A Study on the Literature of ‘Death and Afterlife Psychology’ (1941–2025) in Turkish Psychology of Religion Studies

Year 2025, Issue: 11, 39 - 74, 30.06.2025

Feyza Nur Taşkaya

https://doi.org/10.59379/tdpd.1578406

Abstract

The primary objective of this article is to conduct a comprehensive and systematic literature review on the psychology of death and the afterlife within the broader context of Turkish scholarship in the psychology of religion. In addition to mapping the existing body of literature, the study aims to provide a foundational resource for future academic research by consolidating diverse into a comprehensive bibliographic framework. To this end, academic works written in Turkish between 1941 and 2025—including books, graduate theses, peer-reviewed journal articles, conference proceedings, translations, and encyclopedia entries—were collected and categorized by type. This classification seeks to highlight the scholarly diversity and thematic richness within the field. Methodologically, the study employs a literature review model to provide a panoramic overview of the intellectual, thematic, and methodological developments in the psychology of death and the afterlife in Türkiye over the specified time period. Data were obtained from six major academic databases: the National Thesis Center, DergiPark Akademik, the Center for Islamic Studies (ISAM), Google Scholar, the National Library of Türkiye, and the Turk-ish Encyclopedia of Islam. The quantitative distribution of the reviewed academic sources is as follows: books (26%, n=62), theses (22%, n=53), journal articles (33%, n=78), conference proceedings (3%, n=7), translations (15%, n=37), and encyclo-pedia entries (1%, n=2), resulting in a total of 239 academic sources reviewed. The findings reveal that Turkish research on the psychology of death and the afterlife frequently engages with core themes such as including the nature of death, psychological approaches to death, fear of death, death anxiety, and notions of immortality. Based on these results, the article pre-sents two key recommendations for future research in the psychology of religion: (i) Given that death is a universal and inevitable phenomenon with profound impacts on cognition, emotion, and belief systems, there is a pressing need for more extensive qualitative and quantitative research to deepen academic discourse in this area. (ii) Regular bibliographic and literature review studies should be conducted to ensure the field remains up to date and to support Turkish researchers in addressing challenges related to access and gaps in the existing literature.

Keywords

Psychology of religion , Death , Death anxiety , Fear of death , Afterlife , Literature

Türk Din Psikolojisi Çalışmalarında ‘Ölüm ve Ölüm Ötesi Psikolojisi’ Literatürü (1941-2025) Üzerine Bir Araştırma

Abstract

Bu makalenin amacı, Türk din psikolojisi çalışmalarında ölüm ve ölüm ötesi psikolojisi üzerine bir literatür taraması yapmaktır. Ayrıca bu çalışmada, ölüm ve ölüm ötesi psikolojisi üzerine araştırma yapmayı planlayan araştırmacıların kaynak tarama ihtiyacını gidermek de hedeflenmiştir. Bu hedefler doğrultusunda makalede, 1941-2025 yılları arasında ‘ölüm ve ölüm ötesi psikolojisi’ konusunda alana kazandırılmış̧ ‘kitap, tez, makale, bildiri, çeviri ve ansiklopedi maddesi’ türündeki Türkçe yazılan araştırmalar, akademik ürün çeşitliliğine göre gruplanarak bir araya toplanmıştır. Bu kapsamda 1941-2025 yılları arasında bu çalışmalarda meydana gelen gelişim ve değişimi panoramik biçimde gözlemleme fırsatı sunan bu makalede, metodolojik olarak literatür tarama tekniği kullanılmıştır. Ölüm ve ölüm ötesi psikolojisi üzerine Türkiye’de yapılan araştırmalar ‘Ulusal Tez Merkezi, Dergi Park Akademik, İslam Araştırmaları Merkezi, Google Akademik, Milli Kütüphane ve İslam Ansiklopedisi’ (n=6) internet veri tabanları kullanılarak taranmıştır. Tarama sonucundan elde edilen veriler incelendiğinde; akademik ürünlerin türlerine göre nicel dağılımlarına bakıldığında, taranan kaynakların %26’sını (n=62) kitapların, %22’sini (n=53) tezlerin, %33’ünü (n=78) makalelerin, %3’ünü (n=7) bildirilerin, %15’ini (n=37) çevirilerin ve %1’ini de (n=2) ansiklopedi maddelerinin oluşturduğu görülmüştür. Tüm bu nicel ürün çeşitliliğine göre toplamda 239 adet akademik ürünün/kaynağın tarandığı tespit edilmiştir. Ölüm ve ölüm ötesi psikolojisi üzerine (1941-2025) yapılan literatür taraması sonucunda genel bir değerlendirme yapıldığında; bu konuda ‘ölüm, ölüm psikolojisi, ölüm kaygısı, ölüm korkusu, ölümsüzlük düşüncesi’ gibi temaların ağırlıklı çalışılan konular olduğu gözlemlenmiştir. Ayrıca din psikolojisi alanında çalışmalar yapan araştırmacılara konuya ilişkin şu önerilerde bulunulabilir: (i) Kaçınılmaz bir gerçek olan ölüm olgusu, istisnasız her dönemde bireyin zihin dünyasında yer edinmek zorunda kalmıştır. Bireyin psikolojisinde algı, tutum ve duygusal tepkilerini etkileyen ölüm olgusunun psikolojik boyutlarının anlaşılması için sıklıkla nitel ve nicel araştırmalar yapılması, kaynak zenginliği sağlayacaktır. (ii) Düzenli aralıklarla söz konusu araştırma üzerinde yapılan çalışmaların güncellenebilmesi amacıyla bibliyografya ve literatür çalışmaları geliştirilerek devamı sağlanabilir. Böylece ölüm ve ölüm ötesi psikolojisi üzerinde çalışacak Türk din psikologlarının söz konusu kaynaklara erişimi ve literatür eksikliğine ilişkin problemleri daha kolay aşılabilir.

Keywords

Din psikolojisi , Ölüm , Ölüm kaygısı , Ölüm korkusu , Ölüm ötesi , Literatür

References

• Altaytaş, M. (2009). Varoluşsal açıdan İslâm inancında ölüm. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çevik, Ş. (2002). Ergenlerde ölüm düşüncesi ve ölüm ötesi ile ilgili dini inançlar . (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demir, Ş. Ç. (2023). Ergenlerde ölüm düşüncesi ve din. Emin Yayınları.
• Gashi, F. (2021). Ölüm psikolojisi ve ölüm konusundan dini inancın etkisi. Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi, 4(7), 80-99.
• Gürkan S. L. (2017)."Ölüm" maddesi. TDV İslâm Ansiklopedisi-34. (ss. 32-34). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hökelekli, H. (1992). Ölümle ilgili tutumların dinî davranışla ilişkisi üzerine bir araştırması II. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(4), 87-98.
• Hökelekli, H. (2008). Ölüm, ölüm ötesi psikolojisi ve din. Dem Yayınları.
• Karaca, F. (2000). Ölüm psikolojisi. Beyan Yayınları.
• Karakaya, T. (2000). Martin Heidegger felsefesinde ölüm problemi. U.Ü Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(5), 23-35.
• Karakuş G., Öztürk Z. & Tamam L. (2012). Ölüm ve ölüm kaygısı. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 21(1), 42-79.
• Kımter, N. & Özlem K. (2017). Yetişkinlerde ölüm kaygısı ile dindarlık arasındaki ilişki üzerine bir inceleme. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(36), 55-82.
• Koç, M. (2002). Ölüm ötesi hayata inanmanın birey üzerindeki psikolojik etkileri. Akademik Araştırmalar Dergisi, 14, 121-128.
• Salt, A., ve Çobanlı, C. (2001). Dharma ansiklopedisi. Dharma Yayınları.
• Şentürk, H. (1984). Ölüm gerçeği ve Allah inancı. Diyanet İlmi Dergi, 20(2), 51-57.
• Toprak, S. (1997). Ölümden sonraki hayat kabir hayatı. Esra Yayınları.
• Tütün, S. (2007). Ölümün içindeki hayat hayatın içindeki ölüm. Kayıhan Yayınları.
• Ürer, E. (2017). Çocuklarda ölüm ve yas üzerine bir inceleme. Dinî Araştırmalar, 20(52), 131-140.
• Yılmaz, S. (2013). Çocuklarda ölüm kaygısının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Bilimname: Düşünce Platformu, 25, 169-189.