FİLİSTİN MESELESİNİN KRONİKLEŞMESİ (1918-1948)

Year 2019, Volume: 123 Issue: 243, 391 - 414, 16.12.2019

Ali Ata Yiğit

Abstract

Filistin meselesi, 1880’li yıllardan itibaren Yahudi göçmenlerin Filistin’e yerleşmeleri ve satın aldıkları topraklar üzerinde büyük koloniler oluşturmalarıyla başladı. Bu durum İngiliz manda idaresi döneminde artarak devam etti ve Yahudiler devletleşme sürecine girdiler. Zaten Balfour Bildirisi ile Filistin’de Yahudi millî yurdunun kurulması âdeta taahhüt edilmekteydi. Öncelikle Filistin toprakları kuzeyden güneye doğru ikiye bölünerek, Şeria Nehri’nin doğusunda Ürdün Devleti kuruldu. Yahudi kolonilerinin bulunduğu batı bölgesi ise Filistin olarak adlandırıldı. Böylece Araplar için doğuda, Yahudiler için batıda iki ayrı bölgenin tahsis edildiği zımnen belirtilmiş olmaktaydı. Bu politikanın bir sonucu olarak Filistin’in yalnız siyasi coğrafyası değil, aynı zamanda demografik yapısı da bütünüyle değişti. Bu süreç içinde Araplar kendi aralarında bir bütünlük oluşturamadılar, fakat İngiliz manda idaresinin uygulamalarına ve Yahudilerin devletleşme çabalarına karşı Filistin millî hareketini geliştirmeyi başardılar. Bunun üzerine İngiltere, Filistin’in Araplar ve Yahudiler arasında taksim edilmesine yönelik Peel Raporu’nu gündeme getirdi, ancak kabul edilmedi. Araplar kendi toprakları üzerinde bir Yahudi devletinin kurulmasına razı değillerdi. Yahudiler ise Filistin’in tamamına hâkim olmak istiyorlardı. İkinci Dünya Savaşı öncesi İngiltere, ortak bir Filistin devleti kurulması için çalıştı, fakat hazırlanan Mac-Donald Raporu taraflarca reddedildi. Böylece taksim edilemeyen ve üzerinde ortak bir devlet kurulamayan Filistin’in çatışmalı ortamı derinleşti. Başka bir ifadeyle Filistin meselesi kronikleşti.

Keywords

Türkiye, Filistin, Araplar, Yahudiler, MacDonald Raporu

References

• I. Belgeler Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul.
• BOA, Babıâli Evrak Odası (BEO), BEO, 107/7958, (16 Kasım 1892); BOA, BEO, 1946/145908, (7 Kasım 1902); BOA, BEO, 2412/180836, (17 Eylül 1904); BOA, BEO, 2866/214947 (5 Temmuz 1906); BOA, BEO, 3133/234941, (27 Ağustos 1907); BOA, BEO, 3782/283630, (22 Temmuz 1910); BOA, BEO, 3826/286904, (21 Kasım 1910); BOA, BEO, 3903/292714, (11 Haziran 1911); BOA, Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH.MKT), 1787/10, (1 Aralık 1890); BOA, DH.MKT, 2025/36 (26 Kasım 1892); BOA, DH.MKT, 2043/94 (18 Ocak 1893); BOA, Hariciye Nezareti Siyasi Kısım (HR.SYS), 1779/43, (16 Şubat 1903); BOA, HR.SYS, 2333/4, (13 Kasım 1917); BOA, HR.SYS, 2456/21, (24 Ağustos 1918); BOA, HR.SYS, 2458/52, (20 Eylül 1918); BOA, Hariciye Nezareti Tahrirat-ı Hariciye Odası, 130/11 (22 Mayıs 1893); BOA, Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı, 228/30, (14 Nisan 1902); BOA, Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı Maliye Nezareti Maruzatı, 23/8, (25 Temmuz 1902).
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Ankara,
• BCA, 030.10.259.745.3/9, 18 Eylül 1936; BCA, 490.1.0.0.607.102.13, 12 Ekim 1936; BCA, 030.10.266.793.28, 26 Mayıs 1938; BCA, 030.10.85.558.14, 4 Mart 1939; BCA, 030.10.266.793.38, 5 Mayıs 1939; BCA, 030.10.265.788.22, 12 Ekim 1939; BCA, 030.10.266.793.42, 22 Kasım 1939; BCA, 030.10.266.793.46, 17 Mayıs 1946; BCA, 030.10.266.793.49, 8 Aralık 1947.
• II. Yayınlar
• ALKAN, Necmettin: Ortadoğu’da Casuslar Savaşı NİLİ, Kronik Kitap Yay., İstanbul 2017.
• ARMAOĞLU, Fahir: Filistin Meselesi ve Arap - İsrail Savaşları (1948-1988), 2. bs., Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Ankara 1991.
• ASLAN, Taner: “Mehmet Asaf Bey ve Filistin Layihası”, Tarihin Peşinde, Yıl: 8, Sayı: 16, Ekim 2016.
• ATAÖV, Türkkaya: “Kudüs ve Devletler Hukuku”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt: 35, Sayı: 1, Ankara 1980.
• ATİLHAN, Cevat Rifat: Filistin Cephesinde Yahudi Casuslar, Üstün Eserler Neşriyatevi, İstanbul 1947.
• BAYUR, Yusuf Hikmet: Türk İnkılâbı Tarihi, C. III, Kısım: 3-4, 2. bs., TTK Yay., Ankara 1983.
• BEST, Antony vd.: 20. Yüzyılın Uluslararası Tarihi, Çev.: Taciser Ulaş Belge, Siyasal Kitapevi, Ankara 2012.
• BİLGE, Mustafa L.: “Kassâm, İzzeddin”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul 2001.
• COHEN, Israel: A Short History of Zionism, Frederick Muller, London 1951.
• COHEN, Michael J.: Palestine: Retreat From The Mandate, The Making of British Policy 1936-1945, Paul Elek, London 1978.
• _______________: Palastine and the Great Powers 1945-1948, Princeton University Press, Princeton 1982.
• Düstur, 1. Tertip, C. I, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1289.
• Düstur, 1. Tertip, C. III (Zeyl), Matbaa-i Âmire, İstanbul 1293.
• ELPELEG, Zvi: Filistin Ulusal Hareketinin Kurucusu Hacı Emin el-Hüseynî, Çev.: Dilek Şendil, İletişim Yay., İstanbul 1999.
• ENGLE, Anita: The Nili Spies, Frank Cass Co. Ltd., London 1997.
• ERKİN, Feridun Cemal: Dışişlerinde 34 Yıl, C. I, 2. bs., TTK Yay., Ankara 1987.
• FRASER, T.G.: The Middle East 1914-1979, St. Martin’s Press, New York 1980.
• GÜRAN, Tevfik (Haz.): Osmanlı Devleti’nin İlk İstatistik Yıllığı 1897, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yay., Ankara 1997.
• HADAWİ, Sami: Bitter Harvest: Palestine Between 1914-1967, 3. Edition, The New World Press, New York 1967.
• HERF, Jeffrey: Nazi Propaganda for the Arab World, Yale University Press, New Haven & London 2009.
• KARASAPAN, Celâl Tevfik: Filistin ve Şark-ül-Ürdün, C. I-II, Ahmed İhsan Basımevi, İstanbul 1942.
• KARPAT, Kemal H.: Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Çev.: Bahar Tırnakcı, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2003.
• KIRK, George: The Middle East in the War, Oxford University Press, London 1952.
• KRAMER, Martin: Islam Assembled: The Advent of the Muslim Congresses, Columbia University Press, New York 1986.
• KÜRKÇÜOĞLU, Ömer: Osmanlı Devleti’ne Karşı Arap Bağımsızlık Hareketi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay., Ankara 1982.
• MC CARTY, Justin: The Population of Palestine: Population History and Statistics of the Late Ottoman Period and the Mandate, Columbia University Press, New York 1990.
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 1, C. VI, İçtima Senesi: 3, 3 Mayıs 1327 (1911).
• OLCAY, Osman: Sevres Andlaşmasına Doğru, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay., Ankara 1981.
• Palestine Partition Commission Report, Printed And Published By His Majesty’s Stationery Office, London 1938.
• SANDERS, Liman von: Türkiye’de Beş Sene, Çev.: Osmanlı Askerî Tarih Encümeni Tercüme Heyeti, Yay. Haz.: Muzaffer Albayrak, 3. bs., Yeditepe Yay., İstanbul 2007. ST. JOHN, Robert: Ben-Gurion, Doubleday Co., New York 1959.
• Tahsin Paşa’nın Yıldız Hatıraları - Sultan Abdülhamid, Haz.: Ali Ergenekon, Boğaziçi Yay., İstanbul 1990.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 4, İçtima: 1, C. V, 3.12.1931.
• The Rights and Claims of Moslems and Jews in Connection with the Wailing Wall at Jerusalem, The Institute for Palestine Studies Press, Beirut 1968.
• WAGNER, Steven: Britain and the Jewish Underground, 1944-1946: İntelligence, Policy and Resistance, Thesis of Master, University of Calgary, Department of History, Calgary-Alberta 2010.
• Velîd el-Arid: “Emîn el-Hüseynî”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul 1995.
• VITAL, David: The Origins of Zionism, Oxford University Press, London 1975.
• YAVUZ, Yıldırım: “Mescid-i Aksa ve Mimar Kemalettin”, 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, C. III, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1995.
• YİĞİT, Ali Ata: “19. Yüzyılda İzmit ve Çevresinde Gayrimüslim Nüfusun Yoğunlaşması ve Sonuçları”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-III, C. III, Ed.: Haluk Selvi vd., Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yay., Kocaeli 2017.
• III. İnternet Yayınları
• “British Palestine Mandate: Text of the Peel Commission Report (July 1937)”, http://www.jewishvirtuallibrary.org/text-of-the-peel-commission-report, Erişim Tarihi: 25.01.2018.
• “Immigration to Israel: The Fifth Aliyah (1929-1939)”, http://www.jewishvirtuallibrary.org/the-fifth-aliyah-1929-1939, Erişim Tarihi: 25.12.2017.
• “Jewish Defense Organizations: The Haganah”, http://www.jewishvirtuallibrary.org/the-haganah, Erişim Tarihi: 28.12.2017.
• “Pre-State Israel: The Passfield White Paper (1930)”, http://www.jewishvirtuallibrary.org/the-passfield-white-paper, Erişim Tarihi: 12.12.2017.
• “Sir Herbert Samuel”, www.jewishhistory.org/sir-herbert-samuel, Erişim Tarihi: 07.09.2017.
• “Zionist Congresses: The Miltmore Conference (May 6-11, 1942)”, https://www.jewishvirtuallibrary.org/the-biltmore-conference-1942, Erişim Tarihi: 12.05.2019.
• https://archive.org/details/WoodheadCommission/page/n21, Erişim Tarihi: 13.05.2019.
• http://filestore.nationalarchives.gov.uk/pdfs/small/cab-24-286-CP-114-1.pdf, Erişim Tarihi:14.05.2019.
• https://www.jewishagency.org/who-we-are/, Erişim Tarihi: 18.05.2019.
• http://www.zionistarchives.org.il/en/AttheCZA/AdditionalArticles/Pages/Samuel.aspx, Erişim Tarihi: 18.05.2019.