Uzak ve Yakın Doğu Kültürlerini Buluşturan Lajvardina Çini ve Seramikleri

Year 2024, Volume: 33 Issue: 2, 861 - 891, 31.12.2024

Sevcan Ölçer

https://doi.org/10.29135/std.1495336

Abstract

Neolitik dönemden beri çeşitli tekniklerde ve türde üretilen seramik eserler, eski geleneklere bağlı kalarak bulundukları çağın ve bölgenin coğrafi sınırları, siyasi ve sosyal yaşamı, teknolojik buluşları, ekonomik refahı, ticari eylemleri ve hediyeleşmeler gibi pek çok farklı yoldan etkilenmişlerdir. Tekniklerine, üretim merkezlerine ve dönemlerine göre çeşitli gruplara ayrılan seramikler çoğunlukla araştırmacıların ilgisini çekmiş; sırsız, tek renk sırlı, sıraltı, sırüstü, lüster, kabartmalı, lakabi ve minai gibi farklı başlıklar altında pek çok kez incelenmiştir. Bunlar hamur yapısı, astar ve sırlama, üretim tekniği, bezeme üslupları ve benzeri başlıklar altında çeşitli dönemler ve bölgeler içinde sınırlandırılmış, bazen karşılaştırmalı bazen de oldukça geniş bir perspektiften değerlendirilmiştir. Ancak “Lajvardina” tekniği ve bu teknikte üretilen seramik ve çiniler henüz kapsamlı olarak ele alınmamıştır. Şuana kadar teknik yönleriyle ve önemli örnekleriyle başlı başına değerlendirilmeyen bu eserler, İslam seramik sanatı içinde oldukça önemli bir yere sahip, irdelenmesi gereken son derece nitelikli eserlerdir. Lajvardina tekniği İran’da 12. yüzyıl sonlarından 13. yüzyıl sonlarına kadar Selçuklular tarafından kullanılan, 1219’da İran’ın Moğol istilasını takiben İlhanlı hükümdarlığı boyunca üretilen bir sırüstü tekniğidir. Lajvardina tekniğinde çini ve seramikler, lacivert/koyu mavi renkte sırla karakterize edilen, sırüstü kırmızı, beyaz, siyah boyalar ve altın varakla süslenen, geometrik ve bitkisel bezemeli pişmiş toprak eserlerdir. Bu çalışmada arkeloji, sanat tarihi ve arkeometri gibi farklı bilim dallarında araştırılan lajvardina tekniği ile lajvardina çini ve seramiklerin üretim ve teknik özellikleri, kullanım alanları ve yayıldığı coğrafya üzerinde ayrıntılı bir araştırma yapılmıştır. Tarihi kaynaklara, arkeolojik verilere ve çeşitli görsellere dayanarak ele alınan lajvardina tekniği ile lajvardina çini ve seramikler, müze ve koleksiyonlardaki eserler ışığında yeni arkeolojik verilerle birlikte değerlendirilerek tarihsel ve analitik bir şekilde incelenmiştir.

Keywords

Lajvardina, Çini, Seramik, İlhanlı, Moğol, Çin, Etkileşim

Lajvardina Tiles and Ceramics Bringing Together Far and Near Eastern Cultures

Abstract

Ceramic artifacts, which have been produced in various techniques and types since the Neolithic period, have been influenced in many different ways such as the geographical borders, political and social life, technological inventions, economic prosperity, commercial activities and gifts of the age and region in which they are located while adhering to ancient traditions. Ceramics, which are divided into various groups according to their techniques, production centers and periods, have attracted the attention of researchers and have been studied many times under different headings such as unglazed, monochrome glazed, underglaze, overglaze, luster, embossed, lakabi and minai. Among these studies, the “Lajvardina” technique is one of the most important ceramic groups that has not yet been comprehensively analyzed.
Tiles and ceramics in the Lajvardina technique are earthenware works with geometric and vegetal decorations, separated by a dark blue glaze, decorated with overglaze red, white, black paints and gold leaf. The Lajvardina technique is an overglaze technique used by the Iranian Seljuks between the end of the 12th century and the end of the 13th century, and was produced during the Ilkhanate period following the Mongol invasion of Iran in 1219. Lajvardina tiles and ceramics, which have not been evaluated on their own with their technical aspects and important examples until now, have a very important place in Islamic ceramic art and are one of the qualified and privileged ceramic decoration techniques that should be examined.
In this study, a detailed research has been conducted on the Lajvardina technique, which has been researched in different disciplines such as archaeology, art history and archaeometry, and on the production and technical characteristics of Lajvardina tiles and ceramics, their usage areas and the geography of their spread. Based on historical sources, archaeological data and various visuals, the lajvardina technique and lajvardina tiles and ceramics are analyzed in a historical and analytical manner by evaluating them together with new archaeological data in the light of artifacts in museums and collections.
The Mongols, who invaded Iranian cities in 1220, 1231 and 1258, also dominated the Iranian decorative arts with Uighur-based illuminators. There was stagnation in various branches of art in these regions until the end of the 13th century, but with the declaration of Tabriz as the capital of the Ilkhanid State (1256-1335) founded by Hûlâgû, new developments in tile and ceramic art were experienced in Iran. Although ceramic production, especially in Kashan, was temporarily halted in the mid-13th century, many of the new styles and techniques established during the Seljuk period were continued and developed with new insights during the Ilkhanid period.
The lajvardina ceramics, which occupy a privileged place in the Iranian ceramic repertoire, provide important data in terms of reflecting the cultural level of their makers, the manufacturing environment and their purchasers. The cultural picture of urban life in this period was defined by artists, architects and craftsmen from the surrounding area. Lajvardina tiles and ceramics, representing a special group, are important as documents of gift-giving or exchange through social, political and cultural interaction. It is evident that there were urban merchant classes with an experienced ceramic tradition that ensured the distribution of Lajvardina ceramics. In addition, the migration of Iranian masters to China or other countries for various reasons, the trade in ceramics between countries, and the interaction between producers and consumers led to stylistic changes over time.

Keywords

Lajvardina, Tile, Ceramic, Ilkhanid, Mongolian, Chinese, Interaction

References

• Akbari, A., Chitsazian, A. H. ve Viay, E. S. M. (2020). Emergence, Evolution and Abolition of Lajvardina Pottery, Honar-Ha-Ye-Ziba: Honar-Ha-Ye-Tajassom (25/2), 53-64.
• Akıncı, M. (2020). Altın Orda’nın Ticari-Ekonomik İlişkileri ve Kent Kültürü (Yeni Saray ve Saray el-Cedid Örneğiyle), Ortaçağ Araştırmaları Dergisi (III/II), 469-473.
• Akkuş, M. (2016). Altın Orda-İlhanlı İlişkilerinde Dinin Rolü, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic (11/11), 1-12.
• Allan, J. W. (1973). Abu’l-Qasim’s Treatise on Ceramics, Iran (11), 111-20.
• Arık, R. (2000). Kubad Abad Selçuklu Saray Çinileri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Arık, R. (2007). Anadolu Selçuklu Saraylarında Çini, Anadolu Toprağının Hazinesi Çini, Selçuklu ve Beylikler Çağı Çinileri. İstanbul: Kale Grubu Kültür Yayınları.
• Arseven, C. E. (1955). Türk Sanatı Tarihi. İstanbul: Millı̂ Eǧitim Basımevi.
• Arslan, S. (2022). Eski Mezopotamya Kültüründe Lapis Lazuli Taşının Yeri ve Taşın Bazı Türleri, Journal of Universal History Studies (JUHIS) 5(2), 138-163.
• Art Institute of Chicago (2024a). Lajvardina tekniğinde dikdörtgen biçimli, yazı ve bitkisel bezemeli çini karo. URL: https://www.artic.edu/artworks/86645/tile-with-qur-anic-inscription (27.11.2024).
• Art Institute of Chicago (2024b). Lajvardina tekniğinde sekiz köşeli yıldız biçiminde ejder motifli çini karo. URL: https://www.artic.edu/artworks/103292/star-shaped-tile-with-a-dragon (27.11.2024).
• Avşar, L. (2020). Bazı Selçuklu Seramik Tekniklerinin Teşekkül ve Tasnif Meselesi Üzerine Bir Değerlendirme, İdil (76), 1841-1854.
• Baer, E. (1968). ‘Fish-Pond’ Ornaments on Persian and Mamluk Metal Vessels, Bulletin of the School of Oriental and African Studies 31 (1), 14-27.
• Bayhan, A. A. (2002). Güneydoğu Anadolu’da Memlûk Sanatı. Türkler Ansiklopedisi (C. 6, 133-143), Ankara.
• Barnes, L. E. (2024). Yuan Dynasty Ceramics. Academia. URL: https://www.academia.edu/25994113/Yuan_Dynasty_Ceramics (15.01.2024).
• Bernsted, A. M. K. (2003). Early Islamic Pottery Materials and Techniques. London: Archetype.
• Blair, S. S. (1993). The Ilkhanid Palace, Ars Orientalis (23), 239-248.
• Blair, S. S. ve Bloom, J. M. (1996). The Art and Architecture of Islam 1250-1800. London: Yale University Press.
• Bonhams (2024a). Lajvardina tekniğinde yıldız biçimli ve anka kuşu motifli çini karo. URL: https://www.bonhams.com/auctions/11404/lot/320/ (02.12.2024).
• Bonhams (2024b). Lajvardina tekniğinde kuruyemiş sunum kabı. URL: https://www.bonhams.com/auctions/11404/lot/319/ (16.01.2024).
• Brooklyn Museum (2024). Lajvardina tekniğinde sürahi. URL: https://www.brooklynmuseum.org/opencollection/objects/124990 (27.11.2024).
• Caggiani, M. C., Acquafredda, P., Colomban, P. ve Mangone, A. (2014). The source of blue colour of archaeological glass and glazes: the Raman spectroscopy/SEM-EDS answers, Journal of Raman Spectroscopy (45), 1251-1259.
• Camusso, L. ve Bortone, S. (1991). Ceramics of the World. New York: H.N. Abrams Publishers.
• Casanova, M. (1992). The Sources of lapis lazuli found in Iran, South Asian Archaeology 1989, Ed. C. Jarrige, 49-56, Madison.
• Colomban, P. (2003). Lapis lazuli as unexpected blue pigment in Iranian Lâjvardina ceramics: Lapis lazuli in Iranian Lâjvardina ceramics, Journal of Raman Spectroscopy 34 (6), 420-423.
• Colomban, P. (2005). Routes du lapis lazuli, lâjvardina et échanges entre arts du verre, de la céramique et du livre, Chine-Méditerranée, Routes et échanges de la céramique avant le XVIè siècle, Taoci 4, 145-152. Editions Findakly.
• Colomban, P. (2013). Rocks as blue (green and black) pigments/dyes of glazed pottery and enamelled glass artefacts - The potential of Raman microscopy, European Journal of Mineralogy, 25 (5), 863-879.
• Cort, L. A., Ferhad, M. ve Gunter, A. C. (2000). Asian Traditions in Clay, The Hauge Gifts. Smithsonian Freer Gallery ofArt and Arthur M. Sackler Gallery. Washington.
• Cincinnati Art Museum (2024). Minai tekniğinde maşrapa. URL: https://www.cincinnatiartmuseum.org/art/explore-the-collection?id=25189834&title=Jug-with-Band-of-Figures (27.11.2024).
• Çeken, M. (2007). Selçuklu ve Beylikler Devri Çinilerinde Malzeme, Teknik ve Fırınlara Dair Bazı Tespitler, Anadolu Toprağının Hazinesi, Çini, Selçuklu ve Beylikler Çağı Çinileri, Ed. R. Arık ve O. Arık, 13-23. İstanbul: Kale Grubu Kültür Yayınları.
• Çeken, M. (2008). Minai Tekniği Üzerine Bir Değerlendirme, Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Sempozyumu, 17-18 Ekim, Bildiriler, 374-379. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları.
• Demiriz, Y. (1979). Osmanlı Mimarisinde Süsleme I Erken Devir (1300-1453). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Docdroid (2023). Lapis Lazuli. URL: https://www.docdroid.net/thumbnail/iYBBPn3/1500,1500/top-5-properties-of-lapis-lazuli-pdf.jpg (15.06.2023)
• East Asian and Southeast Asian pottery China, 2024. Britannica. URL: https://www.britannica.com/art/pottery/East-Asian-and-Southeast-Asian-pottery (13.02.2024).
• Erdmann, K. (1936). A Note on so-called Mina’i Faience, Bulletin of the American Institute for Persian Art and Archaeology 4 (4), 218-221.
• Erdmann, K. (1963). Neue Arbeiten zur Türkischen Keramik, Ars Orientalis V, 191-219.
• Facts and Details (2022). Yuan Dynasty Crafts and Ceramics. URL: https://factsanddetails.com/china/cat2/4sub9/entry-5496.html (06.10.2022)
• Frison, G. ve Brun, G. (2016). Lapis lazuli, lazurite, ultramarine ‘blue’, and the colour term ‘azure’ up to the 13th century, Journal of the International Colour Association 16, 41-55.
• Gök-Gürhan, S. (2007). Bursa ve Edirne Işığında Çiniler, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, Ed. G. Öney-Z. Çobanlı, 213-229. Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Gradmann, R. (2016). Analysis of Historical Islamic Galzes and the Development of a Substitution Material. Würzburg: Julius Maximilans University.
• Grbanovic, A. M. (2021). Lost and Found: The Tiles of the Pir-i Bakran Mausoleum (1298-1313), Linjan, Isfahan, İran (61/2), 235-254.
• Greiff, S. ve Schuster, J. (2008). Technological study of enameling on Roman glass: the nature of opacifying, decolourizing and fining agents used with the glass beakers from Lübsow (Lubieszewo, Poland), Journal of Cultural Heritage 9, 27-32.
• Grube, E. J. (1976). Islamic Pottery of The Eighth to the Fifteenth Century in the Keir Collection. London: Faber & Faber.
• Grube, E. J. (2012). Ceramics XIV. The Islamic Period, 11th-15th centuries. Encyclopaedia Iranica, (C. 3, 311-327).
• Herrmann, G. (1968). Lapis Lazuli: The Early Phases of Its Trade, Iraq XXX (1), 21-57.
• Herrmann, G. ve Moorey, P. R. S. (1983). Lapis lazuli, Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie VI, Ed. E. Ebeling, 489-492. Berlin: Walter De Gruyter.
• Hess, C. (2004). Brilliant Achievement: The Journey of Islamic Glass and Ceramics to Renaissance Italy, The Arts of Fire, Ed. C. Hess, 1-33. Los Angeles: J. Paul Getty Museum.
• History of Science and Technology in Islam (2022). URL: http://www.history-science-technology.com/notes/notes9.html (30.11.2022).
• East Asian and Southeast Asian pottery China, 2024. Britannica. URL: https://www.britannica.com/art/pottery/East-Asian-and-Southeast-Asian-pottery (13.02.2024).
• Holakooei, P., Mishmastnehi, M., Arani, A. M., Röhrs, S. ve Franke, U. (2023). Materials and technique of lajvardina ceramics from the thirteenth to fourteenth century Iran, Archaeological and Anthropological Sciences 15/33, 1-15.
• Huang, H. (2018). The Route of Lapis Lazuli: Lapis Lazuli Trade From Afghanistan to Egypt During Mid-Late Bronze Age, Advances in Social Science, Education and Humanities Research (ASSEHR) 183, 391-399.
• Kadoi, Y. Islamic Chinoiserie: The Art of Mongol Iran (Edinburgh Studies in Islamic Art). Epdf. URL: https://epdf.tips/islamic-chinoiserie-the-art-of-mongol-iran-edinburgh-studies-in-islamic-art.html (27.12.2023)
• Kamalov, İ. (2009). Saray. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 36, 121-122). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karaaslan, Y. Z. (2022). İlhanlı Hükümdarı Abaka Han ve Etrafındaki Dünya, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Karamağaralı, N. (1991). Ahlat Kazılarında Ortaya Çıkarılan Seramikler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Khalil, W. ve Kravchenko, S. (2016). Minai Ceramics From Azak, Egyptian Journal of Archaeological and Restoration Studies “EJARS” 6/2, 151-171.
• Kramer, S. N. (2002). Sumerler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Kuznetsova, O. (2006). Jayik settlement, Srednevkovye Goroda Kazakhstana (1), 175-78.
• Lane, A. (1957a). Later Islamic Pottery: Persia, Syria, Egypt, Turkey. London: Faber and Faber.
• Lane, A. (1957b). The Ottoman Pottery of İznik, Ars Orientalis (II), 250-254.
• Lane, A. (1971). Early Islamic Pottery: Mesopotamia, Egypt and Persia. Second edition, London.
• Lane, G. (2018). Moğolların Kısa Tarihi Short History of The Mongols. (T. Sivrikaya Çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Los Angeles County Museum of Art (2024). Taht-ı Süleyman’a ait lajvardina tekniğinde sekiz köşeli yıldız ve haç biçimli çini karolar. URL: https://collections.lacma.org/node/181027 (16.01.2024).
• Mansouri, S., Kakhaki, A. S. ve Shateri, M. (2017). An Investigation of the Impact of Baghdad and Seljuk Miniature Painting Schools on Minai Wares, Iranian Journal of Archaeological Studies, 7, 67-83.
• Massumeh, F. (2000). Ceramics from the Islamic World, Asian Traditions in Clay, The Hauge Gifts, Ed. L. Shaner, 57-90. China: Palace Press.
• Masuya, T. (2000). Persian Tiles on European Walls: Collecting Ilkhanid Tiles in Nineteenth-Century Europe, Ars Orientalis 30, 39-54.
• Masuya, T. (2002). Ilkanhid Courtly Life, The Legacy of Genghis Khan: Courtly Art and Culture in Western Asia, 1256-1353, Ed. L. Komaroff ve S. Carboni, 74-103. New York: Yale University Press.
• Montreal Museum of Fine Arts (2024). Lajvardina tekniğinde kâse. URL: https://www.mbam.qc.ca/en/works/23635/ (02.12.2024).
• Morgan, P. (2003). Il-Khanids.IV. Ceramics. Encyclopaedia Iranica (C. 13, 664-670).
• Naumann, R. 1969. Ein Köšk im Sommerpalast des Abaqa Chan auf dem Tacht-i Sulaiman und seine Dekoration, Forschungen zur Kunst Asiens, 35-65. Istanbul.
• Naumann, R. (1977). Die Ruinen von Tacht-e Suleiman und Zendan-e Suleiman und Umgebung. Germany: Reimer.
• Noor, R. The Lotus and the Dragon: How Chinese Visual Motifs Came to Persia. Medium. URL: https://rosalindnoor.medium.com/the-lotus-and-the-dragon-how-chinese-visual-motifs-came-to-persia-dc8b769e8e41 (08.01.2024)
• O’Kane, B. (2011). Tiles of Many Hues: The Development Of Iranian Cuerda Seca Tiles And The Transfer of Tilework Technology, Studies in Persian Architecture, 174-203. Edinburg University press.
• Otto-Dorn, K. (1957). Türkische Keramik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öney, G. (1976). Türk Çini Sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Öney, G. (1983). Bir Grup Selçuklu Seramiğinde İnsan Tasvirî, Sanat Tarihi Dergisi, 2 (2), 86-104.
• Öney, G. (1987). İslam Mimarisinde Çini. İstanbul: Ada Yayınları.
• Öney, G. (1992). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öney, G. (1996). Bursa Çinileri. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öney, G. (2000). Erken Osmanlı Mimarisi’nde Çini (XV.-XVI. Yüzyıl Başı İznik-Bursa-Edirne), Osmanlı II Kültür ve Sanat, Ed. G. Eren, K. Çiçek ve C. Oğuz, 664-668. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Öney, G. (2007). Doğu’dan Batı’ya İslam Sanatından Türk Çini ve Seramiklerine Uzanan Miras, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, Ed. G. Öney ve Z. Çobanlı, 13-22. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ölçer, S. (2018). 15 Ve 16. Yüzyıl Mavi-Beyaz Seramikleri: Osmanlı, Safevi Ve Çin Hanedanlığı Örneklerinin Üslup Bağlamında Karşılaştırılması, Sanat Tarihi Dergisi 27/1, 265-301.
• Rob Michiels Auctions (2024a). Lajvardina tekniğinde sekiz köşeli yıldız biçimli ve nilüfer çiçeği motifli çini karo. URL: https://www.rm-auctions.com/en/european-african-and-islamic-arts/829-a-turquoise-ground-lajvardina-cold-painted-star-shaped-tile-14th-c (16.01.2024).
• Rob Michiels Auctions (2024b). Lajvardina tekniğinde yıldız biçimli tavşan motifli çini karo. https://www.rm-auctions.com/en/european--islamic-arts-may-2022/23484-a-molded-ilkhanid-lajvardina-blue-ground-star-shaped-tile-iran-13-14th-c? (14.02.2024).
• Rob Michiels Auctions (2024c). Lajvardina tekniğinde altıgen biçimli tavşan motifli çini karo. https://www.rm-auctions.com/en/european-ceramics---online-only/16354-a-hexagonal-lajvardina-glazed-turquoise-ground-tile-kashan-iran-13th-c (14.02.2024).
• Roseberys (2024a). Lajvardina tekniğinde yıldız biçimli ve anka kuşu motifli çini karo. URL: https://www.roseberys.co.uk/a0480-lot-497924#gallery (02.12.2024).
• Roseberys (2024b). Lajvardina tekniğinde sekiz köşeli yıldız biçiminde ejder motifli çini karo. URL: https://www.roseberys.co.uk/a0468-lot-493280?el=493280&lo=&pp=96#gallery (16.01.2024).
• Röhrs, S., Dumazet, A., Kuntz, K. ve Franke, U. (2022). Bodies and Glazes of Architectural Ceramics from the Ilkhanid Period at Takht-e Soleyman (North-Western Iran), Minerals 12, 1-17.
• Sarianidi, V. I. ve Kowalski, L. H. (1971). The Lapis Lazuli Route in the Ancient East, Archaeology 24 (1/1), 12-15.
• Sevim, S. S. (2003). Seramik Dekorları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Sotheby’s (2024). Lajvardina tekniğinde tabak. URL: https://www.sothebys.com/en/auctions/ecatalogue/2007/arts-of-the-islamic-world-including-fine-carpets-and-textiles-l07222/lot.126.html (14.02.2024).
• Soustiel, J. (1985). La Ceramique Islamique: Le Guide du Connaisseur. Fribourg: Published by Office du livre.
• The British Museum (2024). Lajvardina tekniğinde sekiz köşeli yıldız ve haç biçimli çini karolar. URL: (https://www.britishmuseum.org/collection/image/302030001) (10.01.2024).
• The Israel Museum (2024). Lajvardina tekniğinde balık figürlü tabak. URL: https://www.imj.org.il/en/collections/370548-0 (16.01.2024).
• The Metropolitan Museum of Art (2024a). Lajvardina ve minai tekniğinde çini karo. URL: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/452817 (15.11.2024).
• The Metropolitan Museum of Art (2024b). Lajvardina tekniğinde haç biçimli geometrik ve stiliz bitkisel motifli çini karo. URL: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/452705 (14.02.2024).
• The Metropolitan Museum of Art (2024c). Lajvardina tekniğinde sekiz köşeli yıldız biçimli ve nilüfer çiçeği motifli çini karo. URL: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/447168 (14.02.2024).
• The Metropolitan Museum of Art (2024d). Lajvardina tekniğinde tabak. URL: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/449019 (02.12.2024).
• The Metropolitan Museum of Art (2024e). Lajvardina tekniğinde kavanoz. URL: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/451440 (13.02.2024).
• The Metropolitan Museum of Art (2024f). Ejder motifli Çin seramik vazosu. URL: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/39666 (02.12.2024)
• The Metropolitan Museum of Art (2024g). Yuan İmparatorluk portrelerinin yer aldığı ipek ve metalik iplikten yapılmış duvar halısı. URL: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/37614 (02.12.2024).
• Uyanık, H. ve Morkoç, A. (2021). Tunç Çağı’nda Mezopotamya’da Lapis Lazulinin Temini, Kullanımı ve Önemi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 45, 160-181.
• Vainker, S. (2005). Chinese Pottery and Porcelain. London: The British Museum.
• Victoria and Albert Museum (2024). Anka kuşu motifli Çin seramik tabağı. URL: https://www.vam.ac.uk/articles/chinese-blue-and-white-ceramics?srsltid=AfmBOoqJqLJFKg8m5uAjtAKaw_iMGrPbA8bPyTc31dQVXUoJeUKE4anr (10.02.2024).
• Yale University Art Gallery (2024). Lajvardina tekniğinde şişe. URL: https://artgallery.yale.edu/collections/objects/7567 (02.12.2024)
• Yetkin, Ş. (1972). Anadolu’da Türk Çini Sanatı’nın Gelişmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Yörükan Karamağaralı, B. (1982). Ahlat Seramik Ekolü, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslami İlimler Dergisi 5, 431-462.
• Wade Haddon, R.A.W. (2011). Fourteenth century fine glazed wares produced in the Iranian world, and comparisons with contemporary ones fromthe Golden Horde and Mamlūk Syria/Egypt, (Ph.D. Thesis), University of London.
• Watson, O. (2006). Ceramics From Islamic Lands. Kuwait National Museum, The Al-Sabah Collection. London: Thames & Hudson.
• Wilber, D. N. (1955). The Architecture of Islamic Iran: The II-Khānid Period. Princeton: Princeton University Press.