ANALYSIS OF ARABIC WORDS IN MAMLUK KIPCHAK TURKISH

Year 2025, Volume: 8 Issue: 2, 908 - 925, 30.06.2025

Gülhan Türk

https://doi.org/10.37999/udekad.1665330

Abstract

The Mamluk Sultanate was established in Egypt in 1250 and ruled until 1517. The official language was Arabic, but the Mamluks spoke Turkish among each other. During this period, intense political, economic, and social interactions occurred between Turks and Arabs. As a result of this interaction, there was a need to teach the Turkish language. Due to this reason, many grammars and dictionaries that were written in Arabic script during the Mamluk period, aimed to teach Turkish to Arabs. The purpose of this study is to identify and analyze all Arabic words that entered the Mamluk Kipchak language in dictionaries written in Arabic script during the Mamluk era. Our research was conducted through the scanning and analysis of dictionaries written in Arabic script. Our study includes Arabic words that have entered Turkish as synonyms and those that have undergone sound changes to become Turkishized, Words with Turkish entries preceded by "معروف" (marū’f) and "معرب" (mu’arrab), Arabic words that entered Turkish with Turkish suffixes. In the conclusion, the specific Arabic words incorporated into Mamluk Kipchak Turkish will be identified, the meanings in which they are used will be discussed, and their interactions with Turkish will be evaluated.

Keywords

Arabic Language and Literature , Arabic , Kipchak Turkish , Mamluk Kipchak

MEMLÛK KIPÇAK TÜRKÇESİNDE ARAPÇA SÖZCÜKLERİN ANALİZİ

Abstract

Memlûk Devleti 1250 yılında Mısır’da kurulmuş ve 1517 yılına kadar hüküm sürmüştür. Resmi dili Arapça olan Memlûkler kendi aralarında Türkçe konuşmuşlardır. Bu dönemde Türkler ile Araplar arasında yoğun bir siyasi, iktisadi ve sosyal etkileşim yaşanmıştır. Bu etkileşimin sonucunda Türk dilinin öğretilmesine ihtiyaç duyulmuştur. Bu nedenle Memlûkler döneminde, Araplara Türkçeyi öğretmek için Arap harfleri ile birçok gramer ve sözlük yazılmıştır. Bu çalışmanın amacı, Memlûk döneminde Arap harfleri ile yazılmış sözlüklerde Arapçadan Memlûk Kıpçak diline giren bütün Arapça kelimeleri tespit etmek ve incelemektir. Araştırmamız Arap harfleri ile yazılmış sözlüklerin taranması ve analiz yöntemiyle yapılmıştır. Çalışmamız Eş anlamlı olarak Türkçeye geçmiş Arapça kelimeler, Ses değişimine uğrayarak Türkçeye geçmiş Arapça kelimeler, Türkçe madde başında معروف marū’f ve معرب mu’arrab ifadeleri ile gelen kelimeler, Türkçe ekleri ile gelen Arapça kelimeler olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Sonuç kısmında, Memlûk Kıpçak Türkçesine giren Arapça kelimelerin neler olduğu tespit edilip bu kelimelerin hangi anlamlarda kullanıldığı ifade edilecek ve Türkçe ile olan etkileşimleri değerlendirilecektir.

Keywords

Arap Dili ve Belagatı , Arapça , Kıpçak Türkçesi , Memlûk Kıpçak.

References

• Aḥmed, ῾A. (1993). fi ῾ilmi’l-Luġe Tarīḫī el’-Lehce’l-Mıṣriyye’l-Fatımiyye. y.y.
• Aksoy, Ö. (1955). Ya-yı Nisbȋyi Türkçeye Çevirme Yolları. Türk Dili, 49, 4-8.
• Caferoğlu, A. (1931). Kitâb al-İdrâk Li Lisân al-Atrak. Türkiyat Enstitüsü Yayınları.
• Derviş, F. (2022). Bâbu’l-Hâra Dizisi Çerçevesinde Şam Lehçesindeki Dilsel Olgular Analitik Ve Eğitsel Bir İnceleme, [Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi], Gazi Üniversitesi.
• Dozy, R. (1999). Supplément Aux Dictionnaries Arabes. (çev. Muhammed en’-Nuaymî). Librairie du Liban Place Riad Solh.
• Ḥesen, ῾E (1966). el-Luġe we’n-Neḥw beyne’lḳadīm we’l-Ḥedīs̠. Dāru’l-M῾ārif.
• Houtsma, M. (1894). Ein Türkisch- Arabisches Glossar. Leiden.
• Irwın, R. (2003). Mamluk Literature. Mamluk Studies Review, 7, 1-28. https://doi.org/10.6082/M1542KRD.
• İbn ῾aṣfūr, A. (1996). el-Mumti῾u’l-Kebīr fi’ṭ-Ṭaṣrīf. Metebetu Lubnān.
• İbn Manẓūr, M. (2004). Lisanü’l- ‘Arab, Dār sāder. Mektebetu Lubnān.
• İbn Teŋribirdi, Y. (1998). en-Nucūm ez-Zāhire fì Mulūk Mıṣr we’l Ḳahire. (tah. Muhammed Hüseyin Şemsi’d-Dīn), Dāru’l-Kutubi’l-῾ilmiyye li’ṭıbā῾eti we’n-Neşir.
• İbnü’l-A῾rabī, M. (ts). el-Fut῾ḥātu’l-Mekkiyye, el-Hey’e’l-Mıṣriyye’l-῾āmme li’l-kitāb.
• İbn, Sīde, A. (1996). el-Muḫaṣaṣ. Dār İḥyā’i’t-Turās̠.
• İsterebāẕī, R. (1975). Şarḫu Şafiyeti ibni’l Ḫacib. Dāru’l Kutubi’l-İlmiyye.
• Karamanlıoğlu, A. (1994). Gülistan Tercümesi. TDK Yayınları.
• Karamanlıoğlu, A. (1994). Kıpçak Türkçesi Grameri. TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Dilbilgisi. TDK Yayınları.
• Rıḍa, A. (1959). Mu῾cemu meti’l-Luġet. Dār mektebetu’l-Ḥeyāt.
• Teymūr, A. (2002). Kitāb Mu῾cem Teymūr’l-Kebīr fi’l-Elfāẓı’l-ūāmiyye. Dāru’l-Kutubi we’l Wes̠ā’ikı’l-Ḳawmiyye.
• Toparlı, R. (2000). Kitâb-ı Mecmû u Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî. TDK Yayınları.
• Toparlı, R. (2003). ed-Dürretü'l-Mudiyye fi'l-Lugati't-Türkiyye. TDK Yayınları.
• Toparlı, R., Çögenli, S. & Yanık, N. (1999). el-Kavânînü’l-Külliye li-Zabti’l-Lügati’t-Türkiyye. TDK Yayınları.
• et-Tuḥfetü’z-Zekiyye fi’l-Luġati’t-Türkiyye, 3092. Veliyüddin Efendi kütüphanesi, İstanbul Beyazıt Camii.
• Al-Turk, G. (2018). Arap Alfabesiyle Yazılmış Memlûk-Kıpçak Sözlüklerinden Hareketle Türkçe Telaffuzu Belirten Arapça İfadeler ve Kısaltmalar. Turkish Studies, 13, 59-70. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13557
• Al-Turk, G. (2012). Kitābu Bulġatu’l-Muştāḳ fî Luġati’t-Türk we’l-Kıfçāḳ Üzerine Dil İncelemesi. [Yayınlanmamış Doktora tezi], Gazi Üniversitesi.
• ῾Umar, A. (2008). Mu῾cemu’l-Luġeti’l-῾Arabiyyeti’l-Mu῾aṣır. ῾Ālemu’l-Kutub.
• Zajączkowski, A. (1958). Vocabulaire Arabe-Kıpchak de l’époque de l’Etat Mamelouk Bulġat al Muştaq fı luġat at-Turk wa’l-Qıfçaq. II- ére partie Le nom.
• Zubeydī, Muḥemmed el-Murtaẓâ (2004). Tācu’l-῾Erūs min Cewāhir’l-Ḳāmūs. (th. ῾Ebdu’l-Kerīm el῾ezbāwī). Maṭba῾etu Ḥukumeti’l Kuweyt.