Öz
Perde gazeli, geleneksel Türk seyirlik sanatlarından biri olan Karagöz’de, oyunun hemen başında Hacivat tarafından okunan tasavvufi yönü baskın şiirdir. Karagöz oyunu daha çok Ramazan aylarında icra edildiğinden seyircinin sıkılmaması için her gün ayrı bir oyun sergilendiği gibi oyunun başında okunan şiir de değiştirilir. Bilinen ilk perde gazeli olan İbn İsa Akhisarî’ye ait şiirden başka, farklı dönemlerde çeşitli perde gazelleri kaleme alınmıştır. Aruz ölçüsüyle yazılan ve belirli bir kelime kadrosunun kullanıldığı bu gazeller, geleneğin bir parçası olması hasebiyle önem taşır. Bu çalışmada 18. yüzyıl şairlerinden Tulû‘î’ye ait bir perde gazeli incelenmiştir. İlk olarak Karagöz ve Hacivat’ın ortaya çıkışıyla ilgili iki temel rivayet aktarılmış, oyunun Osmanlı coğrafyasına gelişi ve burada şekillenişine kısaca değinilmiş ve perde gazellerinde bulunan tasavvufi bakış açısının sebepleri irdelenmiştir. Perde gazeli yazma işinin tek bir tasavvufi zümreyle sınırlandırılamayacağına değinildikten sonra perde gazellerinde sıkça kullanılan kelime kadrosu listelenmiştir. Sonrasında Tulû‘î’nin hayatı hakkında elde edilen bilgiler aktarılmış ve şiirlerinin genel özelliklerine değinilmiştir. Son olarak Tulû‘î’nin perde gazeli transkribe edilip incelenmiş, gazelin Karagöz oyununun safhalarını ve tasavvufi mesajlarını nasıl yansıttığı ele alınmıştır. Arap harfli orijinal metin, çalışmanın sonunda yer almaktadır. Bu inceleme, bilinmeyen yeni bir perde gazelini literatüre kazandırarak Karagöz oyununun kültürel ve tasavvufi boyutlarını anlamaya katkı sağlamayı amaçlamaktadır.
Anahtar Kelimeler
Teşekkür
Çalışmamı okuyup görüşlerini bildiren kıymetli danışman hocam Prof. Dr. Sebahat DENİZ'e ve İngilizce özetimi kontrol eden arkadaşım Arş. Gör. Elzem AKSU'ya teşekkür ederim.
Kaynakça
- ALP, Gökhan (haz.), Tercüme-i Şakâ’ik-i Nu‘mâniyye Amâsî’nin Şakâ’ik Tercümesi, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2021.
- AND, Metin, “Karagöz”, DİA, İstanbul 2001, XXIV, 401-403.
- AND, Metin, Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
- BOZKURT, Mustafa B., Suret Perdesi Sahne Sanatları ve Dervişler, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2023.
- CEBECİOĞLU, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ağaç Kitabevi Yayınları, İstanbul 2009.
- Cevdet Kudret, Karagöz, 3 C., Bilgi Yayınevi, Ankara 1968-1969-1970.
- ÇAĞRICI, Mustafa, “Mâlâyânî”, DİA, Ankara 2003, XXVII, 480-481.
- ÇAKIR, Sevgi, Ortaçağ İslâm Dünyasında Koku: Misk Amber Kâfur, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Amasya 2021.
- DENİZ, Sebahat, “Mazmun Konusunda Gazele Bütüncül Yaklaşım”, Dîvân Toplantıları I Mazmûndan Poetikaya, İKSAD Global Yayıncılık, Kocaeli 2020, 153-167.
- DURUSOY, Ali, “Kesret”, DİA, Ankara 2022, XXV, 310-311.
- DURUSOY, Ali, “Vahdet”, DİA, İstanbul 2012, XLII, 430-431.
- EMEN, Huriye, “Tasavvuf ve Tarikatlarda Güzel Koku: Osmanlılarda Tasavvufi ve Dini Mekânlarda Güzel Koku Kullanımına Dair Değerlendirme”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 101, Bahar 2022, 441-455.
- GÜNAN, Merve, “18. Yüzyıl Şairi Tuluî’nin ‘Hacı Bektâş-ı Veli’ Redifli Gazeli Üzerine Bir İnceleme”, 5. Uluslararası İpek Yolu Akademik Çalışmalar Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Kocaeli 2021, 203-208.
- İbnü’l-Arabi, Fütuhat-ı Mekkiyye, çev. Ekrem Demirli, Litera Yayıncılık, İstanbul 2017, XII.
- İzzeddin Kâşânî, Tasavvufun Ana Esasları (Misbâhu'l-Hidâye ve Miftâhu'l-Kifâye), Çev. Hakkı Uygur, Kurtuba Kitap, İstanbul 2010.
- KARA, Mustafa, “Hikmet”, DİA, İstanbul 1998, XVII, 518-519.
- KIMIŞOĞLU, Zehra, Karagöz Perde Gazelleri (İnceleme-Metinler), Atatürk Üniversitesi Doktora Tezi, Erzurum 2015.
- KOLUNSAĞ, İbrahim, “XVIII. Yüzyıl Şairi Tulûî ve Bağdatlı Rûhî’nin Terkîb-bendine Naziresi”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, X/26, 2003, 1-23.
- NUTKU, Özdemir, Gösterim Sanatları Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1983.
- ORAL, Ünver, Karagöz Perde Gazelleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.
- ÖZHAN, Mevlüt, “Karagöz ve Ortaoyunu”, Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi-Gösteri Sanatları, İBB Kültür A.Ş. Yayınları, İstanbul 2015, VII, 520-522.
- PAKALIN, Mehmet Zeki, Maliye Teşkilatı Tarihi, Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Yayını, Ankara 1977, I.
- SİYAVUŞGİL, Sabri Esat, Karagöz Psiko-Sosyolojik Bir Deneme, Maarif Matbaası, İstanbul 1941.
- ŞENÖDEYİCİ, Özer, “Karagöz Perde Gazellerine Nâilî’den Bir İlâve”, Millî Folklor, S. 90, 2011, 93-100.
- Tulû'î, Dìvān, İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi, İbnülemin Mahmut Kemal İnal Koleksiyonu, No: 3260.
- ULUDAĞ, Süleyman, “Halvet”, DİA, İstanbul 1997, XV, 386-387.
- ULUDAĞ, Süleyman, “İbret”, DİA, İstanbul 2000, XXI, 367-368.
- ULUDAĞ, Süleyman, “Rü’yet”, DİA, İstanbul 2008, XXXV, 310-311.
- UYSAL, Duygu, “Bütünüyle Karagöz Perde Gazelleri”, USBAD Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, Yıl 2, S. 4, Aralık 2020, 874-887.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Osmanlı Sahası Klasik Türk Edebiyatı |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 12 Temmuz 2025 |
| Gönderilme Tarihi | 13 Mart 2025 |
| Kabul Tarihi | 19 Nisan 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 53 |
Türk Kültürü İncelemeleri – Haziran 2026 Sözlü Çeviri Özel Sayısı
Çağrı Metni
Sözlü çeviri, gündelik karşılaşmalardan kurumsal etkileşimlere kadar uzanan çeşitli bağlamlarda, iki dilli ve kültürlerarası iletişimin merkezinde yer alır. Türkiye’deki sözlü çeviri ortamlarında, dillerden biri büyük ölçüde Türkçedir ve bu uygulamalar, Türkçenin diğer dillerle etkileşiminde ortaya çıkan iletişimsel, kültürel ve toplumsal dinamikleri yansıtır.
Haziran 2026 sayımız için hazırlamakta olduğumuz bu özel sayıyla, Türkiye’deki sözlü çeviri uygulamalarını farklı tür ve bağlamlarda inceleyen özgün araştırmaları bir araya getirmeyi amaçlıyoruz. Bu çalışmalar, sözlü çevirinin dilsel, kültürel, toplumsal ve göstergebilimsel boyutlarına disiplinlerarası bir bakış sunarak, yalnızca çeviribilim alanına değil; Türk dili, kültürü ve toplumu üzerine yapılan araştırmalara da değerli katkılar sağlayacaktır.
Bu doğrultuda, sözlü çeviri üzerine çalışan ulusal ve uluslararası akademisyenleri, araştırmacıları ve alanda aktif profesyonelleri, Haziran 2026 sayımıza katkıda bulunmaya davet ediyoruz. Özel sayıya, Türkiye’deki sözlü çeviri ortamlarında iletişim süreçlerinin, rollerin ve çeviri uygulamalarının nasıl şekillendiğini tartışan kuramsal veya uygulamalı çalışmalarla katkı sunabilirsiniz.
Araştırma konularının, aşağıdaki temalar çerçevesinde tasarlanması önerilmektedir; ancak farklı yaklaşımlar ve konular da değerlendirmeye alınacaktır.
-Sözlü çeviri ortamlarında Türkçenin söylem yapıları ve etkileşimsel stratejileri,
-Mahkeme, hastane, okul gibi kamusal hizmet alanlarında yürütülen sözlü çeviri pratikleri,
-Andaş ve ardıl çeviride, Türkçeye özgü zorluklar ve stratejiler,
-Göç, azınlıklar ve çokdillilik bağlamında sözlü çeviri uygulamaları,
-Sözlü çeviri eğitimi ve öğretiminde dilsel ve kültürel boyutlar,
- Çeviri etiği ve profesyonel normların Türkiye’deki sözlü çeviri uygulamalarına etkisi,
-Teknoloji destekli sözlü çeviri araçlarının kullanımı,
-Toplumsal kriz, afet ve acil durumlarda sözlü çevirmenin rolü.
Önemli Notlar:
Özel sayıya gönderilecek makaleler için son teslim tarihi 15 Mart 2026 olarak belirlenmiştir.
Yazıların künye bilgileri, dipnot sistemi ve kaynakça gösterim şekli internet sayfamızda bulunan makale yazım şablonuna göre hazırlanacaktır.
Call for Papers
Turkish Cultural Studies – June 2026 Special Issue on Interpreting Studies
Interpreting occupies a central position in bilingual and intercultural communication across a wide range of contexts, from everyday encounters to institutional interactions. In interpreting settings in Turkey, one of the working languages is predominantly Turkish, and these practices reflect the communicative, cultural, and social dynamics that emerge through the interaction of Turkish with other languages.
With this special issue, scheduled for publication in June 2026, we aim to bring together original studies that explore interpreting practices in Turkey across diverse genres and contexts. Adopting an interdisciplinary perspective on the linguistic, cultural, social, and semiotic dimensions of interpreting, these contributions will provide valuable insights not only for the field of Translation and Interpreting Studies but also for research on Turkish language, culture, and society.
In this regard, we invite national and international scholars, researchers, and professionals working in the field of interpreting to contribute to our June 2026 issue. Submissions may include theoretical or applied studies that examine how communicative processes, roles, and interpreting practices are shaped within interpreting settings in Turkey.
Suggested, though not exclusive, areas of research include the following themes; alternative approaches and topics will also be considered.
-Discourse structures and interactional strategies of Turkish in interpreting settings,
-Interpreting practices in public service domains such as courts, hospitals, and schools,
-Turkish-specific challenges and strategies in simultaneous and consecutive interpreting,
-Interpreting practices in the context of migration, minority communities, and multilingualism,
-Linguistic and cultural dimensions in interpreter training and education,
-Translation ethics and the impact of professional norms on interpreting practices in Turkey,
-Use of technology-assisted interpreting tools,
-The role of interpreters in social crises, disasters, and emergency situations.
Important Notes:
The deadline for submitting articles to the special issue is March 15, 2026.
The article's citation information, footnote system, and bibliography format will be prepared according to the article writing template available on our website.