Eyyûbîler Döneminde Halep’in Önde Gelen Şâfiî Aileleri: Dinî Otorite, İdarî Güç ve Toplumsal Etkileşimler Üzerindeki Kurumsal Rolleri

Year 2025, Volume: 8 Issue: 2, 468 - 488, 26.12.2025

Nuran Ünal

https://doi.org/10.48120/oad.1734626

Abstract

Eyyûbî hanedan üyelerinin birçoğunun Şâfiî mezhebini benimsemesi hâkimiyetleri altındaki pek çok şehir gibi Halep’te de dinî ve idarî yapının söz konusu mezhebe göre şekillenmesini beraberinde getirmiştir. Aynı zamanda Halep’te var olan Şiî temayülün gücünün kırılması adına özellikle din ve yargı alanlarında belli başlı Şâfiî aileler ön plana çıkmış, prestijli görevlerin birçoğu onlara bırakılmıştır. Bu bağlamda Eyyûbî yöneticileri, Şâfiî mezhebine bağlı bazı seçkin aileleri desteklemiş, onları dinî, ilmî ve yargı alanlarında önemli görevlere getirmiştir. Böylece mezhep temelli bir sosyo-politik strateji hayata geçirmişlerdir. Halep’te bu dönemde öne çıkan Şâfiî aileler arasında Benû Acemî, Benû Asrûn, Benû Alvân (Ulvân), Benû Şehrezûrî ve Benû Hâşim gibi köklü sülaleler yer almıştır. Söz konusu ailelerin birçok ferdi medreselerde müderrislik göreviyle iştigal ederken aynı zamanda kadılık ve çeşitli idarî görevlerde de etkinlik göstermişlerdir. Bu aileler, kurdukları ya da destek verdikleri medreseler aracılığıyla hem mezhep bilincini pekiştirmiş hem de eğitimde sürekliliği sağlamışlardır. Ayrıca bu yapı sayesinde devletle ulema sınıfı arasında bir bağ kurulmuştur. Söz konusu ailelerin mensupları, sadece ilmî camiada değil, şehir yönetimi ve halkla ilişkilerde de etkili olmuşlardır. Şehirdeki dinî liderlik konumları, toplumsal saygınlıkları ve Eyyûbî idaresine bağlılıklarıyla mezhepsel politikaların taşıyıcısı yerel otoritenin de temsilcisi hâline gelmişlerdir. Bu çalışma, adı geçen ailelerin Halep’teki faaliyetlerini, görevlerini ve şehir tarihine katkılarını mezhep, siyaset ve ilim ekseninde incelemeyi amaçlamaktadır.

Keywords

Halep , Eyyûbîler , Şâfiî , Benû Acemî , Benû Asrûn , Benû Alvân , Benû Şehrezûrî , Benû Hâşim

Leading Shāfiʿī Families in Aleppo during the Ayyūbid Period: Their Institutional Roles in Religious Authority, Administrative Power, and Social Interactions

Abstract

The adoption of the Shāfiʿī school by many members of the Ayyubid dynasty led to the shaping of both the religious and administrative structures in cities under their rule—such as Aleppo—in accordance with this legal tradition. In an effort to suppress the influence of the existing Shīʿī tendencies in Aleppo, certain prominent Shāfiʿī families were elevated, particularly in the religious and judicial spheres and many prestigious positions were entrusted to them. In this context, Ayyubid rulers supported select elite families affiliated with the Shāfiʿī school, appointing them to significant religious, scholarly, and judicial offices. This reflected the implementation of a sectarian-based socio-political strategy. Among the Shāfiʿī families that came to the fore in Aleppo during this period were the Banū Ajamī, Banū Asrūn, Banū Alwān (or Ulwān), Banū Shahrzūrī, and Banū Hāshim. Many members of these families held positions as professors (mudarris) in madrasas, while also serving as judges and in various administrative roles. Through the madrasas they founded or supported, these families contributed to the consolidation of sectarian identity and the continuity of education. Moreover, such institutional structures fostered a connection between the state and the religious scholarly class (ʿulamāʾ). The members of these families played influential roles not only within scholarly circles but also in urban governance and public life. With their religious authority, social prestige, and loyalty to Ayyubid rule, they became both carriers of sectarian policies and representatives of local authority. This study aims to examine the activities, roles, and historical contributions of these families in Aleppo through the lenses of sect, politics, and scholarship.

Keywords

Aleppo , Ayyubids , Shāfi’ī , Banū Ajamī , Banū Asrūn , Banū Alwān , Benū Shahrzūrī , Benū Hāshim

References

• Mâcid, Abdülmunim. Nüzümü Devleti’s-Selâtin el-Memâlik ve Rüsümuhum fî Mısır, I, Kahire, 1979.
• Atmaca, Esra. Halep’te İlmî Hayat: Memlûkler Döneminde (12501517). İstanbul: Ensar Yayınları, 2016.
• Aybakan, Bilal, “Şâfiî Mezhebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 38, TDV Yayınları, Ankara, 233-247.
• Baran, İlhan, “Salahaddin Eyyûbî’nin Mezhep Siyaseti”, Uluslararası Selahaddîn Eyyûbi Sempozyumu Bildiriler kitabı II, ed. Necati Sümer-Ahmet Aktaş, İstanbul: Beyan Yayınları, 2017, 309-324.
• Baran, İlhan. Büyük Selçuklu ve Eyyûbîler’de Siyaset Eksenli Sünni Faaliyetler. İstanbul: Siyer Yayınları, 2020.
• Bardakoğlu, Ali, “Hanefî Mezhebi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 16, TDV Yayınları, Ankara, 1-21.
• Başa, Ömer Musa. el-Edeb fî Bilâdi’ş-Şâm: ‘Usûrü’z-Zengiyyîn ve’l-Eyyûbiyyîn ve’l-Memâlik. Dımaşk: el-Mektebetü’l-Abbâsiyye, 1391.
• Bedevî. Abdülmecid Ebü’l-Fütûh. et-Tarihu-Siyasi ve’l-fikrî li’l-Mezhebi’s-Sünnî fî Meşriki’l-İslâmî. Kahire: Dâru’l-Vefa, 1988.
• Cahen, Claude. “A Propos des Shuhūd”, Sutidia İslamica, S. 39 (1970): 71-79.
• Cevdet, Sadık Ahmed Davud. el-Medârisü’l Asrûniyye. Umman: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• ed-Devâdârî, Ebû Bekr b. Abdullah b. Aybek. Kenzü’d-dürer ve câmi‘ü’l-gurer (ed-Dürerü’l-matlûb fî ahbâr-ı devleti Benî Eyyûb), VII, thk. Saîd Abdulfettâh Âşûr, Kahire, 1972.
• Ebû Şâme, el-Makdisî. ez-Zeylü alâ’r-Ravzateyn (Terâcimü ricâli’l-karneyni’s-sâdis ve’s-sâb‘), thk. Muhammed Zâhid b. el-Hasan el-Kesrevî, Beyrut, 1974.
• Ebû Şâme, Şihâbüddîn Abdurrâham b. İsmâil b. İbrahîm el-Makdisî ed-Dımaşkî. Kitâbu’r-Ravzateyn fî ahbâri’d-devleteyn (en-Nûriyye ve’s-Salâhiyye), I-IV, thk. İbrahim Zeybek, Beyrut, 1997.
• Eddé, Anne-Marie, “Une Grande Famille de Shafiites Alépins: Les Banû’l-Ağamî aux XIIe-XIIIe siècles”, Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée, S. 62 (1991): 61-71.
• Eddé, Anne-Marie. La Principauté Ayyoubide d’Alep (579/1183-658-1260). Stuttgart: Freiburger Islamstudien, 1999.
• el-Aynî. Ikdü’l-cümân fî târîhi ehli’z-zamân: el-‘Asru’l-Eyyûbî, II, thk. Mahmud Rızk Mahmud, Kahire: Darü’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2010.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed. ed-Dürerü’l-kâmine fî a‘yâni’l-mi‘eti’s-sâmine, I, Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1993.
• İbn Hallikân, Şemseddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâ’u ebnâ’i’z-zamân, I-V, thk. İhsan Abbas, Beyrut: Dâru Sadr, 1978.
• İbn Kadî Şühbe, Takıyüddîn ed-Dımaşkî. Tabakâtu’l-Şâfi‘iye, II, tsh. Hafız Abdülhalim Han, India: Dâiretü’l-Ma‘arifü’l-Osmâniyye, 1979.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye, XVI, thk Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, yy.: Darû Hicr, 1998.
• İbn Kesîr. Tabakâtü’l-fukahâi’ş-Şâfi‘îyyin, II, thk. Abdul Hafız Mansur, Libya, 2004.
• İbn Memâtî, Ebü’l-Mekârim Esad b. Mühezzeb. Kitâbu Kavânînü’d-devâvin, nşr. Aziz Suryal Atiya, Kahire, Mektebetü Medbûlî, 1991.
• İbn Nazîf, Ebü’l-Fezâil Muhammed b. Ali b. el-Hamevî. et-Târîhu’l-Mansûrî, thk. Ebü’l-Iyd Dudu, Dımaşk: Matbûâtu Mecmai’l-Lugati’l-Arabiyye, 1981.
• İbn Şeddâd, Ebû Abdullah İzzeddîn Muhammed b. Ali b. İbrahim. el-A‘lâku’l-hatîre fî zikri ümerai’ş-Şam ve’l-Cezîre, thk. Yahyâ Zekeriyyâ Abbare, Dımaşk, Vizaretü’s-Sakâfe, 1991.
• İbn Şit, Abdurrahim b. Ali el-Kureyşî. Kitabu Me‘âlimü’l-kitâbe ve meğânimü’l, isâbetü’l-inşâ, nşr. Kostantin el-Bâşâ el-Mahlisî, Beyrut, 1913.
• İbn Vâsıl, Cemâleddîn Muhammed b. Sâlim et-Temîmî el-Hamevî eş-Şâfiî. Müferricü’l-kürûb fî ahbâri Benî Eyyûb, I-III, nşr. Cemaleddin Şeyyal, Kahire, 1953-1960.
• İbn Vâsıl, Cemâleddîn Muhammed b. Sâlim et-Temîmî el-Hamevî eş-Şâfiî. Müferricü’l-kürûb fî ahbâri Benî Eyyûb, thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî, Beyrut, 2004.
• İbnü’l-Adîm, Ebü’l-Kâsım Kemâleddîn Ömer b. Ahmed. Buğyetü’t-taleb fî Târîhi Haleb, thk. Süheyl Zakkâr, Beyrut: Dârü’l-Fikr, ty.
• İbnü’l-Adîm, Ebü’l-Kâsım Kemâleddîn Ömer b. Ahmed. Zübdetü’l-Haleb min Târîhi Haleb, I-III, thk. Sâmi ed-Dehhân, Dımaşk: el-Ma‘hedü’l-Frensî bi-Dımaşk, 1951-1968.
• İbnü’l-Esîr. et-Târîhu’l-bâhir fi’d-devleti’l-Atâbekiyye bi’l-mavsıl, thk. ve nşr. Abdulkadir Ahmed Tulaymat, Kahire, 1963.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddîn Ali b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh, X, thk. Muhammed Yusuf Dekkâke, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Hatîb, Ebü’l-Hasan en-Nâsırıyye. ed-Durrü’l-müntehab fî tekmilatü’t-Târîhi Haleb, I, thk. Ahmet Fevzi el-Hayb, Kuveyt, 2018.
• İbnü’l-İmâd. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri min zeheb, VI, thk. Abdulkadir-Mahmud el-Arnavut, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1991.
• İbnü’l-Kıftî, Ebü’l-Hasan Cemâlüddîn Ali b. Yûsuf eş-Şeybânî. İnbâhü’r-ruvât ‘alâ enbâhi’n-nuhât, III, thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim, Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Arabiyye, 1986.
• İbnü’s-Sukâî, Fazlullâh b. Ebi’l-Fahr el-Kâtib en-Nasrânî. Tâlî Kitâbi Vefeyâti’l- a‘yân, thk. Jacqueline Sublet, Dımaşk, 1974.
• İbnü’ş-Şıhne, Ebü’l-Fazl Muhibüddin Muhammed b. Muhammed. ed-Dürrül-müntehab fî târîhi memleketî Haleb, nşr. haz. Yûsuf b. İlyân b. Mûsa Serkis, Beyrut, 1909.
• İsnevî, Cemâleddîn Abdürrahim b. el-Hasan b. Ali b. Ümevî. Tabakâtü’ş-Şâfi‘îyye, I, thk. Abdullah el-Cübûrî, Bağdat, 1970.
• Kalkaşendî, Ahmed b. Ali. Subhu’l-a‘şâ fî sınâ‘ati’l-inşâ, III-IV, Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Hidiviyye, 1914.
• Kâmil el-Bâlî el-Gazzî el-Halebî. Nehrü’z-zeheb fî Târîhi Haleb, II, tsh. Mahmûd Fâhûrî-Şevki Şa’s, Dımaşk, 1991.
• Kuşçu, Ayşe Dudu. Eyyûbî Devleti Teşkilâtı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
• el-Kütübî, Muhammed b. Şâkir. Fevâtü’l-Vefeyât ve‘z-zeyl ‘aleyhâ, II, thk. İhsan Abbas, Beyrut: Dârü Sadr, 1974.
• Makrîzî, Takıyûddîn Ahmed b. Ali. Kitâbu’l-Mukaffâ’l-kebîr, thk. Muhammed el-Ya‘lâvî, Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1991.
• Muhammed Râgıb et-Tabbâh el-Halebî. İ‘lâmü’n-nübelâ bi-Târîhi Halebi’ş-şehbâ, IV, nşr. Muhammed Kemal, Halep, 1988.
• Nuaymî, Abdülkâdir b. Muhammed ed-Dımaşkî. ed-Dâris fî târîhi’l-medâris, I, thk. Cafer el-Hasanî, Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2006.
• Ocak, Ahmet. Selçuklu Devri Üniversiteleri Nizâmiye Medreseleri. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2017.
• Öz, Mustafa, “Şiâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 39, TDV Yayınları, Ankara,111-114.
• Piyadeoğlu, Cihan. “Nizâmiye Medreselerinin Kuruluşu ve Önemi”, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, S. 8 (Ekim 2018): 124-135.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhüddîn Halîl b. İzedddîn Aybeg. Kitâbü’l-Vâfi bi’l-vefeyât, nşr. Ahmed el-Arnaût-Türki Mustafa, Beyrut: Dârü İhyâü’t-Türâs, 2000.
• Sallâbî, Ali Muhammed. Eyyübîler Devleti Selahaddin Eyyûbî ve Kudüs’ün Yeniden Fethi. çev. Şerafettin Şenaslan, İstanbul: Ravza Yayınları, 2018.
• es-Sakkâr, Sâmî, “İbn Ebû Asrûn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 19, TDV Yayınları, Ankara, 423-424.
• Sıbt İbnü’l-Acemî, Ebû Zer Muvaffaküddîn Muhammed el-Halebî. Künzü’z-zeheb fî Târîhi Haleb, I-II, nşr. Şevki Şa’s-Falih Bekkur, Halep: Dârü’l-Kalemi’l-Arabî, 1996.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Şemsüddîn Ebü’l-Muzaffer Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî. Mir’âtü’z-zamân fî târîhi’l-a‘yân, XXII, thk. İbrahim ez-Zeybek, Dımaşk: Dârül-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Sourdel, Dominuque. “Les Professeurs de Madrasa a Alep aux XIIe-XIIIe siécles d’aprés İbn Şeddâd”, BEO, S. 13 (1949-1951):
• Sübkî, Tâcüddîn b. Abdülkâfî. Tabakâtü’l-Şâfi‘iyeti’l-kübrâ, VIII, thk. Mahmud Muhammed et-Tenâhî- Abdülfettah Muhammed el-Hulv, Kahire, 1964.
• Şeşen, Ramazan. Selâhaddîn Eyyûbî ve Dönemi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2018. Ünal, Nuran. “Halep Eyyûbîleri (1183-1260)” Yayımlanmamış Doktora Tezi., MSGSÜ Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2025.
• Yâkut el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şehâhabeddîn b. Abdillâh el-Bağdâdî er-Rûmî. Mu‘cemü’l-büldân, III, Beyrut: Dârü Sâdır, 1977.
• Yâkut el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şehâhabeddîn b. Abdillâh el-Bağdâdî er-Rûmî. Mu‘cemü’-üdeba, XVI, Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, ty.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Cedel”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 7, TDV Yayınları, Ankara, 208-210.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Ehl-i Sünnet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 10, TDV Yayınları, Ankara, 525-530.
• el-Yûnînî, Ebü’l-Feth Kutbeddîn. Zeylü Mir’âtü’z-zamân, II, Haydarabad: Dâiretü’l-Ma‘arifi’l-Osmanîyye, 1954.
• Zehebî, Şemseddîn Muhammed. el-‘İber fî haberi men gaber, III, thk. Ebû Hâcir Muhammed es-Sa‘îd b. Beysûnî Zağlûl, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Zehebî, Şemseddîn Muhammed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, XXIII, thk. B. Avvaâd Maruf-M. Hilal es-Serhân, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.