GÖRÜNÜRÜN DERİNLİĞİ: PSİKOFİZİKSEL UZAM

Year 2025, Issue: 53, 655 - 670, 30.11.2025

Elif Beyaz Kardeş , Cebrail Ötgün

https://doi.org/10.61742/sanatyazilari.1762386

Abstract

Bu çalışma resimde sanatçının eserini yaratma ve alımlayıcının eseri deneyimleme dinamiklerinde, fiziksel ve psikolojik algılamaların izini sürmeyi amaçlamaktadır. Fiziksel uzam, bir hacmin uzayda doldurduğu yer/mekan, herhangi bir sınırın arasındaki boşluk olarak tanımlanır. Psikofiziksel uzam ise bu boşluğun insan algısıyla şekillenen durumlarına işaret eder. Resimde uzam ise konusu ve biçimi nasıl olursa olsun sanatçının ele aldığı olay örgüsünün eserde yarattığı etki ve bu etki gücünün alımlayıcıda yarattığı duygudur. Makalede, resmin algı yoluyla değişen niteliği ve değişkenliğin yansımaları, psikofiziksel uzam çerçevesinde ele alınmaktadır. Resimsel bir anlatımda, sanatçının kurduğu özne-olay örgüsü ile izleyicinin algı yoluyla inşa ettiği uzamsal gerçeklik arasında oluşan psikofiziksel bakış uzamsal değişkenliktir denilebilir. Her nitelikli resmin düzeni iddiasız bir mevcudiyet içermez; güçlü bir arka planı vardır. Düşünce, biçim ve içerik sanatçının biçemiyle birlikte kültürel ve ideolojik bir özellik de kazanır. Bu çalışma kapsamında gerçeklik algısıyla değişen, figüratif mekânsal problemleri de merkeze alan bazı eserler, psikofiziksel uzamla ilişkilendirilerek değerlendirilmiştir.

Keywords

Psikofiziksel , Algı , Mekan , Uzam , Resim.

PSYCHOPHYSICAL SPACE: THE DEPTH OF THE VISIBLE

Abstract

This study aims to trace the dynamics of physical and psychological perception within the processes of artistic creation and viewer experience in painting. Physical space is defined as the area occupied by a volume in space, or the void between boundaries. In contrast, psychophysical space refers to the ways in which this void is shaped and perceived through human cognition. In painting, space represents the effect generated by the narrative structure constructed by the artist and the emotional response it evokes in the viewer. This article examines the variable nature of painting as shaped by perception, and the reflections of this variability within the framework of psychophysical space. In a pictorial narrative, the psychophysical gaze may be understood as the spatial variability that emerges between the subject-event structure designed by the artist and the spatial reality constructed through the viewer's perception. The compositional integrity of a well-executed painting never consists of a passive presence; rather, it is supported by a strong conceptual and aesthetic foundation. Thought, form, and content, when combined with the artist’s unique style, acquire cultural and ideological dimensions. Within the scope of this study, selected artworks that center around figurative spatial problems and shift according to the perception of reality are analyzed through their relationship with psychophysical space.

Keywords

Psychophysical , Perception , Space , Spatiality , Painting

References

• Baldacci, P. (1997). Giorgio de Chirico: The metaphysical period, 1888–1919. Bulfinch Press. 05.06.2025 tarihinde https://www.worldcat.org/title/37015823 adresinden alınmıştır.
• Bilge, R. (2022). Havacılık psikolojisinde uzamsal bilişin önemi. In Havacılık Psikolojisi: Kavramlar, Araştırmalar, Uygulamalar (Bölüm 11). 20.07.2025 tarihinde https://cdn.istanbul.edu.tr adresinden alınmıştır.
• Cartwright, M. (2022, March 14). Édouard Manet. World History Encyclopedia. 20.07.2025 tarihinde https://www.worldhistory.org/Edouard_Manet/ adresinden alınmıştır.
• Doğan, R. N. (2023). Metafizik resmin izinde: Giorgio de Chirico’nun ‘Bir sokağın gizemi ve melankolisi’ tablosu analizi. Söylenti Dergi. 22.07.2025 tarihinde https://www.soylentidergi.com/metafizik-resmin-izinde-giorgio-de-chiriconun-bir-sokagin-gizemi-ve-melankolisi-tablosu-analizi/ adresinden alınmıştır.
• Eco, U. (2023). Açık yapıt. (T. Esmer, Çev.). İstanbul: Can Yayınları.
• Florenski, P. (2007). Tersten perspektif. (Y. Tükel, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Foucault, M. (2018). Manet, Velazquez ve estetik modernizm. (S. Kılıç, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gescheider, G. A. (1997). Psychophysics: The Fundamentals (3rd ed.). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Gombrich, E. H. (1992). Sanat ve yanılsama. (A. Cemal, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hartmann, N. (2024). Estetik. (T. Mengüşoğlu, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi. (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Merleau-Ponty, M. (2005). Algılanan dünya: sohbetler. (Ö. Aygün, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Merleau-Ponty, M. (2017). Algının fenomenolojisi. (E. Sarıkartal & E. Hacımuratoğlu, Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Musil, R. (2009). Niteliksiz adam (Cilt 1). (A. Cemal, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Nadeau, M. (1965). The history of surrealism (R. Howard, Trans.). Macmillan. 21.07.2025 tarihinde https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015003472506 adresinden alınmıştır.
• Panofsky, E. (2017). Perspektif: Simgesel bir biçim. (Y. Tükel, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Reyhanoğulları, G. (2020). Ferit Edgü’nün “Karakış” adlı küçürek öyküsünde içe dönmenin ontolojisi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi. 230, 1–12. 10.05.2025 tarihinde https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1423151 adresinden alınmıştır.
• Sağlam, E. (2016). Büyülü gerçekçilik: tanımı, tarihi gelişimi ve kavramsal çerçevesi. Academia.edu. 12.10.2025 tarihinde https://www.academia.edu/38868886/B%C3%BCy%C3%BCl%C3%BC_Ger%C3%A7ek%C3%A7ilik adresinden alınmıştır.
• Sayın, Z. (2007). Sunuş yazısı. In P. Florenski, Tersten perspektif. (Y. Tükel, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• The Museum of Modern Art. (t.y.). Peter Doig. 15.09.2025 tarihinde https://www.moma.org/artists/8087-peter-doig adresinden alınmıştır.
• Varnedoe, K., Karmel, P. (1998). Jackson Pollock : new approaches. The Museum of Modern Art: Distributed by H.N. Abrams