Tabiatın Sınırlarını Genişletmek: İbn Sînâcı Fizik, Psikoloji ve Metafizik Arasında Gelecekten Haber Vermek

Year 2025, Volume: 27 Issue: 1, 143 - 157, 15.06.2025

Furkan Fidan

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1640105

Abstract

Bu çalışma, İbn Sînâ’nın gelecekten haber verme bir başka deyişle kehanet kavramına yaklaşımını fizik, psikoloji ve metafizik bağlamında ele almaktadır. İbn Sînâ öncesi düşünürler tarafından kehanet temelde doğal ve yapay olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Çalışmada, İbn Sînâ’nın düşüncesinde de böylesi bir ayrımın olduğu iddia edilmektedir. Buna göre yapay kehanet, aletler veya semboller aracılığıyla göksel cisimler üzerinden geleceğin bilgisinin elde edilmesidir ve diğer düşünürler tarafından olduğu gibi İbn Sînâ tarafından da astrologların ve kahinlerin yaptığı bu faaliyet reddedilmiştir. Buna karşın Fârâbî ve İbn Sînâ gibi düşünürler tarafından nübüvvetin bir parçası olarak da görülen doğal kehanet, insanın göksel nefislerle iletişim kurarak geleceğin bilgisini elde etmesidir. İbn Sînâ, geleceği bilme sürecinin ya da küçük nübüvvetin doğaüstü bir yetenek ile değil, tabii ve açıklanabilir bir mekanizma ile gerçekleştiğini öne sürmektedir. İbn Sînâ bu mekanizmanın açıklamasında Fârâbî’den farklı olarak göksel nefisler ve insanın amelî aklına başvurmaktadır. İbn Sînâ’ya göre geleceğin bilgisi, faal akıl üzerinden değil, göksel nefisler üzerinden ve mütehayyile ile değil, insanın amelî aklı tarafından elde edilmektedir. Mütehayyile ve vehim gibi iç duyular ise bu süreçte bilginin işlenmesine ya engel olmakta ya da yardımcı olmaktadır. İç duyuların söz konusu olumlu ya da olumsuz katkısı ise bilginin doğruluğunu ve aynı zamanda ifade ediliş biçimini belirlemektedir.

Keywords

İslam Felsefesi , İbn Sînâ , Nübüvvet , Doğal Kehanet , Yapay Kehanet , Amelî Akıl

Supporting Institution

Bu çalışma, TÜBİTAK tarafından 1003 Öncelikli Alanlar kapsamında desteklenen 120K003 ‎numaralı “On Birinci ve On Üçüncü Yüzyıllar Arası İslâm Düşüncesinde Fizik Teori Modelleri: ‎Yöntem, Kuram ve Uygulama” başlıklı projeden hareketle hazırlanmıştır.‎

Project Number

120K003

Thanks

Makalenin ilk hâlini okuyup yorum ve önerilerini paylaşan hocam Prof. Dr. Eşref Altaş’a ‎teşekkür ederim.‎

Expanding the Boundaries of Nature: Foretelling the Future Among Avicennian Physics, ‎Psychology, and Metaphysics

Abstract

This study examines Ibn Sīnā’s (Avicennian‎) approach to the concept of foreknowledge, or prophecy in the context of physics, psychology, and metaphysics. Before Ibn Sīnā, thinkers generally divided prophecy into two categories: natural and artificial. This study argues that a similar distinction can be found in Ibn Sīnā’s thought. According to this view, artificial prophecy involves acquiring knowledge of the future through celestial bodies by means of instruments or symbols. Similar to earlier thinkers, Ibn Sīnā disapproved of this practice, linking it to astrologers and soothsayers. In contrast, natural prophecy ‒regarded by thinkers such as al-Fārābī and Ibn Sīnā as part of prophethood‒ refers to the acquisition of future knowledge through communication with celestial souls. Ibn Sīnā asserts that the process of knowing the future, or “minor prophecy,” occurs not through a supernatural gift but through a natural and explainable mechanism. Unlike al-Fārābī, Ibn Sīnā explains this mechanism by appealing to celestial souls and the human practical intellect. According to Ibn Sīnā, knowledge of the future is obtained not via the Active Intellect but through celestial souls, and not through the imaginative faculty (mutakhayyila), but by the practical intellect (ʿaql ʿamalī) of the human being. Internal senses such as imagination and estimation (wahm) either hinder or assist in the processing of this knowledge. Their positive or negative contribution affects both the accuracy of the knowledge and how it is expressed.

Keywords

Islamic Philosophy , Ibn Sīnā , Avicenna , Prophethood , Natural Prophecy , Artificial Prophecy , Practical Intellect

Project Number

120K003

References

• Addey, Crystal. Divination and Theurgy in Neoplatonism: Oracles of the Gods. New York: Routledge, 2014.
• Akiti, M. Afifi al-. “The Three Properties of Prophethood in Certain Works of Avicenna and al-Gazàlì”. Interpreting Avicenna: Science and Philosophy in Medieval Islam. ed. Jon Mcginnis. Boston: Brill, 2004.
• Aristoteles. “Uykuda Kehanet”. çev. Y. Gurur Sev. Parva Naturalia. 100-107. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2022.
• Avicenne. Refutation de l’Astrologie. ed. Yahya Michot. Beyrouth: Albouraq éditions, 2006.
• Bennett, David. “Avicenna’s Dreaming in Context”. Forms of Representation in the Aristotelian Tradition. ed. Christina Thomsen Thörnqvist - Juhana Toivanen. 2/88-109. Boston: Brill, 2022.
• Davidson, Harbert A. Fârâbî, İbn Sînâ ve İbn Rüşd’de Akıl. çev. Erkan Kurt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2020.
• Gutas, Dimitri. “İbn Sînâ Felsefesinde Hayal-Oluşturucu Güç (el-Mütehayyile) ve Aşkın Bilgi”. çev. M. Cüneyt Kaya. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (2014), 159-174. https://doi.org/10.15370/muifd.29888
• Gutas, Dimitri. “Sınırları Olmayan Akıl: İbn Sînâ’da Mistisizmin Mevcut Olmayışı Üzerine”. çev. M. Cüneyt Kaya. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2007), 315-338.
• Hasse, Dag Nilolaus. Avicenna’s De anima in the Latin West. The Formation of a Peripatetic Philosophy of the Soul 1160-1300. London: University of London Press, 2000.
• İbn Sînâ. Arifler ve Olağanüstü Hadiselerin Sırları. çev. Ömer Türker. İstanbul: Hayykitap, 2021.
• İbn Sînâ. el-Mebdeʾ ve’l-meʿâd. ed. Abdullah Nûrânî. Tahran: Müessesi Mutalaâti İslâmî, 1984.
• İbn Sînâ. en-Necat. çev. Kübra Şenel. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• İbn Sînâ. “Etki ve Edilginin Kısımları”. çev. Hüseyin Aydın vd. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IX/9 (2000), 623-629.
• İbn Sînâ. İşaretler ve Tembihler. çev. Muhittin Macit vd. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2015.
• İbn Sînâ. Kitâbü’ş-Şifâ: Nefs. çev. Mehmet Zahit Tiryaki. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2021.
• İbn Sînâ. Metafizik 2. çev. Ekrem Demirli - Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbn Sînâ. Nefsin Halleri. çev. Ömer Ali Yıldırım. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2020.
• İbn Sînâ. The Life of İbn Sina. çev. William E. Gohlman. New York: State University of New York Press, 1974.
• İbn Sînâ. The Metaphysics of the Healing. çev. Michael Elias Marmura. Provo: Brigham Young University, 2005.
• Kaya, M. Cüneyt. “İbn Sînâ’nın Kitâbu aksâmi’l-hikme ve tafsîlihâ’sı: Tahkik ve Tercüme”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 3/1 (2020), 1-40. https://doi.org/10.5281/zenodo.3904471
• Kaya, M. Cüneyt. “‘Peygamberin Yasa Koyuculuğu’: İbn Sînâ’nın Amelî Felsefe Tasavvuruna Bir Giriş Denemesi”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 27 (01 Aralık 2009), 57-91.
• Kindî. “Uyku ve Rüyanın Mahiyeti Üzerine”. çev. Mahmut Kaya. Kindî: Felsefî Risaleler. 253-263. İstanbul: Klasik Yayınları, 2021.
• Kocakaplan, Nursema. Fârâbî ve İbn Sînâ’da Tahayyül Kavramı. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Marmura, Michael E. Probing in Islamic Philosophy: Studies in the Philosophies of Ibn Sīnā, al Ghazālī, and Other Major Muslim Thinkers. Binghamton: Global Academic Publishing, 2005.
• Platon. Timaios: Doğa Üzerine. çev. Özgüç Orhan. Ankara: Fol, 2022.
• Rahman, Fazlur. İslam’da Nübüvvet. çev. Ömer Ali Yıldırım - Mehmet Ata Az. Ankara: Adres Yayınları, 2017.
• Rapoport, Michael A. Science of the Soul in Ibn Sina’s Pointers and Reminders: A Philological Study. Leiden: Brill Academic Pub, 2023.
• Walzer, Richard. Al-Farabi On The Perfect State. New York: Oxford University Press, 1985.