Research on a Byzantine Church and Wall Paintings Found in Bozburun Peninsula

Year 2025, Volume: 8 Issue: 1, 1 - 25, 26.06.2025

Hatice Özyurt Özcan

https://doi.org/10.48120/oad.1508143

Abstract

Bozburun is one of the two peninsulas of the Gulf of Gökova extending to the Mediterranean Sea. Large and small islands surround the peninsula. The building, which currently features a single-nave plan, consists of two phases.It has undergone some additions and simple repairs so as not to disrupt its form. Architectural evidence identified at the site indicates that the first phase was a basilical church with three naves and three apses. This is supported by the walls identified in the southeast, which are preserved at the foundation level, and the remains of walls extending from the northern and southern parts of the west façade.The second phase shows that the central area of the building was transformed into a vaulted single-naved structure. This transformation is believed to have occurred in the mid-5th century or, at the latest, in the 6th century, as the first-phase paintings found beneath the second-phase paintings on the south wall exhibit characteristics typical of the Early Byzantine period. The opening in the middle of the south wall, which interrupts part of the second-phase paintings, suggests minor modifications made to the church during a later period.
Similar to the architecture of the building, the wall paintings—consisting of two phases, though largely destroyed—are located on the south wall of the church. The first-phase paintings are observed in the southwest section of the south wall, beneath the deteriorated plaster of the second-phase paintings.Phase 1 Paintings: The limited iconographic data of the wall painting, a large part of which is missing, does not allow us to speculate much about the subject of the scene. The painting consists of a scene in the western section depicting a city within a castle and four figures with only their heads preserved. The painting is similar to the 5th-century examples regarding general stylistic characteristics. Second-Phase Paintings: The central part of the south wall of the building features floral ornaments, single figures, Christ Pantocrator enthroned, the Presentation of Christ in the Temple, and three depictions of saints arranged from east to west.Considering the general characteristics of the second phase paintings and the iconographic data of the subjects and scenes in the painting program, it would be appropriate to date them to the mid-12th and early 13th centuries.

Keywords

bozburun, wall painting, Early Christianity, Middle Byzantine, Presentation to the Temple, coastal karia

Bozburun Yarımadası’nda Bulunan Bizans Dönemine Ait Bir Kilise ve Duvar Resimleri Üzerine İncelemeler

Abstract

Muğla’nın Marmaris ilçesine bağlı olan Bozburun; Gökova körfezinin Akdeniz’e uzanan iki yarımadasından biridir. Yarımadanın etrafı, irili ufaklı adalarla çevrelidir. İncelediğimiz kilise, liman yönündeki ilk ada olan Kiseli üzerindedir. Günümüzde tek nefli bir plan gösteren yapının temelde 2 evreden oluştuğu, ayrıca formunu bozmayacak şekilde birtakım eklemeler ve basit onarımlar da geçirdiği anlaşılmaktadır. İlk evrenin üç nefli ve üç apsisli, bazilikal planlı bir kilise olduğuna işaret eden mimari kalıntılar tespit edilmiştir. Bunlardan biri yapının güneydoğunda yer alan temel düzeyinde korunmuş ikinci apsistir. Diğeri ise batı cephe duvarının kuzey ve güneyinden ileriye doğru uzanan duvar başlangıçlarının bulunmasıdır. 2. Evrede, yapının orta alanı tonozlu tek nefli bir yapıya dönüştürülmüştür. Bu dönüşümün nasoun güney duvarı üzerindeki 2 evre resimlerinin altından çıkan 1. evreye ait resimlerin erken Bizans dönemi özellikleri taşıyor olması sebebiyle 5. yüzyılın ortaları ya da en geç 6. yüzyıl içinde gerçekleştiği düşünülmektedir. Naosun güney duvarının ortasında yer alan ve 2.evre resimlerinin bir bölümünü kesintiye uğratan açıklık ise kilisede geç dönemde yapılmış küçük çaplı bir değişime işaret etmektedir.
Yapının Mimarisi gibi iki evreden oluşan büyük bir kısmı yok olmuş duvar resimleri, kilisenin kuzey duvarı üzerindedir. 1. Evre resimlerinden güney duvarın kuzey batısında, 2. evreye ait resimlerin dökülen sıvalarının altından ortaya çıkmıştır. 1.Evreye Ait Resimler: Büyük bir kısmı mevcut olmayan duvar resminin kısıtlı ikonografik veriler, sahnenin konusu hakkında tahminde bulunmamıza çok fazla imkân vermemektedir. Resim, batı bölümünde kale içinde bir şehir tasviri ile sadece başları korunmuş dört figürün yer aldığı tek sahneden oluşmaktadır. Resim genel üslup özellikleri bakımından 5. yüzyıl içinde yapılmış örneklerle benzerlikler göstermektedir. 2. Evreye Ait Resimler: Yapının güney duvarının orta bölümünde doğudan batıya doğru sıralanmış bitkisel süslemeler, tek figürler, taht üzerinde oturan Pantokrator İsa, İsa’nın Mabede Takdimi ve üç Aziz tasviri yer almaktadır. İkinci evre resimleri genel özellikleri, resim programındaki konu ve sahnelerin ikonografik verileri dikkate alındığında 12. yüzyılın ortaları ile 13. yüzyılın başlarına tarihlemek uygun olacaktır.

Keywords

bozburun, duvar resmi, orta bizans, erken hırsitiyanlık, tapınağa takdim, kıyı karya

References

• Ataç, Nergis ve Pekak, Sacit. Kapadokya’da Kapalı Yunan haçı Planlı Kiliselerde Apsis, Doğu Haç Kolu ve Doğu Köşe Mekanları Resim Programı. İstanbul, 2022.
• Budde, Ludwig. Göreme, Höhlenkirche in Kappadokien. Düsseldorf, 1958.
• Boberg, John. “Eleutherius von Illyricum (von Aeca)”, in Lexikon der Christlichen Ikonographie 6 (2009): 116- 117.
• Carr, Gomm, Sarah. The Hutchinson Dictionary of Symbols in Art. Oxford, 1995.
• Cave, Judith Ann. The Byzantine Wall Painting of Kılıçlar: Aspects of Monumental Decoration in Cappadocia (Yayınlanmamış Doktora Tezi). The Pennsylvania State University, 1985.
• Cormack, Robin. Byzantine Art. Oxford Universty Press, 2000.
• Chatzidakis, Manolis. Hosios Loukas Byzantine Art in Greece: Mosaics-Wall Paintings, Melissa Publishing, Athens, 1997.
• Erdoğan, Orçun ve Ceylan, Burcu. “Kilise İçinde Kiilise: Lykia’daki Geç Antik Çağ Bazilikal Planlı Kiliselerin Orta Çağ’da İkinci Kullanımları”, Cedrus VIII (2019): 663 – 679.
• Feride, İmrana ve Sıddıki, Altun. Kapadokya Bölgesi Soğanlıdere Vadisi’nde Üç Kilise. Ankara, 2020.
• Gough, Michael. “The Monastery of Eski Gümüş. A Premliminary Reporte”, Anatolian Studies 14(1964): 147- 161.
• Held, Winfried “Die Karer und die Rhodische Peraia”,in:F. Rumscheid Ed.), Die Karer und die Anderen, Kolloquium Berlin 2005, Bonn 2009.
• Jerphanion, de Guillaume. Une Nouvelle Provence de l’art Byzantien: les Eglises Rupestres de Cappadoce. Paris, 1925.
• Key, Fatma, Nur ve İnanan, Filiz. “İsa’nın Mabede Takdimi Sahnesinin Görsel Anlatım Biçimleri Üzerine Bir Değerlendirme”, JMR 13 (2020): 149-169.
• Krickelberg- Pürtz, Anke, Angelika. Die Mosaikikone des Heilige Nikolaus in Aachen- Burtscheid Aachener Kunstblätter 50 (1982): 9- 141.
• Karakaya, Nilay. “Demre Aziz Nikolaos Duvar Resimlerinde Tek Figürler”, Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ 3(2009): 91-106.
• Karakaya, Nilay. The Wall Painting of the Church of St. Nicholas in Demre. İstanbul, 2023.
• Kazhdan, Alexander ve , Ševčenko Nicholas, “Archangel”, The Oxford Dictionary of Byzantium I (1991): 155.
• Lucchesi, Palli. “Darstellung im Tempel”, Lexicon der Christlichen Ikonogragphie II (Wien 1994): 474.
• Mansel, Arif Müfid. Side. Ankara, 1978.
• Mathews, Jane Timken. “The Byzantine Use of Title Pantocrator”, Orientalia Christiana Periodica 44, C.2 (1978): 442- 462.
• Matthew, Thomas. “The transformation Symbolism in Byzantine Architecture and the Meaning of the Pantokrator in the Dome” (ed. R. Morris), Church and People in Byzantium. Society for the promotion of Byzantine Studies. Twentieth Spring Symposium of Byzantine Studies, Manchester 1986 (Birmingham: 1990), 191- 214.
• Maguire, Henry. “The Iconography of Symeon with the Christ Child in Byzantine Art”, Dumbarton Oaks Paper 34/35 (1981): 261-269.
• Mango, Cyril. The Mosaic of St. Sophia at Istanbul, Dumbarton Oaks Paper Reserch Library and Collection, Washington D.C. 1962.
• Ousterhout, Robert. Sanatsal Açıdan Kariye Kariye Camii. İstanbul, 2002.
• Ousterhout, Robert. Bizans Toplumunu Görünür Kılmak, Kapadokya’da Sanat, Maddi Kültür ve Yerleşim. İstanbul, 2019.
• Ötüken, Yıldız. “Akhisar Çanlı Kilise Freskoları”, Bedrettin Cömert’e Armağan Özel Sayı, Ankara1980): 303- 321.
• Ötüken, Yıldız. “2005 yılı Aziz Nikolaos Kilisesi Kazısı”, Kazı Sonuçları Toplantısı 28/2 (2006): 157-176.
• Özyurt, Özcan, Hatice. “Marmaris’in İçmeler Mevkiinde Yer Alan Bir Bazilika ve Vaftizhane Üzerine İncelemeler”, OLBA 24(2016): 451- 479.
• Petzoldt, Leander. “Nikolaos von Myra (von Bari)”, in Lexikon zur Byzantinischen Kunst 8(1976):450-45.
• Pillinger, Renate. “Efesos’ta Geç Antik Erken Bizans Dönemi Duvar Resimleri”, Ephesos Duvar Resimleri, Hellenistik Dönemden Bizans Dönemine Kadar (Ed.Norbert Zimmermann ve Sabine Ladstatter), İstanbul 2011.
• Podskalsky, Gerhard. “Pantokrator”, The Oxford Dictionary of Byzantium III, Oxford University 1991: 1574.
• Restle, Marcel. Byzantine Wall Painting in Asia Minor. Recklinghouse, 1967.
• Rodley Lyn, Cave Monasteries of Byzantine Cappadocia. Cambridge, 1985.
• Rott, Hans. Kleinsiatiche Denkmaler aus Psidien pamphylien Kappadokien und Lykien, Leipzig, 1908.
• Ruggieri, Vincenzo. “Rilievi di architettura bizantina nel golfo di Simi,” Orientalia Christiana Periodica 55, 1989, 75–100, 345–373.
• Ruggieri, Vincenzo ve Zäh, Alexander. Visiting the Byzantine Wall Painting in Turkey. Valore, 2016.
• Ševčenko, Nancy. “Types of Chist”, The Oxfort Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, 1991, 437- 440.
• Ševčenko, Nancy. The Life of Saint Nicholas in Byzantine Art, Turin. Bottega d’erasmo, 1983.
• Shorr, Dorothy. “Iconographic Development of the Presentation in the Temple”, The Art Bulletin 28 (1946): 17-32.
• Serin, Ufuk. “Iasos’daki Erken Hıristiyan ve Bizans Kiliseleri”, Eskiçağ’ın Mekanları Zamanları İnsanları. ed. L. Özgenel, İstanbul 2005.
• Striker, C.L., ve Kuban, Doğan. “Work at Kalenderhane Camii in Istanbul: Third and Fourth Preliminary Reports”, Dumbarton Oaks Paper 25(1971): 251-258.
• Steigerwald, Gerhard. Die frühchristlichen Mosaiken der Basilika Santa Maria Maggiore in Rom- Ei Geheimnis aus Schünheit und tiefsinnigen Bildern. United Kingdom, 2024.
• Thierry, Michel. “Etude Stylistique des Peintures de Karabaş Kilise en Cappadoce (1060- 1061), Cahiers Archéologiques 17 (1967): 161- 175.
• Thierry, Nicole. “Etudes Cappadociennes. Region du Hasan Dağı, Complements Pour 1971”, Cahiers Archeologiques 24 (1974): 183-189.
• Taft, Anna- Marie Weyl Carr. “Hypapante”, Oxford Dictionary of Byzantium I, (1991): 961- 962.
• Uyar, Tolga. “Un Monument Peu Connu de Cappadoce: L’église De Gökçetoprak”, Eds. S. Brodbeck – A. Nicolaidès – P. Pagès – B. Pitarakis – I. Rapti – É. Yota, Mélanges Catherine Jolivet-Lévy, (Paris, 2016): 629-647.
• Weitzmann, Kurt. The Fresco Cycle of S. Maria Castelseprio. Princeton, 1951.
• Wiegand, Theodor. Der Latmos, Milet III.1. Berlin 1913.
• Held, Winfried. “Die Karer und die Rhodische Peraia”, Die Karer und Die Anderen, Internationales Kolloquium an der. Freien Universität Berlin 2005.
• Winfried, Held. Die Karische Chersones vom Chalkolithikum bis in die byzantinische Zeit. Forschungen Auf der Karischen Chersones Band 1, Marburg, 2019.
• Yıldırım, Şener ve Doğan, Özlem. “Kilikya Bölgesinde Bulunan Kızılgeçit Kaya Kilisesi Resim Programı”, Arkhaia Anatolika 3(2020): 161- 177.