Ortaokul Öğrencilerinin Eleştirel Okuma Öz-Yeterlik Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 1, 66 - 88

Hüseyin Çevik , Engin Demir

https://doi.org/10.37217/tebd.1582802

Öz

Bu araştırma, ortaokul öğrencilerinin eleştirel okuma öz-yeterlik düzeylerini belirlemeyi ve bu düzeylerin çeşitli değişkenlere göre nasıl farklılık gösterdiğini incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma, betimsel tarama yöntemi kullanılarak Ankara ilindeki üç farklı ortaokulda öğrenim gören 5., 6., 7. ve 8. sınıf öğrencilerinden oluşan 490 kişilik bir örneklem üzerinde gerçekleştirilmiştir. Veriler, Ortaokul Öğrencilerine Yönelik Eleştirel Okuma Öz-Yeterlik Ölçeği kullanılarak elde edilmiştir. Verilerin normal dağılım göstermemesi nedeniyle, veri analizlerinde non-parametrik testlerden Kruskal-Wallis ve Mann-Whitney U testleri kullanılmıştır. Bulgular, öğrencilerin genel eleştirel okuma öz-yeterlik düzeylerinin yüksek olduğunu, ancak analiz boyutunda diğer boyutlara göre daha yüksek puanlar aldıklarını ortaya koymuştur. Sınıf düzeyi değişkeni incelendiğinde, 5. sınıf öğrencilerinin eleştirel okuma öz-yeterliklerinin 6., 7. ve 8. sınıflara göre anlamlı derecede yüksek olduğu tespit edilmiştir. Dijital oyun oynama süresi arttıkça eleştirel okuma öz-yeterlik düzeylerinin azaldığı görülmüş; ancak oyun oynanan aygıtın (cep telefonu, bilgisayar, tablet) bu düzeyler üzerinde anlamlı bir etkisi olmadığı belirlenmiştir. Ayrıca, aylık kitap okuma sayısının artmasının, öğrencilerin eleştirel okuma becerilerini olumlu yönde etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Araştırma bulgularına dayalı olarak öğrencilerin eleştirel okuma becerileri öz-yeterliklerini geliştirmek için okuma alışkanlıklarının teşvik edilmesi ve dijital oyun sürelerinin dengelenmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel okuma, Öz-yeterlik, Okuma alışkanlıkları, Dijital oyunlar

Investigation of Secondary School Students' Critical Reading Self-Efficacy Levels in terms of Various Variables

Öz

This study aims to determine the critical reading self-efficacy levels of middle school students and to investigate how these levels differ in terms of various variables. The research was conducted using a descriptive survey method with a sample of 490 students from 5th, 6th, 7th, and 8th grades attending three different middle schools in Ankara. Data were collected using the Critical Reading Self-Efficacy Scale for Middle School Students. Since the data did not exhibit normal distribution, non-parametric tests, specifically the Kruskal-Wallis and Mann-Whitney U tests, were used for data analysis. The findings revealed that the overall critical reading self-efficacy levels of the students were high; however, they received higher scores in the analysis dimension compared to other dimensions. When examining the variable of grade level, it was found that the critical reading self-efficacy levels of 5th-grade students were significantly higher than those of 6th, 7th, and 8th-grade students. It was observed that as the time spent playing digital games increased, the critical reading self-efficacy levels decreased. However, the type of device used for playing games (mobile phone, computer, tablet) was not found to have a significant effect on these levels. Additionally, the study concluded that an increase in the number of books read per month positively impacted the students' critical reading skills. Based on the findings, it is recommended that students' reading habits be encouraged and the time spent playing digital games be balanced to improve their critical reading self-efficacy.

Anahtar Kelimeler

Critical reading, Self-efficacy, Reading habits, Digital games

Kaynakça

• Abd Kadir, N., Subki, R., Jamal, F., & Ismail, J. (2014). The importance of teaching critical reading skills in a Malaysian reading classroom. International Academic Conference içinde (s. 208-218). https://www.academia.edu/download/93686575/Norbaiyah-Abd-Kadir-Full-Paper.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Anderson, T., Howe, C., Soden, R., Halliday, J., & Low, J. (2001). Peer interaction and the learning of critical thinking skills in further education students. Instructional Science, 29(1), 1-32. https://link.springer.com/content/pdf/10.1023/A:1026471702353.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Aşılıoğlu, B. (2008). Bilişsel öğrenmeler için eleştirel okumanın önemi ve onu geliştirme yolları. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi(10), 1-11. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/787169 sayfasından erişilmiştir.
• Ates, S. (2013). Eleştirel okuma ve bir beceri olarak öğretimi. Turkish Journal of Education, 2(3), 40-49. https://doi.org/10.19128/turje.181063
• Ateş, S. & Akyol, H. (2013). Türkçe dersi öğrenme-öğretme sürecinin anlama öğretimi açısından değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(3), 268-300. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/256156 sayfasından erişilmiştir.
• Aybek, B. & Aslan, S. (2015). Öğretmen adaylarının eleştirel okuma özyeterlik algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 4(4), 1672-1683. https://dergipark.org.tr/en/pub/teke/issue/12856/155937 sayfasından erişilmiştir.
• Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191-215. https://doi.org/10.1016/0146-6402(78)90002-4
• Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Prentice-Hall.
• Brookfield, S. (2011). Teaching for critical thinking: Tools and techniques to help students question their assumptions. Jossey-Bass.
• Büyüköztürk, Ş., Çokluk, Ö., & Köklü, N. (2011). Sosyal bilimler için istatistik (7. b.). Pegem Akademi.
• Coffey, H. (2008). Critical literacy. https://www.nvit.ca/docs/critical%20literacy.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Coiro, J. (2003). Reading comprehension on the Internet: Expanding our understanding of reading comprehension to encompass new literacies. The Reading Teacher, 56(5), 458-464.
• Cole, J. & Iyengar, S. (2008). To read or not to read: A question of national consequence. Library of Congress. https://www.loc.gov/item/2021687963/ sayfasından erişilmiştir.
• Cüceloğlu, D. (1994). İyi düşün doğru karar ver. Sistem.
• Çelik, T., Gökçe, S., Yenmez, A. A., & Özpınar, İ. (2017). Online argümantasyon: Eleştirel okuma özyeterlik algısı. Journal of Language Education and Research, 3(2), 117-134. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/335984 sayfasından erişilmiştir.
• Çifçi, M. (2006). Eleştirel okuma. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 54(1), 55-80. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/721400 sayfasından erişilmiştir.
• Demir, R. & Kan, M. O. (2017). 7. sınıf öğrencilerinin eleştirel okuma becerileri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(2), 666-682. https://doi.org/10.17860/mersinefd.304070
• Doğanay, A. (2007). Üst düzey düşünme becerilerinin öğretimi. Pegem A.
• Ennis, R. (1989). Critical thinking and subject specificity: Clarification and needed research. Educational Researcher, 18(3), 4-10. https://www.jstor.org/stable/1174885 sayfasından erişilmiştir.
• Ennis, R. (2011). Critical thinking: Reflection and perspective Part II. Inquiry: Critical thinking across the Disciplines, 26(2), 5-19. https://doi.org/10.5840/inquiryctnews201126215
• Facione, P. A. (2000). The disposition toward critical thinking: Its character, measurement, and relationship to critical thinking skill. Informal Logic, 20(1). https://doi.org/10.22329/il.v20i1.2254
• Facione, P. A. (2011). Critical thinking: What it is and why it counts. Insight Assessment, 1(1), 1-23. https://www.academia.edu/download/71022740/what_why98.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Fisher, A. (2011). Critical thinking: An introduction. Cambridge University.
• Fraenkel, J., Wallen, N., & Hyu, H. (2012). How to design and evaluate research in education. McGraw-Hill.
• Gambrell, L. B. (2011). Seven rules of engagement: What's most important to know about motivation to read. Reading Teacher, 65(3). https://registrar.ecu.edu/wp-content/pv-uploads/sites/257/2019/ 07/gambrell.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Gee, J. P. (2003). What video games have to teach us about learning and literacy. Computers in Entertainment (CIE), 1(1), 20-20. https://doi.org/10.1145/950566.950595
• Guthrie, J. T. & Wigfield, A. (2005). Roles of motivation and engagement in reading comprehension assessment. Children's Reading Comprehension and Assessment içinde (s. 205-232). Routledge.
• Güneş, F. (2013). Türkçe öğretimi yaklaşımlar ve modeller. Pegem Akademi.
• Güngör, A. (2005). Altıncı yedinci ve sekizinci sınıf öğrencilerinin okuduğunu anlama stratejilerini kullanma düzeyleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(28), 101-108. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/87706 sayfasından erişilmiştir.
• Güven, M. & Çam-Aktaş, B. (2013). Eleştirel okuma ve görsel okuma arasındaki ilişki. Uluslararası Eğitim Programları ve Öğretim Çalışmaları Dergisi, 3(6), 31-45. https://www.researchgate.net/publication/311231719 sayfasından erişilmiştir.
• Henson, R. K. (2001). Teacher self-efficacy: Substantive implications and measurement dilemmas. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED452208.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Karadeniz, A. (2015). An examination of critical reading self-efficacy perceptions among the students of the faculty of education over different variables. Anthropologist, 22(2), 167-175. http://openaccess.ahievran.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12513/2023 sayfasından erişilmiştir.
• Karasakaloğlu, N., Saracaloğlu, A., & Özelçi, S. Y. (2012). Sınıf öğretmeni adaylarının eleştirel okuma öz-yeterliklerine ilişkin algıları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(19), 405-422.https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/183070 sayfasından erişilmiştir.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemleri. Nobel.
• Krejcie, R. V. & Morgan, D. W. (1970). Determining sample size for research activities. Educational and Psychological Measurement, 30, 607-610. https://doi.org/10.1177/001316447003000308
• Kurbanoğlu, S. S. (2004). Öz-yeterlik inancı ve bilgi profesyonelleri için önemi. Bilgi Dünyası, 5(2), 137-152. http://eprints.rclis.org/7363/1/137-152.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Kurnaz, H. & Çelikkanat-Nas, Ş. (2022). Ortaokul öğrencilerine yönelik eleştirel okuma öz yeterlik ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 11(2), 793-812. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2510622 sayfasından erişilmiştir.
• Küçükoğlu, H. (2008). İngilizce öğretmen adaylarının eleştirel okumaya yönelik özyeterlik algıları. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Leu, D. J., Forzani, E., Rhoads, C., Maykel, C., Kennedy, C., & Timbrell, N. (2015). The new literacies of online research and comprehension: Rethinking the reading achievement gap. Reading Research Quarterly, 50(1), 37-59. https://doi.org/10.1002/rrq.85
• Muche, T., Simegn, B., & Shiferie, K. (2024). Self-efficacy and metacognitive strategy use in reading comprehension: EFL learners’ perspectives. The Asia-Pacific Education Researcher, 33(1), 219-227. https://doi.org/10.1007/s40299-023-00721-5 Mulnix, J. W. (2012). Thinking critically about critical thinking. Educational Philosophy and Theory, 44(5), 464-479. https://doi.org/10.1111/j.1469-5812.2010.00673.x
• Norris, S. P. (1989). Can we test validly for critical thinking? Educational Researcher, 18(9), 21-26. https://doi.org/10.3102/0013189X018009021
• Orhan, Ö. (2007). İlköğretim vatandaşlık ve insan hakları eğitimi dersinde eleştirel okuma tekniğinin kullanımının değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Özdemir, S. (2017). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel okuma özyeterlikleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(7), 40-55. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/395938 sayfasından erişilmiştir.
• Pajares, F. (1996). Self-efficacy beliefs in academic settings. Review of Educational Research, 66(4), 543-578. https://doi.org/10.3102/00346543066004543
• Paul, R. & Elder, L. (2008). Critical thinking: Strategies for improving student learning, Part II. Journal of Developmental Education, 32(2), 34-35. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ868666.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Potur, Ö. (2014). Türkçe derslerinde eleştirel okuryazarlık. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2(4), 32-49. https://doi.org/10.16916/aded.07689
• Schunk, D. H. (1991). Self-efficacy and academic motivation. Educational Psychologist, 26(3-4), 207-231. https://doi.org/10.1080/00461520.1991.9653133
• Senemoğlu, N. (2013). Gelişim, öğrenme ve öğretim: Kuramdan uygulamaya (23. b.). Yargı.
• Sipe, L. R. (2008). Storytime: Young children's literary understanding in the classroom. Teachers College.
• Şahin, N. (2019). Türkçe öğretmeni adaylarının eleştirel okuma öz yeterlik algıları ile okuma motivasyonları arasındaki ilişkinin incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 214-233. https://doi.org/10.29000/rumelide.618195
• Özensoy, A. U. (2012). Student opinions about a social studies lesson arranged by critical reading. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi, 1(31), 187-202. http://dx.doi.org/10.7822/egt101
• Topçuoğlu-Ünal, F. & Sever, A. (2013). Türkçe öğretmeni adaylarının eleştirel okumaya yönelik özyeterlik algıları. Uluslararası Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 6(2), 33-42. https://arastirmax.com/tr/system/files/1066/4.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Türkben, T. & Karaman, Z. A. (2022). Yazınsal nitelikli metinlere dayalı eleştirel okuma eğitiminin öğrencilerin okuduğunu anlama ve eleştirel düşünme becerisi üzerine etkisi. Ihlara Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7(2), 80-91. https://doi.org/10.47479/ihead.1162814
• Ülper, H., Yaylı, D., & Karakaya, İ. (2013). Okur özyeterlik ölçeğinin geliştirilmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 85-100. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1490646 sayfasından erişilmiştir.
• Ünal, E. (2006). İlköğretim öğrencilerinin eleştirel becerileri ile okuduğunu anlama ve okumaya ilişkin tutumları arasındaki ilişki. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Yıldırım-Döner, S. & Demir, S. (2024). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ile okuma becerileri arasındaki ilişkiye yönelik görüşleri. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 10(1), 112-146. https://doi.org/10.31464/jlere.1450755