list controlled pilot study of eye movement desensitization and reprocessing (EMDR) for children with post-traumatic stress disorder (PTSD) symptoms from motor vehicle accidents. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 15(1), 5-25. https://doi.org/10.1177/1359104509339086
• Kokanovic, I., & Hasanovic, M. (2018). Would the well-timed use of EMDR therapy in the school system save the mental health of youth? Case reports. Psychiatria Danubina, 30(5), 276-281.
• Korkmazlar, Ü. & Uğurlu, B. A. (2021). Çocuklarla online EMDR. M. Teber (Ed.), Çocuklarla online terapi içinde (s.49-65). Yenikapı Yayınları.
• Korkmazlar, Ü., İnci-İzmir, S. B., & İpçi, M. (2020). Pandemi dönemi travmalarda çocuklar ve ailelerle EMDR uygulamaları. COVID-19 pandemisi ve çocuk ve ergen ruh sağlığı içinde (s. 132-5). Türkiye Klinikleri.
• Köksal, M. S. (2013). Fen eğitiminde yapılan deneysel çalışmalar için geniş kapsamlı bir araştırma deseni. İlköğretim Online, 12(3), 628-634.
• Li, Y. & Cui, Y. (2020). How to safeguard children’s mental health during emergencies. Pediatric Investigation, 4(02), 150-151.
• Marshall, M. N. (1996). Sampling for qualitative research. Family Practice, 13(6), 522-526. https://doi.org/10.1093/fampra/13.6.522
• Meentken, M. G., van der Mheen, M., van Beynum, I. M., Aendekerk, E. W., Legerstee, J. S., van der Ende, J., del Canho, R., Lindauer, R. J. L., Hillegers, M. H. J., Moll, H. A., Helbing, W. A., & Utens, E. M. (2020). EMDR for children with medically related subthreshold PTSD: Short-term effects on PTSD, blood-injection-injury phobia, depression and sleep. European Journal of Psychotraumatology, 11(1), 1705598. https://doi.org/10.1080/20008198.2019.1705598
• Merdan-Yıldız, E. D., Kumpasoğlu, G. B., Eltan, S., & Tutarel-Kışlak, Ş. (2021). Çocuk ve ergenlerde EMDR: Travma sonrası stres bozukluğu tedavisindeki etkililiği üzerine bir derleme. Klinik Psikoloji Dergisi, 5(2), 213-228. https://doi.org/10.5455/kpd.26024438m000041
• Moher, D., Liberati, A., Tetzlaff, J., & Altman, D. G. (2009). Methods of systematic reviews and meta-analysis preferred reporting items for systematic reviews and meta-analyses: The PRISMA Statement. Journal of Clinical Epidemiology, 62(10), 1006–1012. doi: 10.1016/j.jclinepi.2009.06.005
• Molero, R. J., Jarero, I., & Givaudan, M. (2019). Longitudinal multisite randomized controlled trial on the provision of the EMDR-IGTP-OTS to refugee minors in Valencia, Spain. American Journal of Applied Psychology, 8(4), 77-88. Doi: 10.11648/j.ajap.20190804.12
• Nemeroff, C. B. (2016). Paradise lost: The neurobiological and clinical consequences of child abuse and neglect. Neuron, 89(5), 892-909.
• Olivier, E., de Roos, C., & Bexkens, A. (2022). Eye movement desensitization and reprocessing in young children (ages 4–8) with posttraumatic stress disorder: A multiple-baseline evaluation. Child Psychiatry & Human Development, 53(6), 1391-1404.