The Archetypical Analysis of the Tale of “Xerîb and Nasîb”

Year 2023, , 121 - 132, 30.06.2023

Okan Alay

https://doi.org/10.55253/2023.nubihar.1270069

Abstract

Archetypes are actually the common values of humanity and carry traces of ancient times. It is particularly concerned with symbolic language, the collective unconscious, and mythology. Therefore, in this study, the tale of “Xerîb û Nasîb” has been examined through Jung’s archetypal theory and also Joseph Campbelli’s three phases of “separation-initiation-return” that formulate the hero’s journey. Thus, it has been seen that the scorpion symbols are not as an accidental element in the tale, but as indicators with a deep meaning bearing traces of ancient times. Through these archetypes, the common values of humanity are determined and the symbolic language of the rich Kird (Kurdish Zaza) oral culture is interpreted with concrete elements.

Keywords

Folklore, folk story, archetyp, unconscious, symbolism, archetypical analysis.

Xerîb ile Nasîb Masalının Arketipsel Analizi

Abstract

Arketipler esasında insanlığın ortak değerleridir ve kadim zamanların bir yansıması olarak mitoloji, sembolik dil ve ortak bilindışılıkla ilintili olarak varlık bulur. Bu bağlamda söz konusu gerçelikle Jung’un arketip kuramı ve Joseph Campbel’in kahramanın yolculuğunun üç aşaması olan; “ayrılış-erginlenme-dönüş” formülü odağında “Xerîb û Nasîb” masalının analizi yapılmaktadır. Bu analiz sonucunda metinde geçen arketip ve sembolik ögelerin tesadüfen değil, aksine geçmiş dönemlerin derin anlamlı değerleri ve değişim-dönüşümün bir yansıması olarak yer aldıkları görülmektedir. Böylece arketiplerin insanlığın birikimi ve ortak bilinçdışı değerleri olduğu tespit edilerek bu vesileyle Kird (Zaza Kürtler) sözlü kültürünün zenginliği ve sembolik dili somut olarak değerlendirilmektedir.

Keywords

Folklor, masal, arketip, bilinçdışı, sembolizm, arketip analizi.

Analîzê Arketîpkî yê Sanika “Xerîb û Nasib”î

Abstract

Arketîpî eslê xo ercê muşterek yê însanîyetî yê û demanê verên ra mendî û bitaybetî eleqeyê xo sey ziwano sembolik, hîşmendî ra teber muşterek û mîtolojî estî. Nê semedî ra bi teorîyê arketîp yê Jungî û sewbîna formulê hîrê merhelaya rayîrwanîyê qehremanî; “rayîrkewtiş-kamilbîyayiş-agêrayiş” yê Joseph Campbellî na xebate de analîzê sanika “Xerîb û Nasîb” bîya. Bi nê analîzî ameya vînayîş ke sembolîzmê arketîpî sanike de sey yew tesadufî ney, eqsê ci sey yew manaya xorîn û ercê demê qedîman şuxulîyayê û seba nîşanê bedilîyayîş-ravurîyayîşî ca girewtî. Bi sayeyê nê arketîpan pêserîya û dewlemendîya muşterek yê însanîyetî ameya tesbîtkerdiş û heto bîn ra bi nê wesîle dewlemendîya kulturo fekkî ya kirdan (kurdanê zazayan) û ziwanê sembolîkê sanike bi hetkarîyê unsuranê muşexes şîrove bîya.

Keywords

Folklor, sanike, arketîp, hişteberî, sembolizm, analîzê arketîpî.

References

• Alay, O. (2005). “Bingöl Masalları (İnceleme-Metinler)”. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Alay, O. (2012). “Evvel mi Gelsin, Sonra mı? Masalı ile Gündeşlioğlu Halk Hikâyesinin Arketipsel Tahlili”. Milli Folklor, 2012, Sayı: 96, ss.58-66).
• Boratav, P. N.i (1958). Zaman Zaman İçinde. İstanbul: Adam Yayınları.
• Campbell, J. (2000). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. (Çev. Sabri Gürses). İstanbul: Kabalcı Yayınları. Dökmen, Ü. ve Dökmen, Z. (1987). “Jung’un Aşama Arketipi’nin Testedilmesi”. Psikoloji Dergisi, C.6, Sayı: 21, s. 86.
• Fromm, E. (1990). Rüyalar, Masallar, Mitoslar (Sembol Dilinin Çözümlenmesi). (Çev. Aydın Arıtan-Kaan H. Ökten). İstanbul: Arıtan Yayınları.
• Geçtan, E. (1990). Psikanaliz ve Sonrası. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Gökeri, A. İ. “Arketiplere Dayanan Yeni Bir İnceleme Yönteminin Tanıtılarak Bazı Romans ve Epik Niteliğinde Yapıtlara Uygulanması”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, 1979.
• Gürol, E.. “Arketip”, Türk Dili, (500): 1993.
• Jung, C. G. (1996). Analitik Psikolojinin Temel İlkeleri. (Çev. Kamuran Şipal). İstanbul: Cem Yayınları.
• Jung, C. G. (2009). İnsan ve Sembolleri. İstanbul: Okuyan-us Yayınları.
• Lezgîn, R. (2012). “Derheqê Sanikan De”. Edebîyatê Kirmanckî Ra Nimuneyî (Zazaca Edebiyatından Örnekler. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, ss.50-52.
• Moran, B. (1994). Edebiyat Eleştirileri ve Kuramları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özkan, T. “Bey Böyrek Anlatılarının Kahramanın Yolculuğu Açısından İncelenmesi”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, 2006.
• Şimşek, E.- Ebru Ş. “İbni Sina Hikâyelerinin Arketipsel Tahlili”, Milli Folklor 82 (Yaz 2009): 110-121. Valêrî, N. (2021). Xerîb û Nasîb Çewlîg ra Çewres Sanikî. Wan: Weşanxaneyê Peywend.