Öz
Cümlenin kuruluşunda yüklem/fiil ana unsur
olarak görev alır. Cümlede tek yüklem yer alırken birden fazla isim
bulunabilir, bu isimlerin semantik görevleri nasıl belirlenecek ve bu görevleri
gösteren morfolojik işaretlemeler dilin hangi kuralları çerçevesinde
yapılacaktır? Her fiilin isimleri görevlendirme/yönetme alanı farklılık
gösterir, kimi fiiller yönetme alanında sadece bir isimle yetinirken diğerleri
farklı görevlerde çok sayıda ismi yönetir. İşte fiilin yönetim kümesinde yer alan veya
alabilen (valency) bu isimler, cümlede farklı morfolojik işaretlemeler, belirli
yer tutuşlar (konu, topic), taşıma vb. diğer dil uygulamaları ile cümlenin görevli unsurları olarak
iletişimi sağlamada üzerlerine düşen görevi yapacaklardır. Cümlede
fiilin yönetim kümesi, her zaman sorunsuz olarak gramerlik işaretlemelerle
uyuşan bir halde bulunmayabilir. Böyle durumlarda anlamda belirsizlik veya
birden fazla yorum ve okuma söz konusu olacaktır. İletişim aracı olan dil,
elindeki çeşitli vasıtalarla anlam belirsizliğini ortadan kaldırma imkânına
sahip olsa da zaman zaman anlamı muğlak olan ve birden fazla yoruma açık
cümlelerin kullanıma çıkması olağandır. Dilde ve bizi ilgilendiren Türkçe dil
bilgisinde, anlamla ve analizle ilgili olarak ortaya çıkan belirsizlikleri
bertaraf edebilmek için bu çalışmada, fiilin yönetim/görev kümesi (valency),
öznenin morfolojik ve söz dizimsel işaretlemeleri problemini ele almak
istiyoruz. Cümlede konu (topic) terimi ile özne arasındaki ilişki, bunların
anlam ve görevle bağlantılı olarak sınırları, benzerlik ve farklılıkları ele
alacağımız diğer hususlardır. Çalışmamız, Türkçe ve diğer dillerde, ilgili
meseleleri, karşılaştırmalı ve üretici gramer teorileri çerçevelerinde ele
alacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Boz, E. (2009), “Türkiye Türkçesinde “Özne” Durum Biçimbirimi Alabilir mi?”, Turkish Studies International
- Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, volume 4/3 Sipring, p. 2371-2377.
- Erguvanlı-Taylan, E.(1984), The Function of Word Order in Turkish Grammar, University of California Pres, Berkeley.
- Erteschik-Shir, N. (1997), The Dynamics of Focus Structure, Cambridge University Press.
- Comrie, B. (2017), Dil Evrensellikleri ve Dilbilim Tipolojisi, çeviren: İsmail Ulutaş, Hece Yayınları, Ankara.
- Delice, H. İbrahim (2007), “Yüklemin Özne ve Nesne İlişkisi”, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, C:31, No:2. 141-145.
- Doğan, N. (2015), “Türkiye Türkçesi Söz Diziminde Özne Sorunu-Dilbilimsel Bir Yakla-şım”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, volume 10/12 Summer, p. 295-314.
- Givon, T. (1983), “Topic Continuity in Discourse:The Functional Domain of Switch Refe-rence”, Switch-Reference and Universal Grammar, edited by: John Haiman, Pa-mela Munro, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam/Philadelphia.
- Karaağaç, G. (2011), Türkçenin Söz Dizimi, Kesit Yayınları, İstanbul.
- Reinhart, T. (1981), “Pragmatics and Linguistics: An Analysis of Sentence Topics”, Philo-sophica 27, s. 53-94.
- Strawson, P. F. (1971), “Identifying Reference and Truth-Values”, Semantics, editörler: D. Steinberg, L. Jakobovits, Cambridge University Press.
- Turan, Z. (1999), “Öznenin Cümledeki Kimlik Problemi” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Erzurum, S. 13.
- Üstünova, K. (2000), “Türkçede Asıl Unsurlar: Özne ve Yüklem”, Türk Dili, S. 582, s. 489-497.
- Yüksel, S. (2006), Türkçede Biçim ve Cümle Dersleri, Multilingual, 2006.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2018 |
| Gönderilme Tarihi | 29 Mart 2018 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018 |