Hafıza Mekânı, Hafıza ve Mekân İlişkisi Üzerine Kavramsal Bir Değerlendirme

Year 2025, Volume: 5 Issue: 1, 66 - 91, 04.07.2025

Esra Büyükemir Karagöz , Seda Şimşek

https://doi.org/10.56590/stdarticle.1566906

Abstract

Giriş ve Çalışmanın Amacı: Günümüzde hafıza mekânı kavramı ulusal ve uluslararası ölçekte popüler bir çalışma konusudur. Hafıza mekânı ve bu kavramla bağlantılı olan hafıza ve mekân kavramları üzerine yapılan araştırmalar incelendiğinde, kavramların sadece araştırmacının konuyu ele almak istediği yönüyle çalışmalarda yer ettiği görülmüştür. Bu yaklaşım, kavramların çalışılan konu özelinde daraltılarak ele alınmasına ve böylece çalışmalarda sınırlı bir literatür bilgisinin aktarılmasına yol açmaktadır. Bu çalışmada çok geniş bir tanım ve kapsama sahip olan ‘hafıza mekânı’, ‘hafıza’ ve ‘mekan’ kavramlarının geniş bir perspektif altında toplanması ve literatürdeki kavram yoğunluğunu oluşturan konuların sınıflandırılarak açıklanması amaçlanmıştır.
Kavramsal/Kuramsal Çerçeve: Çalışmada hafıza mekânı, hafıza ve mekân kavramları ile ilgili yapılmış ulusal ve uluslararası tüm çalışmalar incelenerek kavramlara ait genel bir perspektif oluşturulmuştur. Bu perspektif oluşturulurken kavramlara ait temel kaynaklardan başlanarak günümüze kadar yapılmış çalışmalar ele alınmıştır.
Yöntem: Hafıza mekânı, hafıza ve mekân kavramları üzerine yapılan bu değerlendirme çalışmasında ulusal ve uluslararası ölçekte literatür taraması yönteminden yararlanılmıştır.
Bulgular: Çok kapsamlı bir çerçevede ele alınan hafıza mekânı kavramının tam bir tanımı yapılamamaktadır. Hafızanın güçlü birer yansıtıcısı olarak kabul edilen hafıza mekânı kavramının tanımı, nasıl algılandığı ve nasıl hatırlandığı konularının belirlenebilmesi için bu kavramın alt yapısını oluşturan hafıza ve mekân kavramları önem taşımaktadır.
Sonuç: Hafıza mekânı kavramı kendini oluşturan hafıza ve mekân kavramlarının özelliklerini bünyesinde taşımaktadır. Bu çalışma hafıza mekânı konulu yapılacak çalışmalarda bu kavramın algılanması, hafızadan geri çağrılarak hatırlanması konusunda da bu bileşenlerin kullanılabilmesini öngörmektedir. Hafıza mekânı kavramının güncelliğini koruması nedeniyle yapılabilecek nitel ve nicel tüm araştırmalara açık olduğu belirlenmiştir.

Keywords

Hafıza Mekânı, Hafıza, Mekân, Algı, Mekânın Algısal Boyutları

A Conceptual Evaluation of the Relationship between Memory Space, Memory, and Space

Abstract

The Purpose of Study: The concept of memory space is a popular topic of study on a national and international scale. When research on the concept of memory space (specific sites that envoke a memory) and the related concepts of memory and space are analyzed, these concepts are only included in the studies in the aspect that the researcher wants to address the subject. This approach leads to a narrowing of the concepts in terms of the subject of study, resulting in limited literature knowledge. In this study, we aimed to gather the concepts of memory space, memory, and space, which have wide definitions and scope under a broad perspective, and to classify and explain the issues that constitute the lack of information of these concepts in the literature.
Literature review/background: All national and international studies on the concepts of memory space, memory, and space were examined and a general perspective on the concepts was formed. While creating this perspective, starting from the basic sources of the concepts, the studies conducted until now have been discussed.
Method: In this evaluation, a national and international literature review method was used.
Results: The concept of memory space, which is handled in a comprehensive framework, cannot be fully defined. To determine the definition of the concept of memory space, which is accepted as a strong reflector of memory, how it is perceived, and how it is remembered, the concepts of memory and space that form the substructure of this concept are important.
Conclusion: The concept of memory space carries within itself the characteristics of the concepts of memory and space. This study envisages that these components can be used in future studies of memory space in terms of perceiving this concept, recalling it from memory, and remembering it. The concept of memory space is open to all qualitative and quantitative research that can be conducted due to its current relevance.

Keywords

Memory Space, Memory, Space, Perception, Perceptual Dimensions of Space

References

• ALTINAY, A. (2020). Bir bellek mekanı olarak Ankara Saraçoğlu Mahallesi: kişisel tanıklıklar bağlamında mekansal okumalar (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Eskişehir.
• ASSMANN, J. (2015). Kültürel bellek, eski yüksek kültürelerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. (A. Tekin, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• ATKINSON, R. C., SHIFFRIN, R. M. (1968). Human memory: a proposed system and its control processes. The Psychology of Learning and Motivation: Advances in Research and Theory (s. 89-195). New York: Academic Press.
• BORING, E. G. (1929). A history of experimental psychology. New York, London: The Century Co.
• CANCIK, H. (1990). Handbuch religions wissenschaftlicher grundbegriffe, band ii. Stuttgart: Verlag W. Kohlhammer.
• CANGÖZ, B. (2005). Geçmişten günümüze belleği açıklamaya yönelik yaklaşımlara kısa bir bakış. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Volume 22 (1), 51-62.
• CEVİZCİ, A. (1999). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Engin Yayıncılık.
• CİHANGİROĞLU, M. S. (2019). Bellek mekanlarının değer algısı ve değişimi üzerine bir inceleme: Ankara Tren Garı (Yayımlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara.
• CRAIK, F. I., LOCKHART, R. S. (1972). Levels of processsing: a framework for memory research. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, Volume 11, 671-684. doi: 10.1016/S0022-5371(72)80001-X
• DEMİRARSLAN, D. (2018). Kentsel ve kültürel bellek bağlamında tarihi bir şehir ve yakın çevresi: Gelibolu. Journal of Social and Humanities Sciences Research, Volume 5 (22), 910-932. doi: 10.26450/jshsr.442
• GÜNAÇAN, S. (2019). Hafıza mekânları ve peyzaj mimarlığı: İstanbul, Tarihi Yarımada örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• HALBWACHS, M. (2018). Kolektif bellek. (Z. Karagöz, Çev.) İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• KAHVECİOĞLU, H. (1998). Mimarlıkta imaj: mekansal imajın oluşumu ve yapısı üzerine bir model (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• KIRCI, A. B. (2015). Zamana direnmek: kişisel hafıza mekânları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Başkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• LEFEBVRE, H. (2014). Mekânın üretimi. (I. Ergüden, Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.
• MILLER, G. A. (1956). The magical number seven, plus or minus two: some limits on our capacity for processing information. The Psychological Review, Volume 63 (2), 81-97.
• MUTLU, E. (2020). Yeniden yapılanma sürecinde kentsel bellek mekânlarının korunması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Düzce Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Düzce.
• NİŞANYAN SÖZLÜK. (09.05.2021). Çağdaş Türkçe'nin etimolojisi. Access date: 09.05.2021, https://www.nisanyansozluk.com/?
• NORA, P. (2006). Hafıza mekânları. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• NORBERG-SCHULZ, C. (1971). Existence, space and architecture. London: Studio Vista.
• ÖYMEN ÖZAK, N. (2008). Bellek ve mimarlık ilişkisi kalıcı bellekte mekansal öğeler (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• ÖZAKPINAR, Y. (2016). Hafıza yanılmaları vr iki ayrı hafıza kodu teorisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ÖZALOĞLU, S. (2017). Hatırlamanın yapıtaşı mekanın bellek ile ilişkisi üzerine. Bir Varmış Bir Yokmuş: Toplumsal Bellek, Mekan ve Kimlik Üzerine Araştırmalar (s. 13-19). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• ÖZEN, A. (2006). Mimari sanal gerçeklik ortamlarında algı psikolojisi. Bilgi Teknolojileri Kongresi IV. Denizli: Akademik Bilişim 2006. Access date: 16.11.2023. ab.org.tr/ab06/bildiri/81.doc
• RICOEUR, P. (2011). Hafıza, tarih, unutuş. (M. E. Özcan, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• ROTH, L. (2006). Mimarlığın öyküsü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• SAYAR AVCIOĞLU, S., AKIN, O. (2017). Kollektif bellek ve kentsel mekan algısı bağlamında İstanbul Tuzla Köyiçi Koruma Bölgesi'nin mekansal değişiminin irdelenmesi. İdealkent Dergisi, Volume 8 (22), 423-450.
• SEVİNÇ, M. (2019). Bir hafıza mekanı olarak kent meydanı ve dönüşümü: Otto Herbert Hajek'in Ankara Hergelen Meydanı projesi örneği. Akdeniz Sanat Dergisi, Volume 13 (24), 47-62.
• SQUIRE, L. (1987). Memory and brain. New York: Oxford University Press.
• SZPOCIŃSKI, A. (2016). Sites of memory. Teksty Drugie, Volume 1 (Special Issue-English Edition), 245-254. doi: 10.18318/td.2016.en.1.14
• T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI. (2022). Hafıza mekânları, müzeler: mimari ve sergileme. Heritage İstanbul-İstanbul kültür yolu festivali "hafıza mekânları, müzeler: mimari ve sergileme" sergi ve konferans. İstanbul.
• TULVING, E. (1972). Episodic and semantic memory. Organization of memory. (381-402). New York: Academic Press.
• TÜMER, G. (1984). İnsan-mekân ilişkileri ve Kafka. İstanbul: Sanat-Koop. Yayınları.
• TÜRK DİL KURUMU (TDK). (09.05.2021). Türk Dil Kurumu güncel sözlük. Access date:09.05.2021, https://sozluk.gov.tr/
• TÜRKOĞLU, S., GÜNAY, Z. (2018). Toplumsal hafızanın mekânsal kodları: Bomonti'de yer isimleri,. Türkiye kentsel morfoloji araştırma ağı II. kentsel morfoloji sempozyumu (s. 827-835). İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi.
• UĞUR ÇINAR, M. (2017). Kolektif anlatı ve vatandaşlık kimliğinin inşasına dair sorular, cevaplar ve yeni sorular. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi (26), 135-156. doi: 10.16878/gsuilet.324208.
• YILMAZ, S. (2017). Mekan-hafıza ilişkisinin Türkiye'deki yeniden işlevlendirilmiş eğitim yapıları üzerinden incelenmesi: Kadir Has Üniversitesi örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.