Newmark, Popovic, Pym ve Kocabıyık’ın kuramları ışığında Aldous Huxley’in Cesur Yeni Dünya adlı romanındaki dil oyunlarının Türkçe çevirilerinin analizi

Year 2022, Issue: 29, 917 - 940, 21.08.2022

Zafer Sarı

https://doi.org/10.29000/rumelide.1164905

Abstract

Çalışmanın amacı, İngiliz yazar Aldous Huxley tarafından kaleme alınan Cesur Yeni Dünya adlı distopik romandaki dil oyunlarının farklı çevirmenlerce yapılan ve farklı yayınevlerince basılan iki farklı Türkçe çevirisini Newmark, Popovic, Pym ve Kocabıyık’ın çeviri kuramları çerçevesinde karşılaştırmalı olarak analiz etmektir. Bu bağlamda çevirmenlerin hangi çeviri stratejilerini kullanmayı tercih ettikleri yani yapılan çevirilerin hangi çeviri kuramına ya da kuramlarına örnek teşkil edebileceği tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda on sekiz bölümden oluşan özgün metnin her bir bölümünden seçilen toplamda otuz dört adet dil oyunu ve Türkçe çevirileri dört çeviri kuramı ışığında incelenmiştir. Çalışmada kaynak metin olarak Longman Literature yayınevince 2010 yılında yayımlanan özgün metnin 25. Baskısı; çeviri metinler olarak da Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları’nın 1989 - Orhan Burian çevirisi ile İthaki Yayınları’nın 2015 - Ümit Tosun çevirisi kullanılmıştır. Çalışmanın araştırma modeli ise nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesidir. Çalışmada vurgulanan en temel husus, bilimsel bir çeviri analizinin kuramsal bir çerçeveye oturtulmuş olması ve kesinlikle bir doğru-yanlış çözümlemesi olmaması gerektiğidir. Çalışmanın sonucunda ulaşılan veriler değerlendirildiğinde bu iki çevirmenin birbirinden farklı çeviri yaklaşımları benimsedikleri bulgusu elde edilmiştir. Birinci erek metin çevirmeni Burian sıklıkla Yönlü Eşdeğerliği sağlamış ve İletişimsel Çeviri yaklaşımını benimsemiştir. İkinci erek metin çevirmeni Tosun ise Burian’ın aksine genel olarak Semantik Çeviri yaklaşımını tercih etmiştir. Burian ve Tosun’un çevirileri arasındaki en temel fark ise Burian’ın Osmanlıca kelimeleri çok sık kullanıyor olması; Tosun’un ise daha yalın ve sade bir üslup tercih etmesidir.

Keywords

Çeviri analizi, dil oyunları çevirisi, çeviri kuramları, eşdeğerlik, deyiş kaydırma

The analysis of Turkish translations of figurative language in Brave New World by Aldous Huxley in the light of Newmark, Popovic, Pym and Kocabıyık’s theories

Abstract

The aim of the study is to analyze two different Turkish translations, made by different translators and published by different publishers, of the figurative language in the dystopian novel Brave New World, written by British author Aldous Huxley, within the framework of Newmark, Popovic, Pym and Kocabıyık's translation theories. In this context, it has been tried to determine which translation strategies the translators prefer to use, that is, which translation theory or theories the translations can serve as an example. In accordance with this purpose, a total of thirty-four figurative language selected from each part of the original text consisting of eighteen chapters and their Turkish translations have been examined in the light of four translation theories. In this study, as the source text, the 25th edition of the original text published by Longman Literature Publishing House in 2010; as the target texts, 1989 - Orhan Burian’s translation of the Ministry of National Education Publications and the 2015 - Ümit Tosun’s translation of Ithaki Publications have been used. The research model of the study is document analysis, one of the qualitative research methods. The main point emphasized in the study is that a scientific translation analysis should be based on a theoretical framework and should not be a true-false analysis. When the data obtained at the end of the study are evaluated, it is found that these two translators have adopted different translation approaches from each other. The first target text translator, Burian, has often achieved Directional Equivalence and adopted the Communicative Translation approach. The second target text translator, Tosun, on the other hand, has generally preferred the Semantic Translation approach, unlike Burian. The main difference between Burian and Tosun's translations is that Burian has used Ottoman Turkish words very often; Tosun, on the other hand, has prefered a plainer and simpler style.

Keywords

Translation analysis, translation of figurative language, translation theories, equivalence, shift of expressions

References

• Broeck, R. V. D. (2014). Second Thoughts on Translation Criticism. The Manipulation of Literature. Studies in Literary Translation. T, Hermans. (ed). (s. 54-62). New York: Routledge.
• Gambier, Y. (2018). Concepts of Translation. D’hulst, L., & Gambier, Y. (Eds.). A History of Modern Translation Knowledge: Sources, Concepts, Effects, (c. 142, s. 19-38). Amsterdam ve Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Holmes, J. S. (2004). The Name and Nature of Translation Studies. The Translation Studies Reader. L, Venuti. (ed). (s. 180-193). New York: Routledge.
• House, J. (2015). A Model for Translation Quality Assessment. Tübingen: Gunter Narr.
• Huxley, A. (1989). Yeni Dünya (2. Baskı). Çev. Orhan Burian. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Huxley, A. (2010). Brave New World. Orijinal Baskı (25. Baskı). Londra: Longman Literature.
• Huxley, A. (2015). Cesur Yeni Dünya (13. Baskı). Çev. Ümit Tosun. İstanbul: İthaki Yayınları.
• İnce, Ü. (1997). Kuram ve Uygulama Bilgisiyle Çeviri Eleştirisi. Hasan Ali Yücel Anma Kitabı/ Çeviri: Ekinler ve Zamanlar Kavşağı içinde. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Yayını, 9(1), 253-259.
• Jakobson, R. (2004). On Linguistic Aspects of Translation. The Translation Studies Reader. L, Venuti. (ed). (s. 138-144). New York: Routledge.
• Kocabıyık, H. S. (2021a). Çeviri Söylem ve Kuramları Işığında Kur’an’ın Çevrilebilirliği. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 8(77), 3046-3059. http://dx.doi.org/10.26450/jshsr.283 Kocabıyık, H. S. (2021b). Çok Boyutlu Bilimsel Çeviri Eleştirisi Modeli. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kocabıyık, H. S. (2021c). Çeviribilimde Yeni Bir Kuram Altın Eşdeğerlik. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kocabıyık, H. S. (2022a). The Effects of Translation Theories on the Assessment of Translations. Söylem Filoloji Dergisi. 7(1), 225-236.
• Kocabıyık, H. S. (2022b). Çeviribilimi Anlamaya Doğru. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Kocabıyık, H. S., & Özcan M. (2022). Nida, Schleiermacher ve Lefevere’in Kuramları Işığında Necib Mahfuz’un “Hırsız ve Köpekler” Adlı Romanındaki Dil Oyunlarının Türkçe Çevirisinin Analizi. Journal of Social and Humanties Sciences Research. 9(81), 279-295.
• Lefevere, A. (1992). Translation/ History/ Culture: A Sourcebook. Londra ve New York: Routledge.
• Munday, J. (2001). Introducing Translation Studies: Theories and Applications. Londra ve New York: Routledge.
• Newmark, P. (1988). Approaches to Translation. Oxford: Pergamon.
• Nida, E. (2004). Principles of Correspondence. The Translation Studies Reader. L, Venuti. (ed). (s. 153- 167). New York: Routledge.
• Popovic, A. (1970). The Concept “Shift of Expressions” in Translation Analysis. The Nature of Translation: Essays on the Theory and Practice of Literary Translation. J, Holmes. (ed). (s. 78-87). Mouton: Slovak Academy of Sciences.
• Pym, A. (2010). Exploring Translation Theories. London: Routledge.
• Reiss, K. (2014). Translation Criticism Potentials and Limitations. London: Routledge.
• Sarı, Z., & Söylemez, A. S. (2022). George Orwell'in ‘1984’ romanının iki Türkçe çevirisindeki eğretilemeli ifadelerin norm ve eşdeğerlik temelli betimleyici bir incelemesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (26), 1191-1207. DOI: 10.29000/rumelide.1074534.
• Tosun, M. (2013). Çeviri Eleştirisi Kuramı. İstanbul: Aylak Adam.
• Toury, G. (2014). A Rationale for Descriptive Translation. The Manipulation of Literature Studies in Literary Translation. T, Hermans. (ed). (s. 16-42). New York: Routledge.