CÜVEYNÎ'DE NÜBÜVVET TARTIŞMALARI

Yıl 2025, Sayı: 16, 76 - 102, 30.10.2025

Mikail İpek

https://doi.org/10.53336/rumeli.1634463

Öz

İslam kelâmında nübüvvetin imkân ve gerekliliği konusu, nübüvvete karşı yapılan itirazlar üzerinden şekillenmiştir. İmamü'l-Harameyn el-Cüveynî, özellikle Berâhime akımının nübüvvete yönelik itirazlarını ele alarak bu görüşlere karşı cevaplar sunmuştur. Berâhime, aklın doğruyu bilme noktasında yeterli olduğunu, ibadetlerin anlamsız olduğunu ve mucizelerin nübüvvete delil teşkil etmediğini savunmuştur. Cüveynî, mucizenin Allah’ın fiili olduğunu kabul etmekle birlikte, bunun nübüvvete işaret eden en güçlü delil olduğunu vurgulamıştır. O, mucizenin olağanüstü olaylardan farklı olarak, peygamberin doğruluğunu tasdik eden bir işaret olduğunu ifade etmektedir. Ayrıca, Cüveynî, Deizm gibi benzer görüşlere sahip düşüncelere de atıfta bulunarak, Allah’ın dünyayı yaratıp müdahale etmediği görüşünü reddetmiştir. Cüveynî, Mu`tezile akımının nübüvvet anlayışını eleştirirken, onların kullandığı kıyas yöntemine karşı çıkmış ve daha farklı bir kelâmî argüman geliştirmiştir. Çalışma, Cüveynî’nin nübüvvetin imkân ve gerekliliğine dair görüşlerini, Berâhime akımının itirazlarına verdiği cevaplarla birlikte ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm , Cüveynî , Nübüvvet , Berâhime , Mucize

DISCUSSIONS ON PROPHETHOOD IN AL-JUWAYNĪ

Öz

In Islamic theology, the issue of the possibility and necessity of prophethood has been shaped largely by objections raised against it. Imam al-Haramayn al-Juwayni, particularly in his works, addressed the objections of the Brahima movement towards prophethood and offered responses to these views. The Brahima argue that human reason is sufficient to know the truth, that religious rituals are meaningless, and that miracles do not serve as evidence for prophethood. Juwayni accepts that miracles are acts of God, but he emphasizes that they are the strongest evidence pointing to the truth of prophethood. He argues that miracles are distinct from other extraordinary events in that they serve as signs confirming the prophet's truth. Additionally, Juwayni critiques views similar to Deism, which claims that God created the world but does not intervene in it. He rejects this perspective, insisting on God's ongoing involvement. In his criticism of the Mu'tazila's understanding of prophethood, Juwayni rejects their use of analogy and develops a more different theological argument. This study presents Juwayni’s views on the possibility and necessity of prophethood, alongside his responses to the objections raised by the Brahima movement.

Anahtar Kelimeler

Kalām , al-Juwaynī , Prophethood , Berāhime , Miracle

Kaynakça

• Akçay, Mustafa. “Kelâm Lı̇teratüründe Peygamber Zellelerı̇”. SÜİFD 13/24 (2011), 1-33.
• A’sem, Abdülemîr. Târîhu İbni’r-Râvendî el-mülhîd. Beyrut: Dârü’l-Mâfâki’l-Cedîde, 1. Basım, 1978.
• Bâkillânî, Muhammed b. Tayyib. Temhîd. Beyrut: Mektebetü’s-Sekâfiyye, 1957.
• Bedevî, Abdurrahman. Min târîhi’l-ilhâd fi’l-İslâm. Beyrut: Dirâsetü’l-İslâmiyye, 3. Basım, 1980.
• Bedir, Murteza. “Mütekaddimîn ve Müteahhirîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/186-188. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Calder, Norman. “Berâhime: Literal Yapı ve Tarihsel Gerçeklik”. çev. Süleyman Akkuş. Marife Dergisi 1 (2003), 181-194.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn. Akīdetü’n-nizâmiyye. Kahire: Mektebetü’l-ezheriyye li’t-türâs, 1992.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn. Kitâbü’l-irşâd. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1950.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn. Luma’u’l-edille. çev. Murat Serdar. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. Tahk. Abdülazîm ed-Dîb. Dârü’l-Ensâr, 1979.
• Çelebi, İlyas. “Nazzâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/466-469. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Çetres, Recai. Kelâm Usûl-i Fıkıh İlişkisi (İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî Ekseninde). İstanbul: Nizamiye Akademi Yayınları, 2022.
• Demirel, Dursun. İmamü`l Haremeyn el-Cüveyni`ye göre nübüvvet ve risalet meselesi ve bu konuda yapılan itiraların değerlendirilmesi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Dorman, M. Emre. Deizm ve Eleştirsi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Esntitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Erdem, Hüsameddin. “Deizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/109-111. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Erdoğan, Halil İbrahim. “Deizm ve Tabiî Din Bağlamında Bir Analiz”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/57 (2018), 789-804.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan. el-İbâne ve Usûlü Ehli’s-Sünnet. çev. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2010.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. İtikad’da Orta Yol (el-İktidâd fi’l-i’tikâd). çev. Kemal Işık. Ankara: AÜİFD, 1971.
• Hayyât, Ebu’l-Hüseyn Abdurrahman b. Muhammed b. Osman. Kitâbü’l-intsâr ve’r-redd alâ İbni’r-Râvendî el-mülhîd. yy., ty.
• İpek, Mikail. “Deist Tanrı”. Bir Dünya Tanrı. ed. Mustafa Tekin. 405-436. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2022.
• İpek, Mikail. Mu’tezile’nin Nübüvvet Savunması. Erzincan: Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, 2020.
• Kâdî Abdulcabbâr. Tesbîtü delâilü’n-nübüvve. Beyrut: Dâru’l-Arabiyye, ts.
• Kâdî Abdülcebbâr. el-Muġnî. Kahire: yy., 1965.
• Kâdî Abdülcebbâr. Mu’tezile’de Din Usûlü (el-Muhtasar fî Usûli’d-Dîn). çev. Murat Memiş. İstanbul: İz Yayınları, 2. Basım, 2011.
• Kâdî Abdülcebbâr. Şerhu’l-usûli’l-hamse. Kahire: Mektebetü Vehbe, 3. Basım, 1992.
• Kandemir, Sibel. Lise Öğrencilerinde Ateizm ve Deizm Eğilimi Üzerine Bir Araştırma (Konya Örneği). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2022.
• Kaya, Mahmud. “Ebû Bekir er-Râzî ile Ebû Hâtim er-Râzî Arasında Geçen Tartışma”. İslâm Tetkikleri Dergisi 9 (1995), 51-76.
• Kaya, Mahmut. “Ebû Bekir Râzî”. İslâm Ansiklopedisi. 34/479-485. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Kazanç, Fethi Kerim. el-Cüveynî’de Klasik Kelâm Tartışmaları: el-Akîdetü’n-Nizâmiyye Örneği. Ankara: Araştırma Yayınları, 2014.
• Koç, Gülten. “Lise Öğrencilerinin Deizm Algısına Dair Sosyolojik Bir Araştırma İstanbul / Başakşehir Örneği”. Edebiyat Dilbilim Eğitim ve Bilimsel Araştırmalar Dergisi 1/1 (2022), 77-96.
• Koloğlu, Orhan Şener. “Kelâm ve Mezhepler Tarihi Literatüründe Berâhime”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2004), 159-193.
• Kutluer, İlhan. “İbnü’r-Râvendî”. 21/179-184. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’t-tevhîd. Ankara: TDV Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât. el-İ’timâd, fi’l-i’tikâd. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye, 2011.
• Özervarlı, M. Sait. “Hârikulâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/181-183. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Pezdevî, Ebu’l-Yusr. Usûlü’d-dîn. Kahire: Mektebetü’l-ezheriyye li’t-türâs, 2005.
• Pezdevî, Ebu’l-Yusr. Usûlü’d-dîn (Ehl-i Sünnet Akâidi). çev. Şerafettin Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2013.
• Râzî, Ebû Hâtim Ahmed b. Hamdân b. Ahmed. A’lâmü’n-nübüvve. Lübnan: Dârü’s-Sâkî, 1. Basım, 2003.
• Râzî, Fahreddin. el-Muhassal. çev. Eşref Altaş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Sâbûnî, Nûreddîn. el-Bidâye fî usûli’d-diyâne (Mâtüridiyye Akâidi). çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İFAV Yayınları, 12. Basım, 2014.
• Sancar, M. Mustafa. İlâhî Sıfatlar Ekseninde Eş’arî Kelamı’nın Değişim Süreci. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Sancar, M. Mustafa. İmâmu’l Haremeyn Cüveynî’nin değişim geçirdiği kelâmî görüşleri. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Şehristânî, Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihâl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbü’l-İlmiyye, 2. Basım, 1992.
• Taftazânî, Sa’düddîn. Şerhu’l-akâid. çev. Talha Hakan Alp. İstanbul: İFAV Yayınları, 4. Basım, 2017.
• Uzundağ, Mehmet Said. “İmamu’l-Haremeyn El-Cüveynı̂’ye Göre Haber ve Çeşı̇tlerı̇: el-Burhân Fı̂ Usûlı̇’l-Fıkh İsı̇mlı̇ Eserı̇ Bağlamında-”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 10/2 (2018), 651-668.
• Yavuz, Salih Sabri. İslâm Düşüncesinde Nübüvvet. İstanbul: Pınar Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Sarfe”. İslâm Ansiklopedisi. 36/140-141. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.