II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA ARNAVUT DİLİNDE BASIN HAREKETİNİN ÖNEMLİ BİR TEMSİLCİSİ: ARNAVUD/SHQIPETARI

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 27, 25 - 44, 31.01.2024

Uğur Sezer , Sabri Can Sannav

https://doi.org/10.33207/trkede.1272221

Öz

II. Meşrutiyet’in 23-24 Temmuz 1908 tarihinde ilan edilmesinin ardından örgütlenme ve cemiyetleşme gibi konularda kayda değer değişimler yaşanmıştı. İstanbul, Selanik, Manastır, Görice, Elbasan, İşkodra gibi yerlerde açılan Arnavut kulüplerinin bünyelerinde Arnavutça gazete ve mecmuaların yer alması ise Arnavut dilinin gelişimi adına önemli bir adım olmuştu. Bununla beraber Arnavut dili ile ilgili bir ikilem ortaya çıkmıştı. Bu ikilem Arnavut dilinin Latin harfleri ile mi yoksa Arap harfleri ile mi yazılacağı konusunu gündeme getirmişti. Bu süreçte, konu üzerinde İstanbul’daki Arnavut entelektüelleri arasında çeşitli tartışmalar yaşanmıştı. Arnavutlar tarafından yayınlanan gazeteler harfler meselesinde bir tartışma sahası olarak görülmüştü. Bu gazeteler Arnavut dilinin gelişme aşamalarından önemli bir süreci temsil etmektedir. Gazetelerin bir kısmı Osmanlı Türkçesi olarak bir kısmı ise Latin harfli ya da Arap harfli Arnavut dili esas alınarak kaleme alınmıştı. Bu gazetelerin en önemlilerinden birisi ise İstanbul Beyoğlu’nda “Arnavud/Shqipetari” ismiyle Derviş Hima (İbrahim Mehmet Naci) tarafından çıkarılmıştı. Yayın hayatına 13 Ocak 1910 tarihinde başlayan gazetenin 74. ve son sayısı 25 Ekim 1912 tarihinde yayınlanmıştı. Haftalık olarak neşredilen gazete üç yıla yakın bir süre yayınlanmış ve Arnavutlar hakkında önemli konuları gündeme getirmişti. Ele alınan çalışmada, II. meşrutiyet dönemi İstanbul basınından Arnavud/Shqipetari gazetesi incelenerek Arnavut dili, kültürü ve tarihi ile ilgili bazı önemli yazılar aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

II. Meşrutiyet,, Basın,, Derviş Hima,, Arnavut dili/Shqipetari

An Important Representative of the Press Movement in Albanian Language in Istanbul During the Second Constitutional Period: Arnavud/Shqipetari

Öz

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
• BOA. HR. TO. 617/57. (H.25.03.1305 – M. 11.12.1887 ).
• BOA. Y. MTV. 35/100. (H. 09.02.1306 – M. 15.10.1888).
• BOA. HR. SYS. 117/16. (H. 29.11.1314 - M. 01.05.1897).
• BOA. HR. TO. 625/62. (H. 29.10.1318 - M. 19.02.1901).
• BOA, Y. PRK. EŞA. 39/64. (H. 04.11.1319 – M. 12.02.1902).
• BOA. Y.A.HUS. 429/116. (H. 27.02.1320 – M. 05.06.1902).
• BOA. HR. SYS. 1803/46. (H. 28.03.1321 - M. 24.06.1903).
• BOA. DH. ŞFR. 405/3. (R. 01.07.1324 – M. 14.09.1908).
• BOA. HR. SFR.04. 835/34. (H. 07.04.1327 - M. 28.04.1909).
• Gazete Sayıları Derviş Hima, “Vatandaşlara İfademiz”, Arnavud/Shqipetari Gazetesi, R. 31 Kanun-ı Evvel 1325 (M. 13 Ocak 1910), S. 1.
• “Huzur-ı Sami-i Sadâret Penahiye”, Arnavud/Shqipetari, R. 14 Kânun-ı Sâni 1325 (M. 27 Ocak 1910), S. 3.
• Derviş Hima, “Slavlar ve İtalya: Tuna ve Adriyatik Hattı”, Arnavud/Shqipetari, R. 4 Mart 1326 (M. 17 Mart 1910), S. 10.
• Derviş Hima, “İpek ve Priştina Hadisatı”, Arnavud/Shqipetari, R. 9 Nisan 1326 (M. 22 Nisan 1910), S. 15.
• Priştina Mebusu Vulçıtrınlı Hasan, “Arnavudluk Hakkında”, Arnavud/Shqipetari, R. 9 Nisan 1326 (M. 22 Nisan 1910), S. 15.
• Derviş Hima, “Ne Olacak?”, Arnavud/Shqipetari, R. 15 Nisan 1326 (M. 28 Nisan 1910), S. 16. Derviş Hima, “Arnavutlar ve İttihâd ve Terakki”, Arnavud/Shqipetari, R. 10 Haziran 1326 (M. 23 Haziran 1910), S. 22. Derviş Hima, “Perdenin Bir Kenarını Kaldırmak İcab Etti”, Arnavud/Shqpetari, R. 30 Haziran 1327 (M. 13 Temmuz 1911), S. 64.
• Derviş Hima, “Kehvare-i Vatan Tehlikede”, Arnavud/Shqipetari, R. 12 Teşrin-i Evvel 1328 (M. 25 Ekim 1912), S. 74. Araştırma Eserleri
• BİLMEZ, Bülent (2003), “Sami Frashëri or Semseddin Sami?”, Balkanologie, Revue d’etudes pluridisciplinaires, VII.2, ss. 19-46.
• BORİÇİ, Hamit ve LİLA, Jolanda (2020), “Drita-Dituria Dergisi “Harf Öğretimi ve Tefekkür”, 10 Ağustos 1884 – 11 Temmuz 1885)”, Çev. Petrika GAVRİ, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 50, ss. 381-392.
• ÇELİK, Bilgin (2004), İttihatçılar ve Arnavutlar: II. Meşrutiyet Döneminde Arnavut Ulusçuluğu ve Arnavutluk Sorunu, Büke Kitapları, İstanbul.
• DËRMAKU, Ismet, Rilindja Kombëtare Shqiptare dhe Kolonitë Shqiptare të Mërgimit në Rumani dhe në Bullgari, Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore i Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës, Prishtinë 1983.
• DOĞAN, Ümit (2019), Arnavud Gazetesinin (1909-1912) Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
• ELSIE, Robert (1997), Histori e Letërsisë Shqiptare, Tiranë.
• GAWRYCH, George W. (2006), The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874-1913, I.B. Tauris, London - New York.
• HANİOĞLU, M. Şükrü (2001), Prepation for a Revolution: The Youngs Turks, 1902-1908, Oxford University Press, New York.
• KALESHI, Hasan (1969), Disa Aspekte të Luftës për Alfabetin Shqip në Stamboll, Gjurmime Albanologjike, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë.
• KALESHI, Hasan (2013), Kontributi i Shiptarëve në Dituritë Islame, Logos-A, Shkup – Prishtinë – Tiranë.
• KARAKOÇ, Ercan ve YAVAŞ, Mesut (2018), “II. Meşrutiyet Döneminde Arnavutların Eğitim Çalışmalarında Önemli Bir Aşama: Elbasan Maarif Kongresi”, Belleten, 82.294, TTK Yayınları, Ankara, ss. 675-697.
• KONDO, Ahmet (1970), “Kontributi i Revistës “Drita – Dituria”, (1884-1885), për përhapjen e ideve kombëtare dhe të njohurive shkencore”, Studimet Historike, Nr. 3, Tiranë.
• KOLOĞLU, Orhan (2010), Osmanlı Dönemi Basınının İçeriği, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• LLOSHİ, Xhevat (2008), Rreth Alfabetit të Shqipes, Botoi: Logos-A, Shkup.
• MYZYRI, Hysni (1979), Shoqëri e të Shtypurit Shronja Shqip, Tiranë.
• OLGUN, Said (2016), Arnavut Milliyetçiliğinin Gelişiminde Mektepler (1878-1912), Gece Kitaplığı Yayınları, Ankara.
• OLGUN, Said (2017), “Contributions Albanian Diaspora in Romania to the Development of Albanian Nationalism in the Last Quarter of Nineteenth Century”, Glimpses of Balkan Cultural History, Ed. Abidin TEMİZER, Gece Kitaplığı, Ankara.
• OLGUN, Said (2018), “Bir Jön Türk ve Arnavut Milliyetçisi: Derviş Hima (1872-1928)”, History Studies International Journal of History, 10.10, Aralık, ss. 207-232.
• RAMA, Fatmira (2017), “Pikëpamjet Politiko – Shoqërore të Sami Frashërit në Shtypin Shqiptar”, Uluslararası İki Toplumun Aydını: Şemsettin Sami Sempozyumu 19 – 20 Mayıs 2016, Tiran, Ed. Yüksel TOPALOĞLU, Ayşe Nur ÖZDEMİR, Barış Berhem ACAR, Trakya Üniversitesi Yayınları, Edirne.
• SEZER, Uğur (2023), Arnavut Ulusal Hareketi Sırasında İstanbul Arnavut Toplumunun Faaliyetleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne. SÖNMEZ, Banu İşlet (2007), II. Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• YAVAŞ, Mesut (2016), Türk Basınına Göre Arnavutça Eğitim ve Alfabe Tartışmaları (1908-1912), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.