Belirtisiz ad tamlaması biçiminde oluşan birleşik sözcüklerin yazımında meydana gelen dil bilgisel aykırılıklar

Year 2019, Issue: 14, 24 - 32, 21.03.2019

Soner Toktar

https://doi.org/10.29000/rumelide.540992

Abstract

Dil dizgesi yeni kavramları adlandırmak için
çeşitli yöntemler kullanır. Birleşik sözcük oluşturma yöntemi, dildeki yeni
kavramları adlandırmada kullanılan yöntemlerden biridir. Tek bir kavramı işaret
etmeleri yönüyle belirtisiz ad tamlamaları birleşik sözcük oluşturmaya müsait
yapılardır ve Türkçede bu yolla oluşmuş birleşik sözcüklere sıkça rastlanır (ayakkabı, binbaşı, hanımeli, Beypazarı vb.).
Belirtisiz ad tamlaması biçiminde oluşan birleşik sözcüklerin bazılarında
tamlama özelliği ortadan kalkarken, bazılarında tamlama özelliği devam
etmektedir. Tamlama özelliğini devam ettiren birleşik sözcükleri bitişik yazmak
çeşitli dil bilgisel sorunları da beraberinde getirmektedir. Birleşik sözcük
halini aldığı için bitişik yazılması gerektiği düşünülen bu gibi yapılara
çokluk, iyelik, hâl gibi ad çekim ekleri getirildiğinde Türkçe dil bilgisi
kurallarına aykırı durumlar ortaya çıkmaktadır. Bu aykırılıklar da, belirtisiz
ad tamlaması biçiminde oluşmuş bazı birleşik sözcüklerin, tamlama özelliklerini
henüz kaybetmediklerini düşündürmektedir. Türk Dil Kurumu’nun 2012 yılında
yayımladığı en son Yazım Kılavuzu’na bakıldığında birleşik sözcüklerin bitişik
veya ayrı yazılmalarında dikkate alınacak temel kuralın ses veya anlam değişmeleri
olduğu görülür. Bununla birlikte Kılavuz’da yer alan bazı açıklamalar
birbiriyle çelişmektedir. Ayrıca tamlama özelliğini yitirmemiş birleşik
sözcüklerin yazımına dair herhangi bir açıklama yapılmamıştır. Bu çalışmada
birleşik sözcükler hakkında kısaca bilgi verilip bu sözcüklerin yazımına dair
farklı araştırmacıların görüşlerine yer verilecek, belirtisiz ad tamlaması
biçiminde oluşmuş birleşik sözcükler üzerinde durulacak ve buradan hareketle,
tamlama özelliğini devam ettiren birleşik sözcüklerin yazımında meydana gelen
dil bilgisel aykırılıklar ortaya konacaktır. 

Keywords

Belirtisiz ad tamlaması, birleşik sözcük, yazım, dil bilgisi

The grammatical contradictions in the writing of the compound words that formed in the form of İndeterminative noun phrase

Abstract

The language system uses several methods to name new
concepts. The method of compound word creation is one of the methods used to
name new concepts in language. In the direction of pointing to a single
concept, indeterminative noun phrases are structures that are suitable for
compound words. In Turkish, compound words formed in this way are frequently
encountered (ayakkabı, binbaşı, hanımeli,
Beypazarı etc.). In some of the compound words that formed in the form of
indeterminative noun phrase, the noun phrase emphasis is eliminated, while in
some of them the emphasis continues. Various grammatical problems arise in the
writing of compound words that maintain the emphasis. When inflectional
suffixes are added to such structures, there are cases where Turkish grammar
rules are violated. These contradictions suggest that these structures did not
lose their emphasis. When we look at the most recent Spelling Guide published
by the Turkish Language Association in 2012, it is seen that the basic rule to
be taken into account in the adjacent or separate writing of the compound words
is phonetic or semantic change. However, some of the explanations
in the Spelling Guide contradict each other. In addition, no explanation has
been made about the writing of compound words that maintain the emphasis of
noun phrase. In this study, we will give brief information about the compound words
and the opinions of different researchers about the writing of these words.
Compound words formed in the form of indeterminative noun phrase will be
elaborated, and, from this point on, the grammatical contradictions in the
writing of the compound words that continue to emphasize the noun phrase will
be revealed.

Keywords

Indeterminative noun phrase, compound word, writing, grammar

References

• Akın, G. (1992). Seyran (Toplu Şiirler). İstanbul: Adam Yayınları. Altıok, M. (2014). Bir Acıya Kiracı (4. b.). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi. Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri (10. b.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Ediskun, H. (2017). Yeni Türk Dilbilgisi (13. b.). İstanbul: Remzi Kitabevi. Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım. Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Göğüş, B. (1962). Türkçede Bileşik Kelimelerin Oluşumu ve Nasıl Yazılması Gerektiği. TDAY-Belleten, 245-264. İmer, K., Kocaman, A., & Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Koç, R. (2007). Türkçede Birleşik Kelimelerin Yazımı ile İlgili Tartışmalar ve Çözüm Önerileri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(2), 693-706. Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Korkmaz, Z. (2005). Türk Dili Üzerine Araştırmalar I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi (4. b.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Toptaş, H. A. (2001). Ölü Zaman Gezginleri. İstanbul: Adam Yayınları. Türkçe Sözlük (11. b.). (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Yazım Kılavuzu (27. b.). (2012). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Yüceol Özezen, M. (2014). Türkiye Türkçesinde "Birleşik Sözcük" Sorunu Yalnızca Bir Yazım (İmla) Sorunu mudur? Ö. Emiroğlu, M. Godzinska, & F. Majkowski içinde, Türkoloji Tartışmaları Başarı ve Zaaflarıyla Çağdaş Türkoloji (s. 748-758). Warsaw. Zülfikar, H. (2013). Yazım Kılavuzlarında Kelimeleri Bitişik veya Ayrı Yazma Sorunu. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 105(742), 29-38.