1960-1980 ARASI DÖNEMDE İSTANBUL VE ANKARA'DA BİR ÇEVRESEL SORUN OLARAK GÜRÜLTÜ KİRLİLİĞİ

Yıl 2025, Cilt: 137 Sayı: 273, 341 - 364, 30.10.2025

Ümit Bulut

https://doi.org/10.55773/tda.1553111

Öz

İnsan, dünya üzerinde yaşamını idame ettirirken canlı ve cansız çevresiyle bir takım etkileşimlerde bulunur. İnsanın çevresiyle kurduğu etkileşim biçimi, onun ve diğer canlıların, dünya üzerindeki yaşamlarını temelden etkileyen önemli bir unsur olmuştur. Yaşamını sürdürebilmek adına ekosisteme müdahale eden insanın her bir adımı, ekosistemde başlangıçta kısa süreli değişimler yaratmıştır. 18. yy.da ise bu değişimi yaratan en önemli olaylardan biri olan Sanayi Devrimi meydana gelmiştir. Bu olaydan sonra ekosistemde onarılamayacak ölçüde bozulmalar başlamıştır. Bu süreç, doğada çevre sorunları olarak tanımlanan önemli sorunların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Hava kirliliği, su kirliliği ve ormanların yok olması bu tür problemlerdir. Bununla birlikte gürültü sorunu da kentsel alanlarda önemli bir sorun olarak adını duyurmuştur. Gürültü kirliliği genel itibariyle sanayileşme ve kentleşmenin bir plan dâhilinde ilerlemediği şehirlerde görülmüştür. Türkiye’de, Ankara ve İstanbul gibi nüfusu hızla artan şehirler, 1960’lı ve 1970’li yıllarda gürültü problemi ile karşı karşıya kalmıştı. İnşaatlar, motorlu taşıtlar ve sanayi faaliyetleri gürültünün ana kaynağını teşkil etmiştir. Ankara’da 1960’lı yıllarda yapılan gürültü ölçümlerinde; Amerika, İngiltere ve İsveç standartlarının üzerinde bir gürültünün olduğu tespit edilmiştir. 1970’li yıllarda ise şehirdeki büyümeye paralel olarak gürültü seviyesi de artmıştır. Gürültü kirliliği ile daha erken tarihlerde karşılaşan İstanbul’da da tablo benzerdir. Dünya 1960’lı ve 1970’li yıllarda gürültü seviyesi gelişmiş dünya ülkelerinin belirlediği üst sınırın üzerindedir. Her iki şehirde de motorlu taşıtların meydana getirdiği gürültü belirleyici unsurlardandır. Motorlu taşıtların sayısı ise teknolojik gelişme ve Türkiye’deki görece refah artışıyla bağlantılıdır. Gürültü kirliliği, Türkiye’de bu iki şehir dışındaki şehirleri ilgilendiren bir çevre problemi değildir. Dolayısıyla yöneticiler, diğer çevre sorunlarına göre daha sınırlı bir alanda etki gösteren gürültü kirliliğini ikinci planda tutmuştur. Gürültü kirliliğine mahsus bir yasa çıkarılmamış, gürültü ile ilgili kurallar, farklı yasal düzenlemelerin içerisinde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

çevre, , kentleşme, , gürültü, , gürültü kirliliği, , gürültü sorunu

Etik Beyan

Çalışmamda; anket, mülakat, odak grup çalışması, gözlem, deney, görüşme teknikleri kullanılmaması sebebiyle etik kurul izni gerektirmeyen çalışmalar arasında yer aldığını beyan ederim.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA): Fon Kodu: 30-18-1-2 Yer No: 461-538-3.; Fon Kodu: 30-18-1-2 Yer No: 517-270-2.
• Resmi Gazete, sayı 320, (13 Mart 1926)
• Resmi Gazete, sayı 339, (4 Nisan 1926)
• Resmi Gazete, sayı 1489, (6 Mayıs 1930)
• Resmi Gazete, sayı 2751, (14 Temmuz 1934)
• Resmi Gazete, sayı 19308, (11 Aralık 1986)
• Son Posta Gazetesi, (5 Teşrinisani 1931)
• 28 Teşrinievvel 1927 Umumi Nüfus Tahriri Fasikül III. Ankara: Başvekâlet Müdevvenat Matbaası, 1929.
• 100 Yılın Göstergeleri. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu, 2023.
• Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı 1979-83. Ankara: Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, t.y.
• İnşaat İstatistikleri 1963-1965. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü, 1969.
• İnşaat İstatistikleri 1966-1969. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü, 1976.
• İnşaat İstatistikleri 1971-1973. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü, 1976.
• İnşaat İstatistikleri 1976. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü, 1980.
• Kara ve Deniz Taşıtları Kabotaj, Milletlerarası Deniz Trafiği ve Nakliyatı 1965. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü, 1967.
• Motorlu Kara Taşıtları İstatistikleri 1976-1980. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü, 1984.
• Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı 1973-77. Ankara: Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, t.y.
• Altuğ, Hikmet, Sunar, Orhan. “İstanbul Şehir Gürültüleri.” Mediko-Sosyal Sağlık Dergisi 7, sayı 74 (1967): 36-39.
• Arıkan, Türkan. “Hava Kirliliğinin Ekonomik Sonuçları.” İktisat Dergisi 13, sayı 169 (1978)
• Arslan, Rıfkı. “Boğazın Bugünkü Ekonomik Yapısı.” İstanbul Boğazı ve Çevresi Sorunları Sempozyumu, İstanbul: Çevre Koruma ve Yeşillendirme Derneği, 1973.
• Arsu, Erkan. “Gürültü Kirliliğini Önleme Çalışmaları.” Çevre ve İnsan, sayı 4 (1987): 71-73.
• Akyar, Hasan. “Ulaşım, Konut ve Yakıt Sorunu, Yerleşim Yoğunluğu ve Neden Olduğu Kirlilik.” Hava Kirliliğine Son Kongresi, Ankara: 1977.
• Ayalp, Ahmet. İstanbul’da Atmosfer Kirlenmesi Büyük Şehirlerimizde Atmosfer Kirlenmesi için Bir Araştırma Modeli. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Matbaası, 1976.
• Aydın, Fatih, Muhammed Oral. “Türkiye’de Karayolu Ulaşımının Tarihsel Gelişimi.”Journal Of Awareness 3, no. 5 (2018): 257-266.
• “Başlarken.” Yaşamak İçin Çevreyi Korumak, sayı 1 (1979).
• Berkün, İ. Taner. “İSO ve Çevre Sorunları.” Standart Ekonomik ve Teknik Dergi, sayı 126 (1972): 27.
• Burat, Sinan. “Yeşilyollarda Hareketle İstirahat: Jansen Planlarında Başkentin Kentsel Yeşil Alan Tasarımları ve Bunların Uygulama ve Değiştirilme Süreci (1932-1960).” İdeal Kent 2, sayı 4 (Eylül 2011): 100-127.
• Cimcoz, Sina. “Gürültü Sorunu ve Hukuk Düzeni.” Yargı, sayı 20 (1977)
• Class, David C., E. Singer Jerome, Urban Stress. “Gürültü ile Savaş.” Türk Otolarengoloji Arşivi 11, sayı 1 (1973). Cumhuriyet Ansiklopedisi (1961-1980). Cilt 3, İstanbul: YKY, 2003.
• Çepel, Necmettin. Çevre Koruma ve Ekoloji Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Türkiye Erozyonla Mücadele Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı Yayınları, 1996.
• Dokumacı, Erkan. “Ses ve Gürültü Kirlenmesi.” Çevre Kirlenmesi Sorunları Semineri (Ege Bölgesi Çevre Kirlenmesi ve Sorunları), İzmir: Ege Üniversitesi İnşaat Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü, 1978.
• Gökay, Fahrettin Kerim. “Çağdaş Canavar: Gürültü.” Tıp Dünyası 43, sayı 2 (1970): 77-80.
• Gökburun, İbrahim. “İstanbul’da Nüfusun Gelişimi ve İlçelere Dağılımı (1950-2015).” Journal of Anatolian Cultural Research 1, no. 3 (2017): 110-130.
• Gökçeer, Fikri. “Gürültü.” İller ve Belediyeler Dergisi, sayı 278 (1968): 754-757.
• Gönültaş, Güngör. “Yasağa Rağmen 55 Bin Gecekondu Yapıldı.” Peyzaj Mimarlığı, sayı 3-4 (1972): 52.
• Güray, Övat. “Ankara’nın Gürültü Problemi.” Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 15, sayı 2 (1962):153-161.
• Güray, Övat. “Ankara Şehrinde Gürültü Problemi.” Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 14, sayı 3 (1971): 574-582.
• Güray, Övat, Sabuncu Hilmi. “İstanbul Şehrinde Çevre Sağlığı Yönünden Gürültü Problemi.” Marmara Bölgesinde Çevre Kirlenmesi Semineri, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası, 1977.
• İstatistiklerle Ankara 2015. Ankara: Ankara Kalkınma Ajansı, 2016.
• Karakoç, Ercan. “Cumhuriyet Döneminde İstanbul’da Ulaşım.” Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, Cilt. 6: 502-533. İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2015.
• “Kirli Hava ve Çevresel Tehlikeler.” Ankara Ticaret Odası Dergisi, Ankara: Ekim-1970.
• Kor, Nevzat. “Boğaziçi ve Çevresinde Su Kaynaklarının ve Denizin Kirlenmesi.” İstanbul Boğazı ve Çevresi Sorunları Sempozyumu, İstanbul: Çevre Koruma ve Yeşillendirme Derneği, 1973: 294-304.
• Kurama, Hayrettin. “Sağlık ve Çevre Kirlenmesi II.” Cumhuriyetin Ellinci Yılında İstanbul’un İdari Sorunları Semineri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1973: 169-178.
• Pamay, Besalet. “Ormanlar ve Çevre.” İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi 25, sayı 2 (1975): 12-24.
• Pamuk, Şevket. Türkiye’nin 200 yıllık İktisadi Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2019.
• Satan, Ali. İstanbul’un 100 Yılı. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2012.
• Sümer, Gülizar Çakır. “Türkiye’de Çevre Bilincinin Gelişimine Katkıları Bakımından Türkiye Çevre Vakfı.” Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 12, sayı 2 (2007): 279-297.
• Tuncay, A. Can. “Dünyada Çevre Korunması Kanunları, Uluslararası İşbirliği ve Biz.” İstanbul Teknik Üniversitesi Dergisi 33, sayı 5 (1975): 1-8.
• Türk, Hikmet Sami. “Türk Hukukuna Göre Hava Kirlenmesi.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 26, sayı 3-4 (1969): 115-130.
• Yazgan, Murat Ertuğrul. “Ankara Kentinden Çıkan Ana Karayollarının Çevresindeki Yerleşim Alanları İçin Ortaya Koyduğu Gürültü Sorunu ve Bu Sorunun Çözümünde Yeşil Planlamadan Yararlanma.” Peyzaj Mimarlığı 7, sayı 1 (1976): 3-9.
• Yıldırım, Ferzan Bayramoğlu. Çevre Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İGDAŞ, 1997.