Anadolu sahasında anlatılan kurukafa masalları üzerine bir değerlendirme

Year 2022, Issue: 29, 595 - 602, 21.08.2022

Berna Ayaz

https://doi.org/10.29000/rumelide.1164187

Abstract

Kurukafa bir şekil değiştirme motifi olarak masallarda sıklıkla kullanılmaktadır. Masallarda kurukafa motifi, konuşan kurukafalar, istenilen bir bebeğin kurukafa şeklinde dünyaya gelmesi ya da yapılan bir büyü sonucunda kurukafa şekline dönüşme olarak karşımıza çıkmaktadır. Kurukafa her şeyden önce bir kemiktir. Kemik ise gerek şamanizmde gerekse semavi dinlerde kutsaldır. Anadolu coğrafyasında ise nazardan korunmak için kurukafalardan yararlanılmaktadır. Kurukafa motifi masallarda, halk hikâyelerinde, menkıbe ve efsanelerde de sıklıkla yer almaktadır. 14. yüzyılda Hüsam Kâtib tarafından yazılmış olan Dâsitân-ı Cümcüme Sultan’da da Hz. İsa’nın yol üzerinde bir kuru kafa ile karşılaşması onu diriltmesi ve onunla konuşması konu edilmiştir. Kuru kafa aynı zamanda başla da ilişkilidir. Vücudun temel uzvu olan baş yeniden dirilme inancıyla da ilişkilidir. Bu çalışmada ise kurukafa motifi, Türkiye-Anadolu sahasında anlatılan kurukafa masalları çerçevesinde değerlendirilecektir. Masallarda yer alan kurukafa motifinin, motif olmanın dışında başlı başına bir masal kahramanı olduğu görülmektedir. Bu durum kurukafa masallarında yer alan bu kemiğin farklı işlev ve fonksiyonlarının olduğunu da düşündürmektedir. Gerek anlatılarda gerekse halk yaşamı içerisindeki pratik, inanış ve uygulamalarda yer alan kurukafaların masal dünyası içerisinde görünen anlamının dışında da bir anlamı olduğunu düşünmekteyiz. Bu düşünceden hareketle kurukafaların birincil kahraman olduğu masallarda yer alan kurukafanın simgesel anlamları üzerinde durulacaktır. Çalışmada, kurukafa ve yeniden dirilme/diriltme motifleri örnek masal metinleri üzerinden incelenecektir.

Keywords

masal, motif, kurukafa, Anadolu sahası

An assessment on tales of skulls told in Anatolia

Abstract

A skull is frequently used in tales as a motif of shape shifting. A skull takes place in tales in various manners such as a speaking skull, birth of a baby in the form of a skull or someone who turns into a skull as a result of a magic. A skull is first of all a bone. And a bone is sacred in both shamanism and monotheistic religions. People in the geography of Anatolia use a skull to protect themselves against evil eye. This motif of skull is often used in tales, fold stories, anecdotes and legends. Dasitan-i Cumcume Sultan by Husam Katib in the 14th century mentions a story that Jesus comes across a skull on the road, resurrects the skull and then talks to it. A skull is also related to a head. The head as the main limb of the body is associated with the concept of resurrection. This work will evaluate the motif of skull within the framework of the tales of skulls told in Anatolia, Turkey. It is seen that the motif of skull that takes place in tales is not only a motif but also a tale hero. This also suggests that this bone mentioned in the tales of skulls has different mechanisms and functions. We believe that skulls that take place in stories as well as practices and faiths within the scope of public life have another meaning that is beyond what is seen in tales. Accordingly, this work will focus on the symbolic meanings of a skull that is mentioned in tales as the primary hero. We will also analyze the motifs of skull and resurrection based on some certain texts of tales.

Keywords

tale, motif, skull, Anatolia

References

• Acıpayamlı, O. (1963). Türkiye’de Yağmur Duası. DTCFD XXI, 1-2, 1963, s.l-39.
• Aça, M. (2008). Mitten Destana Beden. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C.1, S.2, 39-58.
• Aça, M. (2018). Geleneksel Türk Dünya Görüşünde Suret/Sima Algısı. Doğu Batı Konferansı III. International Conference; The West of The East, The East of The West, Proceedings, 17-21, Ohrid-Macedonia. s. 17-21.
• Argunşah, M. (2002). Kirdeci Ali Kesikbaş Destanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Avcı, Y. (2006). Manyas Türkmen Ağzı. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bayat, F. (2007). Türk mitolojik sistemi (Kutsal dişi - Mitolojik ana, Umay paradigmasında ilkel mitolojik Kategoriler - İyeler ve demonoloji). C. 2, İstanbul: Ötüken.
• Bekdik, M. (2014). Ereğli Masalları. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Dalyan, M. G. (2011). XIX. Yüzyıl Nasturilerinde Hastalık, Büyü ve Batıl İnançlar. History Studies, Volume 3/2, 89-100.
• Daşdemir, Ö. (2015). Düzyazı Şeklinde Yeniden Yazılan Anonim Bir Cümcüme Hikayesi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 37. 387-414.
• Duymaz, A. (2001). Kerem ile Aslı Hikayesi Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Elçin, Ş. (2000). Kerem ile Aslı Hikayesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergun, S. N. (2020). Pir Sultan Abdal. (Haz. Mehmet Can Doğan). Ankara: Çolpan Kitap.
• Erşahin, İ. (2011). Kahramanmaraş Masalları Üzerine Tip ve Motif Araştırması. Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Göde, H. A. (1997). Yalvaç Masalları Üzerine Bir İnceleme. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kılıç, S. (2011). Uşak ve Çevresinde Yağmur Yağdırma Uygulamaları (Takmak Köyü Örneği). Turkish Studies, Vol.6/1, 503-514.
• Kretschmer, E. (1949). Beden Yapısı ve Karakter (Konstitüsyon Meselesi ve Mizaçlar Bilgisi Hakkında Araştırmalar). (Çev. Mümtaz Turhan). İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları A. Ş. Basımevi.
• Levy-Bruhl, L. (2006). İlkel İnsanda Ruh Anlayışı. (Çev. Oğuz Adanır). Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• Malinowski, B. (1989). İlkel Toplumlarda Cinsellik ve Baskı. (Çev. H. Portakal). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Nerkiz, M. (2021). Seyit Kaskabasov ve Kazak Folklor Çalışmaları. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Ocak, A. Y. (2020). Türk Folklorunda Kesik Baş (Tarih-Folklor İlişkisinden Bir Kesit). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Oy, A. (1987). “Kerem ile Aslı Hikayesindeki “Kuru Kafa” İle “Kendiliğinden Yanma” Motifleri Üzerine”, III. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri 7-9 Mayıs 1987, Eskişehir: Yunus Emre Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları 3, 287-296.
• Özçelik, M. (1993). Afyonkarahisar Masalları Üzerine Bir Araştırma. I. Cilt, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Halk Edebiyatı Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Roux, J. P. (1999). Altay Türklerinde Ölüm. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Roux, J. P. (2012). Eski Türk Mitolojisi. (Çev: Musa Yaşar Sağlam). Ankara: Bilge-Su Yayıncılık.
• Tunç, T. (2008). Manisa Masalları Üzerine Bir İnceleme. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.