The Examination of Griffon Examples in Byzantine and Turkish Art in the Context of the Griffon Depictions at Istanbul Great Palace Mosaics Museum

Year 2024, Issue: 52, 179 - 202

Bilge Özkaymak

Abstract

Taking into consideration the various applications of fictitious griffin figures in Byzantine art, this study examined the depictions of the mosaic floor in the cloistered courtyard of the Great Palace and assessed how the same concepts were conveyed in Turkish art. Since some features of Byzantine griffin examples parallel the characteristics of griffins in Turkish art, dating back to the 4th-5th centuries BC, it has been emphasized that the examples in Turkish art may have inspired some depictions of griffins in Byzantine art. Likewise, the interaction between the two cultures was emphasized by touching upon the similarities of some early Byzantine examples with the later Turkish griffons. This fantastic figure, formed by the combination of the eagle and the lion, has been used in mythology and therefore the art of many societies. These imaginary creatures are generally described as having the head of an eagle, the body of a lion and wings, or the body of an eagle and the head of a lion. Although the griffin depictions have been shaped by different perspectives of artists of societies and portrayed with different interpretations from time to time, in general, each society has its own style of griffins and in their arts; they have typically employed depictions in this typical manner. In addition, it was inevitable that societies were influenced by griffin depictions in other societies in the formation of these styles.

Keywords

The Great Palace, gryphon, interaction, tesserae, animal style

İstanbul Büyük Saray Mozaikleri Müzesindeki Grifon Tasvirleri Bağlamında Bizans ve Türk Sanatındaki Grifon Örneklerinin Değerlendirilmesi

Abstract

Bu çalışmada, Bizans Büyük Sarayı’nın revaklı avlusunda bulunan mozaik döşemede yer alan grifon tasvirleri ele alınmış, kurgusal ifadeli grifon figürlerinin Bizans sanatındaki farklı kullanımları da göz önünde bulundurularak aynı kavramların Türk sanatında ne şekilde ifade edildikleri değerlendirilmiştir. Bazı Bizans grifon örneklerinin Türk sanatındaki M.Ö. IV- V. yüzyıla tarihlendirilen grifonların özellikleri ile benzeşmesinden dolayı Türk sanatındaki örneklerin, Bizans sanatındaki bazı grifon tasvirlerine ilham vermiş olabileceği fikri üzerinde durulmuştur. Aynı şekilde bazı erken Bizans örneklerinin daha geç dönemli olan Türk grifonları ile olan benzerliklerine de değinilerek iki kültür arasındaki etkileşim vurgulanmıştır. Farklı çeşitlerde grifon tasvirlerine rastlanmasına rağmen genelde kartalın ve aslanın bir araya gelmesi ile oluşan bu fantastik figür, pek çok toplumun mitolojisinde ve dolayısıyla sanatında kullanılmıştır. Bu hayal ürünü yaratıklar, genel olarak kartal başlı, aslan gövdeli ve kanatlı olarak ya da kartal gövdeli ve aslan başlı olarak tanımlanmaktadır. Grifon tasvirleri, toplumların zanaatçılarının farklı bakış açılarıyla şekillenerek zaman zaman değişik yorumlarla betimlenmiş olmalarına rağmen genelde, her toplumun kendine göre oluşturduğu bir grifon stili vardır ve toplumlar sanatlarında genellikle bu alışılagelen üsluptaki tasvirleri kullanmışlardır. Ayrıca, toplumların bu stillerin oluşumunda diğer toplumlardaki grifon tasvirlerinden etkilenmeleri de kaçınılmaz olmuştur.

Keywords

Büyük Saray, grifon, etkileşim, tessera, hayvan üslubu

References

• Aksoy, E. (2021). Pars (leopar) postunun mitolojik olarak incelenmesi ve Anadolu dokumalarında kullanımı. Sanat ve Tasarım Dergisi, 27, 35-62.
• Altın, A. (Temmuz 2019). 12-14. yüzyıl Türk-İslam mimarisi ile gotik mimarisindeki figürlü yağmur olukları üzerine bir karşılaştırma denemesi. Art-Sanat, 12, 19- 56.
• Arık, R. (2007). Selçuklu saraylarında çini. G. Öney & Z. Çobanlı (Ed.), Anadolu’da Türk devri çini ve seramik sanatı içinde (s. 73-100). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Aslanapa, O. (1989). Türk sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Bálint, C. (2002). A kincs megtalálása. História, 03, 1-12.
• Balty, J. (1991). La mosaique Romaine et Byzantine en Syrie du nord. Revue du monde musulman et de la Méditerranée, 62, 27-39.
• Çakır G. Ö. (2013). Küçük Asya sikkelerinde grifon tipleri. Mediterranean Journal of Humanities, 3(2), 31-44. doi: 10.13114/MJH/201322468.
• Çakır, G. Ö. & Yağıza, O. (2012). Binyılların ağında antik Ön Asya grifonu: kaynakları, yayılımı ve mitolojik bağlantıları hakkında notlar. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 50-68.
• Çelepi, M. S. (2018). Türk tasavvufunda hayvan ruhu ve koruyucu pirler sembolizmi. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildirileri içinde (s. 259-283). Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Çoruhlu, Y. (1998). Erken devir Türk sanatının ABC’si, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Diyarbekirli N. (1974). Peçenek hazinesi ve Türk sanatının çeşitli kıtalarda gelişen ortak nitelikleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 4-5, 395-428.
• Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yay.
• Dursun, Ş. (2016). Anadolu Selçuklu kervansaraylarında süsleme (Doktora tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Eraslan, Ş. (2014). İstanbul Büyük Saray mozaiklerindeki grifon betimlemeleri: Roma döneminin benzer örnekleriyle ikonografik ve sanatsal ilişkisi. Cedrus The Journal of MCRI, 2, 443-451.
• Eyice, S. (1984). Ayasofya. İstanbul: Yapı ve Kredi Bankası Kültür ve Sanat Yay.
• Harmatta, J., Buri, P. N. & Etemadi, G. F. (1999). History of civilizations of Central Asia II. Delhi: Motilal Banarsidass Publishers.
• İzgi Yönten, R., Öncü, M. E. & Cebe, M. (2022). Yedikardeş Burcu’nun dinamik analizi. Bitlis Eren Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 11 (1), 119-130.
• Jobst, W., Erdal, B. & Gurtner, C. (1997). İstanbul Büyük Saray mozayiği. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.
• Jobst, W., Erdal, B. & Gurtner, C. (2010). İstanbul Büyük Saray mozayiği. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.
• Kınık, M. (1998). Anadolu Selçuklu dönemi çinilerinde figür, Türk Dünyası Araştırmaları, 116, 213-218.
• Kostenec, J. (2008). Bizans yürüyüş yolu Büyük Saray bölgesi (F. Öner, Çev.). İstanbul: Grofbas.
• Kovacs, T. & Garam, É. (Ed.). (2002). The gold of the Avars-the Nagyszentmiklos treasure. Budapest: Helikon.
• Külcü, R. (2015). Türklerin kültür mirası olarak “12 Hayvanlı Türk Takvimi”. Akademia Disiplinlerarası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 1 (1), 1-5.
• Maguire, H. (2010). Alexander and the lambs: Imitation Byzantine spolia at San Marco Venice. A. Ödekan, E. Akyürek & vd. (Ed.), 1.Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu içinde (s. 123-129). İstanbul: Ofset Yayınevi.
• Oktay, J. Ö. (2006). Türk sanatında grifon tasvirleri. (Yüksek lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Oktay, J. Ö. (2008). Asya Hun sanatında grifon figürü. MSGSÜ Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6, 109-126.
• Ögel, S. (1964). Anadolu Selçuklu sanatının önemli bir kaynağı: Gazne sanatı, Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 2, 197-205.
• Özbayoğlu, E. (1998). Cicero’nun Panter Avına İlişkin Birkaç Cilicia Mektubu. OLBA, 1, 131-138.
• Özdemir, Y. (2020). Anadolu'da Bizans-Selçuklu sanatsal etkileşimini yansıtan önemli bir örnek: Tokat Müzesi’nde bulunan ip/ yün eğiren kadın tasvirli seramik, TÜBA- KED, 22, 21-30.
• Rice, T. T. (1998). Bizans’ta günlük yaşam Bizans’ın mücevheri Konstantinopolis (B. Altınok, Çev.). İstanbul: Özne Yay.
• Rodley, L. (1994). Byzantine art and architecture: an introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
• Salman, F. (2013). Başlangıcından Anadolu Selçuklularının sonuna kadar Türklerde kıyafet biçimleri. Erzurum: Zafer Ofset Matbaacılık.
• Sazak, G. (2013). Varahşa Sarayı duvar resimleri. Tarih Dergisi, 57, 1-23.
• Sharkey, B. (2022). Predators and prey: cosmological perspectivism in Scythian animal style art. Arts, 11, 120- 159.
• Simitopoulou, K., Siegmund, F., Kotzamani, G., Boutsidis, C. & Papageorgopoulou, C. (2015). Depictions of animals in ancient Mediterranean cultures & beyond: reflections of a long-lasting co-evolutionary process. Komotini: European Union, European Social Fund.
• Simonetta, B. (1977). The Coins of the Cappadocian Kings. Fribourg: Office Du Livre.
• Sönmez, N. (2019). Bizans sanatında grifon tasvirleri (Yüksek lisans tezi) Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
• Tsaktsiras, P. (2004). Thessaloniki the city and its monuments. Thessaloniki: Malliaris-Paideia.
• Turhal, A. (2011). Osmanlı’nın Muhteşem Süvarileri. İstanbul: Doğan Kitap.
• Üstüner, A. (2002). Mozaik sanatı. İstanbul: Engin Yay.
• Yılmaz, H. (2015). Avar maden sanatı (Macaristan Milli Müzesi’nden örneklerle). (Doktora tezi). C. I. Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• Yücel, E. (2010). Great Palace Mosaic Museum. İstanbul: Korpus Kültür Sanat Yay.
• Żygulski, Z. (1964). Lisowczyk Rembrandta (Studium Ubioru I Uzbrojenia). Biuletyn Historii Sztuki, 26 (2), 83-111.