PRESENTEEİSM’İN TÜKENMİŞLİĞE ETKİSİ: BİR ALAN ARAŞTIRMASI

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 4, 385 - 401, 19.10.2020

Şerife Karagöz , Meral Bektaş

Öz

Hasta iken işyerinde bulunma olarak adlandırılan presenteeism (işte var olamama), sağlık ve üretkenlik açısından birtakım sorunlar yaratarak, çalışanların genel sağlığını etkileyebilmekte ve kurumları önemli maliyet kayıpları ile karşı karşıya bırakabilmektedir. Bireylerin günlük ve mesleki hayatlarının bir parçası haline gelen ve pek çok faktörden etkilenen presenteeism ve bunun beraberinde getirdiği tükenmişlik, bireylerin kişisel, sosyal ve örgütsel yaşamını olumsuz yönde etkilemektedir. Bu araştırma, devlet liselerinde görev yapan öğretmenlerde presenteeism olgusunun tükenmişlik düzeyleri üzerindeki etkisini irdelemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın örneklemini Antalya merkez(indeki) ilçelerdeki birkaç lokasyonda bulunan devlete bağlı Anadolu Liseleri ve Mesleki Teknik ve Anadolu Liselerinde görev yapan 700 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak anket formundan yararlanılmıştır. Anket formu presenteeism ve tükenmişlik ölçekleri ile demografik sorulardan oluşmaktadır. Veriler kartopu örnekleme yöntemi ile toplanmıştır. Toplanan veriler SPSS 22.0 ve AMOS 21.0 programları kullanılarak analiz edilmiştir. Verilerin analizinde betimleyici istatistikler, Pearson korelasyon, basit doğrusal regresyon ve çoklu regresyon analizlerinden faydalanılmıştır. Araştırma bulgularına göre, presenteeismin tükenmişlik üzerinde bir etkiye sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır

Anahtar Kelimeler

Presenteeism,, Tükenmişlik,, Tükenmişlik Sendromu

Kaynakça

• 1. ACARAY, A. (2019). “Öz Kendilik Değerlendirmesinin Presenteeism Üzerine Etkisinde Çalışmaya Tutkunluğun Aracılık Rolü”, İşletme Araştırmaları Dergisi, 11(2): 890-904.
• 2. AĞIRBAŞ, S. ve YILDIZHAN, Ç. (2019). “Presenteizm İle Örgütsel Bağlılık Arasındaki İlişki: Spor Genel Müdürlüğü Çalışanları Üzerine Bir Araştırma”, Business and Management Studies: An International Journal, 7(4): 1291-1310.
• 3. AKDOĞAN, A., KAYA HARMANCI, Y. ve BAYRAM, A. (2018). “Algılanan Örgütsel Adalet ve İşte Var Olamama (Presenteeism) İlişkisinde Stresin Aracı Rolü”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(2): 197-211.
• 4. ALCOVER, C. M., CHAMBEL, M. J., FERNÁNDEZ, J. J. ve RODRIGUEZ, F. (2018). “Perceived Organizational Support-Burnout-Satisfaction Relationship in Workers with disabilities: The moderation of family support”, Scandinavian Journal of Psychology, (59): 451–461.
• 5. ARDIÇ, K. ve POLATÇI S. (2008). “Tükenmişlik Sendromu Akademisyenler Üzerine Bir Araştırma”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2): 69-96.
• 6. ASLAN, D. N., KİPER, E., KARAAĞAOĞLU, F., TOPAL, M., GÜDÜK ve CENGİZ, Ö. S. (2005). Tür-kiye’de Tabip Odalarına Kayıtlı Olan Bir Grup Hekimde Tükenmişlik Sendromu ve Etkileyen Faktörler, Türkiye Tabip Odaları Birliği Yayınları, Ankara.
• 7. ASLAN, Y. ve ÖZATA, Y. (2008). “Duygusal Zeka ve Tüken-mişlik Arasındaki İlişkilerin Araştırılması: Sağlık Çalışanları Örneği”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 0 (30): 77-97.
• 8. ATİLLA, G., YILDIRIM, G. ve BAYSAL, H. (2019). “İşte Var Olama-ma, İş Tatminsizliği ve İş Yükünün İşten Ayrılma Niyetine Etkisi: Isparta İli Çağrı Merkezi Çalışanları Örneği”, International Review of Economics and Management, 7(2): 33-58.
• 9. BAKAN, İ., DOĞAN, İ. F., YILMAZ, Y. S. ve OĞUZ, M. (2018). “Sağlık Per-sonellerinde Presenteism Algısının Stres ve Performans Üzerindeki Etkisi: Bir Alan Araştırması”, Jass Studies-the Journal of Aca-Demic Social Science Studies, 66(2): 373-386.
• 10. BAYSAL, İ. (2012). Presenteeism (İşte Var olmama Sorunu) ile Örgütsel Bağlılık Arasındaki İlişki: Adnan Menderes Üniversitesi Akademik Personeli Üzerinde Bir Uygulama, Adnan Menderes Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• 11. BEAUMONT, E., DURKIN, M., HOLLINS MARTIN, C. J. ve CARSON, J. (2016). “Measuring Relationships between Self‐Compassion, Compassion Fatigue, Burnout and Well‐Being in Student Counsellors and Student Cognitive Behavioural Psychotherapists: A Quantitative Survey”, Counselling and Psyc-hotherapy Research, 16(1): 15-23.
• 12. BIERLA, I., HUVER, B. ve RICHARD, S. (2013). “New Evidence on Absente-eism and Presenteeism”, The International Journal of Human Resource Management, 24(7): 1536-1550.
• 13. BİLİCİ, H. F. (2017). Tükenmişlik, İşe Bağlılık, İşten Ayrılma, Babacan Lider-lik ve Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Arel Üniversitesi, İstanbul.
• 14. BOLES, M., PELLETIER, B. ve LYNCH, W. (2004). “The Relationship between Health Risks and Work Productivity”, Journal of Occupational and Environmental Medicine, 46(7): 737–745.
• 15. BUDAK, G. ve SÜRGEVİL, O. (2005). “Tükenmişlik ve Tükenmişliği Etkileyen Örgütsel Faktörlerin Analizine İlişkin Akademik Personel Üzerinde Bir Uygulama”, Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 20(2): 95-108.
• 16. BÜYÜKÖZTÜRK, Ş. (2004). Sosyal bilimler için Veri Analizi El Kitabı: İstatistik, Araştırma Deseni, SPSS Uygulamaları ve Yorum, Pegem Yayınları, Ankara.
• 17. CHENG, J. C. ve O-YANG, Y. (2018). “Hotel Employee Job Crafting, Burnout, and Satisfaction: The Moderating Role of Perceived Organizational Support”, International Journal of Hospitality Management, (72): 79-85.
• 18. COOPER, C. (1996). “Hot Under the Coller”, Times Higler Education Supp-lement, (1216).
• 19. ÇALIŞKAN, A. ve ÖZKAN, H. (2019). “Örgütsel Bağlılığın Tükenmişliğe Etkisi İş Tatmininin Aracılık Rolü Mersin İli Kamu Hastaneleri Hemşirelerine Yönelik Bir Uygulama”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1): 180-194.
• 20. ÇİÇEK, B. ve AKNAR, A. (2019). “Ki-şilik Özelliklerinin Tükenmişlik ve Presenteizm Davranışları Üzerindeki Etkisi”, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 54(3): 1234-1258.
• 21. ÇİÇEKLİOĞLU, H. ve TAŞLIYAN, M. (2019). “Eğitim Kurumu Çalışanlarının Presenteeism (İşte Var Olamama) Algılarının Performanslarına Olan Etkisi ve Sosyo-Demografik Özellikler Açısından İncelenmesi”, OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 20(14): 22-53.
• 22. ÇİFTÇİ, B. (2010). “İşte Var Ol(ama)ma Sorunu ve İşletmelerin Uygulayabileceği Çözüm Önerileri”, Çalışma ve Toplum Dergisi, 1(1): 153-174.
• 23. ÇİFTÇİ, D., MERİÇ, E. ve MERİÇ, A. (2018). “Presenteeism (İşte Var Olamama) ve Örgütsel Özdeşleşme Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”, Sosyal Bilimler Dergisi, 5(24): 303-320.
• 24. ÇOBAN, Ö. ve HARMAN, S. (2012). “Presenteeism: Nedenleri, Yarattığı Örgütsel Sorunlar ve Çözüm Önerileri Üzerine Bir Alanyazın Taraması”, Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12(23): 157-178.
• 25. D’ABATE, C. P. ve EDDY, E. R. (2007). “Engaging in Personal Business on-the-job: Extending the Presenteeism Construct”, Human Resource Development Quarterly, 18(3): 361-383.
• 26. DEMEROUTI, E., LE BLANC, P. M., BAKKER, A. B., SCHAUFELI, W. B. ve HOX, J. (2009). “Present But Sick: A Three-Wave Study on Job Demands”, Presenteeism and Burnout, 14(1): 50-68.
• 27. DEMİRBULAT, Ö. G. ve BOZOK, D. (2015). “Presenteeism (İşte Var olama-ma) ile Yaşam Doyumu, Fiziksel ve Ruhsal İyilik Halinin Etkileşimine Yönelik Seyahat Acentası İşgörenleri Üzerine Bir Araştırma”, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16(27): 7-13.
• 28. DEWA, C. S., MCDAID, D. ve ETTNER, S. L. (2007). “An Internatio-nal Perspective on Worker Mental He-alth Problems: Who Bears the Burden and How are Costs Addressed?”, Cana-dian Journal of Psychiatry, 52(6): 346-356.
• 29. DURMUŞ, B., YURTKORU, S. E. ve ÇİNKO, M. (2013). Sosyal Bilimlerde SPSS’le Veri Analizi, Beta Yayınları, İstanbul.
• 30. ERGİN, C. (1992). “Doktor ve Hemşirelerde Tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeği’nin Uyarlanması”, 7. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları.
• 31. EVERS, W. J., BROUWERS, A. ve TOMIC, W. (2002). “Burnout and Self-Efficacy: A study on Teachers’ Beliefs when mplementing an Innovative Education System in the Netherlends”, British Journal of Educational Psychology, 72, 227-243.
• 32. FERREIRA, A. I. ve MARTINEZ, L. F. (2012). “Presenteeism and Burnout Among Teachers in Public and Private Portuguese Elementary Schools”, The International Journal of Human Resource Management, 23(20): 4380-4390.
• 33. FIELD, A. (2009). Discovering Statistics Using SPSS, Sage Publications, London.
• 34. FİLİZÖZ, B. ve FERDA, A. A. (2011). “Örgütlerde Mobbing ve Tükenmişlik Olgusu Arasındaki İlişkilere Yönelik Bir Araştırma”, E-Journal of New World Sciences Academy, 6(2): 230-241.
• 35. FREUDENBERGER, H. J. (1974). Staff Burnout, Journal of Social Issues, 30, 159-165.
• 36. GÜLİNA, Y. ve YUMUK GÜNAY, G. (2020). “Presenteeism ve İş Stresinin Çalışan Performansına Etkisi: Tekstil Sektöründe Bir Uygulama”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 9(1): 91-106.
• 37. GRACIA-GRACIA, P. ve OLIVÁN-BLÁZQUEZ, B. (2017). “Burnout and Mindfulness Selfcompassion in Nurses of Intensive Care Units: Cross-Sectional Study”, Holistic Nursing Practice, 31(4): 225-233.
• 38. GUSTAFSSON, H., HASSMÉN, P. ve PODLOG, L. (2010). “Exploring the Relationship between Hope and Burnout in Competitive Sport”, Journal of Sports Sciences, 28(14): 1495- 1504.
• 39. GÜRBÜZ, S. (2019). Amos ile Yapısal Eşitlik Modellemesi, Seçkin Yayıncılık, 1. Baskı. Ankara.
• 40. HEMP, P. (2004). “Presenteeism: At Work: But Out of it,” Harvard Business Review, (82): 49-58.
• 41. IZGAR, H. (2012), Endüstri ve Örgüt Psikolojisi, Dizgi Ofset. Konya.
• 42. KALAYCI, Ş. (2010). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Asil Yayın Dağıtım, Ankara.
• 43. KENDİR, H., ARSLAN, E. ve ÖZÇELİK-BOZKURT, H. (2018). De-vam bağlılığı, presenteeism ve işten ayrılma niyeti arasındaki ilişki: Beş yıldızlı otel işletmelerinde bir araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 10(4), 1029-1046.
• 44. KILIÇ, B. (2018). İşyerinde Yalnızlık ve İşyerinde Dışlanma Sarmalında Presenteeism: Bankacılık Sektöründe Bir Araştırma, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Yönetim Organizasyon Bilim Dalı, Konya.
• 45. KOKKINOS, C. M. (2007). “Job Stres-sors, Personality and Burnout in Primary School Teachers”, British Journal of Educational Psychology, 77(1): 229-243.
• 46. KOOPMAN, C., PELLETIER, K. R., MURRAY, J. F., SHARDA, C. E., BERGER, M. L., TURPIN, R. S. ve HACKLEMAN, P. (2002). “Stanford Presenteeism Scale: Health Status and Employee Productivity”, Journal of Epidemiology and Community Health, (44): 14–20.
• 47. GIBSON, P., HOLMES, D. M. ve BENDEL, T. (2002). “Stanford Presen-teeism Scale: Health Status and Emplo-yee Productivitiy”, Joem, 44(1): 14-20.
• 48. KÖPRÜLÜ, M. N. (2020). X ve Y Ku-şağı Bağlamında Örgütsel Sessizlik ve Presenteeism İlişkisinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne.
• 49. LEINEWEBER, C., WESTERLUND, H., HAGBERG, J., SVEDBERG, P., LUOKKALA, M. ve ALEXANDERSON, K. (2011). “Sick-ness Presenteeism Among Swedish Police Officers”, Journal of Occupational Rehabilitation, (21), 17-22.
• 50. MA, J., MELTZER, D. P., YANG, L. Q. ve LIU, C. (2018). “Motivation and Presenteeism: The Whys and Whats”, s. 97-122, (Eds.), COOPER, C. ve LU, L. Presenteeism at Work Cambridge: Cambridge University Press.
• 51. MASLACH, C. ve GOLDBERG, J. (1998). “Prevention of burnout: New perspectives”, Applied & Preventive Psychology, (7): 63-74.
• 52. MASLACH, C. ve JACKSON, S. E. (1981). “The Measurement of Experienced Burnout”, Journal of Occupational Behaviour, (2): 99-113.
• 53. MASLACH, C., SUSAN E. J. ve MICHAEL, L. (1997). “The Maslach Burnout Inventory Manual”, Research Gate, 14: 199.
• 54. NAKTİYOK, A. ve KAYGIN, E. (2012). “Tükenmişlik ve İş Tatmini Düzeylerini Belirlemeye Yönelik Akademik Personel Üzerinde Bir Uygulama”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4 (1): 23-32.
• 55. ORUÇ, Ş. (2015). Presenteeism ile Örgütsel Sessizlik Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray.
• 56. ÖGE, H. S. ve KURNAZ, G. (2017). “Presenteeism ile Sosyal Kaytarma Arasındaki İlişki. Otomotiv İşletmesinde Bir Araştırma”, International Journal of Academic Value Studies, 3(16): 115-129.
• 57. PAPASTYLIANOU, A., KAILA, M. ve POLYCHRONOPOULOS, M. (2009). “Teacher’s Burnout, Depression”, Role Ambiguity and Conflict, Social Psychology of Education, 12(3): 295-314.
• 58. PELLETIER, B., BOLES, M. ve LYNCH, W. (2004). “Change in Health Risks and Work Productivity Over Ti-me”, Journal of Occupational and Environmental Medicine, (46): 746-754.
• 59. PINES, A. M. ve KEINAN, G. (2005). “Stress and Burnout: The Significant Difference”, Personality and Individual Differences, (39), 625-635.
• 60. RIEDEL, J. E., GROSSMEIER, J., HAGLUND-HOWIESON, L., BURAGLIO, C., ANDERSON, D. R. ve TERRY, P. E. (2009). “Use of a Normal Impairment Factor in Quantifying Avoidable Productivity Loss Because of Poor Health”, Journal of Occupational and Environmental Medicine, (51), 283-295.
• 61. SARKAYA, S. S. ve TANRİOGEN, Z. M. (2019). “Eğitim Kurumlarında İşte Var Olmamanın (Presenteeism) Azaltılmasında Ödüllendirmenin Rolü”, Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 13(28): 234-254.
• 62. SARP, P. KUMRAL, T. ve BOZKURT, S. (2019). “Babacan Liderlik ve İşte Var Olamama İlişkisinde İş Güvencesinin Aracılık Rolü”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (41): 161-168.
• 63. SILIĞ, A. (2003). “Banka Çalışanlarının Tükenmişlik Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• 64. SOYALIN, M. ve KERSE, G. (2020). “Örgütsel Adaletin Hastayken İşe Gelme (Presenteeism) Davranışına Etkisi: Hangi Adalet Türü Presenteizmin Belirleyicisidir?”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(1): 190-198.
• 65. SUZUKI, T., MIYAKI, K., SONG, Y., TSUTSUMI, A., KAWAKAMI, N., SHİMAZU, A. ve KURIOKA, S. (2015). “Relationship between Sickness Presenteeism (WHO–HPQ) with Depression and Sickness Absence due to Mental Disease in a Cohort of Japanese Workers”, Journal of Affective Disorders, (180): 14-20.
• 66. SÜRGEVİL, O. (2006). Çalışma Haya-tında Tükenmişlik Sendromu Tükenmişlikle Mücadele Teknikleri, Nobel Yayın Dağıtım. Ankara.
• 67. ŞAHİN, S. ÖZGEN, D. ÖZDEMİR, K. ve ÜNSAL, Aç (2018). “Bir Hastanede Çalışan Hemşirelerin Empati ve Tükenmişlik Düzeylerinin Değerlendirilmesi”, Konuralp Medical Journal, 10 (3): 318-325.
• 68. TABACHNICK, B. G. ve FIDELL, L. S. (2014). Using Multivariate Statistics, Harlow. Essex: Pearson Education Limited.
• 69. UZUNBACAK, H. H. YILDIZ A. ve UZUN, S. (2019). “Toksik Liderliğin Çalışanların Tükenmişlik Düzeylerine Etkisi”, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1): 211–219.
• 70. ÜZÜM, B. ve ŞENOL, L. (2019). “A-B Kişilik Tiplerinin Presenteizme Etkisi: Havacılık Sektöründe Bir Araştırma”, OPUS–Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 11(18): 979-1000.
• 71. VAN DE HEUVEL, S. G., GEUSKENS, G. A., HOOFTMAN, W. E., KOPPES, L. L. J. ve VAN DEN BOSSCHE, S. N. J. (2010). “Productivity Loss at Work: Health-Related and Work-Related Fac-tors”, Journal of Occupational Rehabilitation, (20): 331–339.
• 72. WAN, H. C., DOWNEY, L. A. ve STOUGH, C. (2014). “Understanding Non-Work Presenteeism: Relationships between Emotional Intelligence, Boredom, Procrastination and Job Stres”, Personality and Individual Differences, (65): 86-90.
• 73. WILLINGHAM, J. G. (2008). “Mana-ging Presenteeizm and Disability to Improve Productivity”, Benefits & Compensation Diges, 45 (12): 10-14.
• 74. YANG, T., LEI, R., JIN, X., LI, Y., SUN, Y. ve DENG, J. (2019). “Supervisor Support, Coworker Support and Pre-senteeism Among Healthcare Workers in China: The Mediating Role of Distributive Justice”, Int. J. Environ, Res. Public Health, 16(5): 817.
• 75. YEŞİLTAŞ, D. M. ve AYAZ, E. (2019). “İş Stresi ve Rol Belirsizliğinin Presenteizm (İşte Var Olamama) Üzerindeki Etkisinin Belirlenmesi”, OPUS–Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, (12): 741-771.
• 76. YILDIRIM, F. (2018). “Tükenmişlik Düzeyinin Sanal Kaytarma Davranışına Etkisinde İş Doyumunun Aracılık Rolü”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(13): 302-313.
• 77. YILDIRIM, M. H. ve ORUÇ, Ş. (2019). “Presenteism ile Örgütsel Sessizlik Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma”, İşletme Araştırmaları Dergisi, 11(2): 758-774.
• 78. YILDIRIM, M. H., SAYGIN, M. ve UGUZ, Ş. (2013). “Effects of Presente-eism Syndrome on Employees Burnout Levels”, Internatiomal Journal of Sciences and Humanity Studies, 6(1): 1-10.
• 79. YILDIRIM, M.H., SAYGIN, M. ve UĞUZ, Ş. (2014). “Effects of Presente-eism Syndrome on Employees’ Burnout Levels”, International Journal of Social Sciences and Humanıty Studies, 6(1): 1-10.
• 80. YILDIZ, H. ve YILDIZ, B. (2013). “İş Yaşamında Presenteeism-Sözde Var Olma- Olgusu: Sağlık ve Verimlilik Açısından Önemi”, 7. Ulusal Sağlık ve Hastane İdaresi Kongresi, Konya.
• 81. YILMAZ, F. (2020). “Örgütsel Sessizlik ve Tükenmişliğin Psikolojik Sözleşme İhlali Üzerindeki Etkilerine Yönelik Bir Araştırma”, OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15(21): 633-658.
• 82. YILMAZ, G., Y. ve GÜNAY, G. (2020). “Presenteeism ve İş Stresinin Çalışan Performansına Etkisi: Tekstil Sektöründe Bir Uygulama”, Social Sciences Research Journal, 9 (1): 91-106.
• 83. YÜCEL, E. (2019). “Presenteizm ve İş Tatmini Arasındaki İlişki-Turizm Sektöründe Bir Araştırma”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29(1): 226-238.
• 84. ZENGİN, Y. ve KAYGIN, E. (2016). “Tükenmişlik Sendromu ile Presente-eism (İşte Var Ol(Ama)ma Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Kars SGK Örne-ği”, Eurasian Academy of Sciences So-cial Sciences Journal, (1): 487-500.