Kıssa-i Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab’daki deyimler

Year 2021, Issue: 24, 283 - 323, 21.09.2021

Mehmet Emin Tuğluk

https://doi.org/10.29000/rumelide.995530

Abstract

Bir dilin zenginliğini gösteren anonim ürünler olan deyimler; dilde ifade edilmek istenen duygu, düşünce veya olayı özlü anlatımlarıyla etkileyici bir şekilde ifade ederler. Deyimlerin etkileyici ifadeye sahip olmalarındaki önemli etken kısa ve özlü olmaları, belirli bir yapı dâhilinde oluşmalarıdır. Deyimler ortaya çıktığı kültürün izlerini taşıdıkları için toplum tarafından sıklıkla kullanılırlar. Türk dili deyimler açısından son derece zengin olup Türkçenin yazılı ilk kaynaklarında da deyim örneklerine rastlanmaktadır. Kıssa-i Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab, 16. yüzyılda Farsçadan Türkçeye tercüme edilmiştir. Eser, Seyyid Cüneyd ile Reşîde-i Arab’ın zorlu aşk yolunda birbirlerine kavuşmak için verdikleri mücadeleyi anlatmaktadır. Eserde ayrıca dinî ve ahlakî konulara, olağanüstü kahramanlara, dinî ve tarihî şahsiyetlere de yer verilmektedir. Dönemine göre sade bir üslupla yazılan eserde manzum söylemler de yer almaktadır. Eski Anadolu Türkçesinin dil özelliklerini de gösteren ve hacimli olan eserde çok sayıda Arapça, Farsça ibare de bulunmaktadır. Kıssa-i Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab deyimler açısından zengin bir eserdir. Eserde özellikle Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab’ın aşkının anlatıldığı bölümler ile kahramanlık hikâyelerinin anlatıldığı kısımlarda deyimler sıkça kullanılmıştır. Bu çalışmada Kıssa-i Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab adlı eserde geçen deyimler tespit edilmiştir. Tespit edilen deyimler taşıdıkları unsurların sayısına, kökenlerine ve fiillerine göre sınıflandırılarak makalenin sonunda anlamlarıyla birlikte alfabetik olarak verilmiştir.

Keywords

Kıssa-i Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab, deyim, Eski Anadolu Türkçesi, anlamca kaynaşmış-deyimleşmiş birleşik fiiller, fiiller

Idioms in Kıssa-i Seyyid Cüneyd and Reşîde-i Arab

Abstract

Idioms that are anonymous products that show the richness of a language; express the emotion, thought or event that is desired to be expressed in the language with their concise expressions in an impressive way. The important factor for expressions to have impressive expressions is that they are short and concise and formed within a certain structure. Idioms are frequently used by the society because they bear the traces of the culture from which they originated. Turkish language is extremely rich in terms of idioms. Examples of idioms are encountered in the first Turkish written sources we have. Kıssa-i Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab is a work translated from Persian into Turkish in the 16th century. The work tells about the struggle of Seyyid Cüneyd and Reşîde-i Arab to meet each other on the difficult path of love. Religious and moral subjects, extraordinary heroes, religious and historical figures are also included in the work. The work, which was written in a simple style according to its period, also includes verse discourses. The work, which contains the language features of Old Anatolian Turkish and is quite voluminous, also includes many Arabic and Persian phrases. Kıssa-i Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab is rich work in terms of idioms. Idioms are frequently used in the work, especially in the parts where the love of Seyyid Cüneyd and Reşide-i Arab and the parts where the heroic stories are told. In this study, idioms in the work called Kıssa-i Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab were determined The idioms identified are classified according to the number of element they carry, their origins and verb and given in alphabetical order with their meanings at the end of the article.

Keywords

Kıssa-i Seyyid Cüneyd and Reşîde-i Arab, idiom, Old Anatolian Turkish, compound-phrased verbs, verbs

References

• Akar, Ali. (2014). Türk dili tarihi. Ötüken.......................
• Aksan, D. (2009). Her yönüyle dil. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aksoy, Ö. A. (1978). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 1. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ciğa, Ö. (2016). Vâhidî’nin Kıssa-i Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab ve Sergüzeşti Įşân tercümesi üzerine. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (16), 442-450.
• Ciğa, Ö. (2018a). Kıssa-i Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab tercümesi (inceleme-metin). [ Yayımlanmamış doktora tezi]. Adıyaman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adıyaman.
• Ciğa, Ö. (2018b). Mensur bir aşk ve macera hikâyesi: Kıssa-i Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, 4 (8), 275-304.
• Çotuksöken, Y. (1992). Deyimlerimiz. İstanbul: Özgül.
• Hatipoğlu, V. (1963). Kelime grupları ve kuralları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. 234, 203-244.
• Kavruk, H. (1998). Eski Türk edebiyatında mensur hikayeler. Milli Eğitim Bakanlığı.
• Korkmaz, Z. (2007a). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Korkmaz, Z. (2007b). Türkiye Türkçesi grameri-şekil bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Özezen, Yüceol M. (2011). Türkçe deyimler üzerine birkaç söz. Türk Dili. 600, 869-879.
• Özkan, M. (2010). Eski Anadolu Türkçesi döneminde ortaya konan Kuran tercümeleri üzerine. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, (39), 115-159.
• Özön, M. N. (1945). Türkçe tabirler sözlüğü. İstanbul: Remzi.
• Öztürk D. (2018). Türkiye Türkçesinde anlamca kaynaşmış-deyimleşmiş birleşik fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Sinan, A. T. (2008). Deyim kavramı üzerine notlar-1. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 18 (2), 91-98.
• Üstüner, A. (1989). Karahanlı ve Eski Anadolu metinlerinde deyimler, atasözleri ve kısa hikayeler. [ Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Vâhidî. (924/1518). Reşîdiye veya Kıssa-i Cüneyd. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Koleksiyonu. No: 92 Barkod NEKTY00172.
• Yahyâ b. Abdullah el-Çerkesî. (969/1561) Kıssa-i Seyyid Cüneyd ve Reşîde-i Arab ve sergüzeşt-i îşân. Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi. Fatih Koleksiyonu. No: 4354.
• Yazar, S. (2011). Anadolu sahası klâsik Türk edebiyatında tercüme ve şerh geleneği. [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.