‘GEREK Kİ NÛŞ İDEVÜZ NEYSE ZEHR EGER TİRYÂK’

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: "Dinle Neylerden" Mesnevî'nin İlk 18 Beyit Şerhleri Özel Sayısı, 114 - 123, 17.12.2024

Mahmut Esat Harmancı

https://doi.org/10.30568/tullis.1582443

Öz

Mevlânâ'nın Mesnevi’si, Doğu edebiyatında yalnızca bir edebi eser değil, aynı zamanda ahlaki ve manevi bir rehber olarak kabul edilmiştir. Yüzyıllar boyunca farklı dönem ve kültürlerde yeniden yorumlanarak geniş bir külliyat haline gelmiştir. Mevlânâ, özellikle Tebrizli Şems ve Kuyumcu Selahaddin’in yokluğunda, hayatının son yıllarında yaşam tecrübelerini bu esere yansıtmıştır. Mesnevi, alegorik anlatımlarıyla, Doğu edebiyatındaki fabl türünde olduğu gibi, hikâyelerle ahlaki dersler sunar. Bu makalede, eserin on ikinci beyti, ney metaforu üzerinden, zehir ve tiryak (panzehir) zıtlığındaki bütünlük ekseninde incelenmektedir. Mevlânâ, "ney" alegorisi ile aşkı ve âşıklığı anlatmak, aynı zamanda kendisini ifade etmek ister. Ney, aşk yolcusu gibi hem zehri hem de tiryaki bünyesinde taşır. Zehir ve panzehir bugün iki karşıtlık olarak görülse de tiryak içerisinde zehir, zehir içerisinde tiryak bulunmaktadır. Tiryak içerisinde bal ve şekerin bulunması, kamış ve şeker çağrışımı için bir zemin oluşturur. Bu birleşim ve bağlılık ile “ney,” gerçek bir âşık gibi candan bir arkadaş, gönülden bir yoldaş olur.

Anahtar Kelimeler

Mevlana, Mesnevi, On sekiz beyit, şerh, tiryak

Kaynakça

• Avşar, Z. (2007). “Mevlânâ’nn Rubailerinde Müteal Aşk”, Marife, 7/3, 91-103.
• Aydın, M. S. (2000). “İnsan-ı Kâmil”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 22, 330-331.
• Bakır, A. (2022). “Antikçağlardan Ortaçağlara Tiryakın Tarihsel Serüveni ve Değerlendirilmesi”, Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, VI, 2, 9-45.
• Blanchard, D. L. MD (2001). “Bartisch on Theriac”, Arch Ophtalmol, 119, 1360-1363.
• Ceylan, C. (2011). “Türk Edebı̇yatinda Şerh Edı̇len Metı̇nler Arasinda Mesnevı̇-î Şerı̇f’ı̇n Yeri”, Doğu Araştirmalari, 7, 1, 16
• Ceylan, Ömür (2000). Tasavvufî Şiir Şerhleri, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Çavuşoğlu, M., M. A. Tanyeri (1989). Üsküplü İshâk Çelebi Dîvânı, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları.
• Griffin, J. P. (2004). "Venetian Treacle and the Foundation of Medicines Regulation”, British Journal of Clinical Pharmacology, 58(3), 317-325.
• Harmancı, M. E. (2017). Manisalı Câmi’î: Muhabbet-nâme (Vâmık u Azrâ), Ankara: TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Karaköse, S. (2017). Said Giray Divanı, Ankara: TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Kurnaz, C., M. Tatçı (2001). Ümmi divan şairleri ve Enveri divanı, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• McDonald, D.K. (1994). "The Serpent As Healer: Theriac and Ancient Near Eastern Pottery", Source: Notes in the History of Art, 13, 21 - 27.
• Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî (2015). Mesnevî-i Ma‘nevî, Çev. Derya Örs, Hicabi Kırlangıç, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Nappi, C. (2009). “Bolatu's Pharmacy Theriac in Early Modern China”, Early Science and Medicine, 14(6), 737-764. https://doi.org/10.1163/138374209X12542104914000
• Okuda, J & Kiyokawa, R. (2000). “Snake as a Symbol in Medicine and Pharmacy - A Historical Study, Yakushigaku Zasshi, The Journal of Japanese History of Pharmacy, 35, 25-40.
• Tokadî Mustafa Efendi (2018). Tahbîzü’l-Mathûn: el-Kânûn Fi’t-Tıb Tercümesi, Haz. Mustafa Koç, Eyyüp Tanrıverdi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Yavuz, K. (TY). Muînî’nin Mesnevî-i Muradiyye’si, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10703,metinpdf.pdf?0, erişim tarihi: 09.11.2024
• Yıldırım, R. V. (2018). “The Comparison of Grand Theriac Formulations in Canon of Avicenna and Two Manuscripts from Early Ottoman Medicine”, Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi Folklorik Tıp Dergisi, 8/3, 247-260.
• Yılmaz, O. (2007). “Klâsik Şerh Edebiyatı Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5/9, 271-304.