AZMÎ-ZÂDE HÂLETÎ DİVANI’NDA BİR HÜNER OLARAK ŞİİR

Year 2025, Volume: 8 Issue: 2, 959 - 974, 30.06.2025

Hasan Ekici , Metin Aydın

https://doi.org/10.37999/udekad.1690183

Abstract

Klasik Türk şiiri kendi içinde büyük bir zenginliğe ve fikrî altyapıya sahiptir. Şairlerin manzumelerinde ele aldıkları metaforlar, semboller, imge ve çağrışımlar farklı mecralara kapı aralamış, okuyucuyu bambaşka hayallere sevk etmiştir. Bu bağlamda şair ve şiir karakterine dair ipuçları veren kavramlardan biri de hünerdir. XVII. yüzyılda rubaileriyle ön plan çıkmış olan Hâletî, şiiri bir hüner telakki etmiş ve bu durum için şairin maharetli olması gerektiğini vurgulamıştır. Şair, hünerle ağaç, av, bahçe, bal ve şeker, değirmen, deniz/dalgıç, ekin tarlası, hazine, metâ, meclis, meydan, münekkit, nur, okul, perî-hân (büyücü) ve şehir gibi kavramlar arasında anlam ilişkisi kurmuş, manzumelerinde hüner sahibinin farklı özelliklerinden bahsetmiştir. Bu meyânda Hâletî, şiirlerinde hüner sahibinin eziyet gördüğünü, kıskanıldığını, kıymetinin bilinmediğini ve sayılarının zamanla azaldığını belirtmektedir. Ayrıca hüner sahiplerinin yüce konumda olduklarını ve bu vasıflara sahip kişilere yakın olmanın insanın itibarını arttıracağını ifade etmiştir. Bu farklı bakış açılarıyla Hâletî, hüner kavramından hareketle genelde şiir ve şair olgusundan ne anlaşılması gerektiği meselesini divanında dile getirmiştir. Ayrıca bazı manzumelerde geçen hüner ve marifet kavramlarının bir noktada benzerlik gösterdiği ve sadece poetik görüşlerin ifadesinde kullanılmadığı vurgulanmıştır.

Keywords

Hüner, marifet, şiir, şair, Azmî-zâde Hâletî.

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur. / It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Supporting Institution

Yok

Thanks

Yok

POETRY AS A SKILL IN AZMI-ZADE HALETI'S DIVAN

Abstract

Classical Turkish poetry possesses profound richness and intellectual depth. The metaphors, symbols, imagery, and associations employed by poets in their verses open doors to diverse interpretations, leading readers into imaginative realms. One of the key concepts that offers insight into the poet’s persona and poetic identity is hüner (skill or talent). Haleti, a prominent 17th-century poet known for his rubai (quatrains), considered poetry a form of hüner, emphasizing the necessity of poetic mastery. In his poetry, Haleti establishes semantic connections between hüner and various concepts such as trees, hunting, gardens, sugar and honey, mills, the sea/diver, fields, treasures, commodities, assemblies, critics, light, schools, enchantresses (peri-han), and cities. He describes the skilled individual as one who is often envied, unrecognized, and subject to hardship, and notes that such individuals have become rare over time. Furthermore, he highlights their elevated status and the social prestige gained through proximity to them. Through these perspectives, Hâletî reflects on the broader notions of poetry and the poet It is also emphasized that the concepts of hüner and marifet in some verses are similar at some point and are not only used to express poetic views.

Keywords

Skill, talent, poetry, poet, Azmi-zade Haleti.

References

• Açıkgöz, N. (2024). Klasik Türk şiirinde eleştiri, terimler, teori ve eleştiri örnekleri. Post Yayınevi.
• Birici, S. (2007). Klasik Türk edebiyatında asiya. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (1), 97-113.
• Coşkun, M. (2011). Klasik Türk şairinin poetikası üzerine. Bilig, 56, 57-80.
• Çelebioğlu, A. (1986). Elif harfiyle ilgili bazı edebi hususiyetler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 24, 45-64.
• Demirbağ, Ö. (2019). Dîvân şiirinde kıskançlık. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (45), 13-30.
• Doğan, M. N. (2002). Fuzulî’nin poetikası. Ötüken Neşriyat A.Ş.
• Durmuş, T. I. (2011). Mısr-ı hünerde kendüyi satmak gerek kişi: Tezkire önsözleri, divan dibaceleri ve sebeb-i teliflerde sanatçı kendisini nasıl satar? Bilig, 57, 65-81.
• Erkal, A. (2009). Divan Şiiri poetikası. Altınordu Yayınları.
• Gürbüz, S. A. (2023). Nûr ve zulmet/karanlık kavramları üzerine tasavvuf merkezli bir inceleme. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9 (1), 56-68. https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2023.9.1.04
• Haksever, H. İ. (2025). Divan şiirinde ahlâkî değerlerimiz. Dün Bugün Yarın Yayınları.
• İpekten, H. (1991). Azmîzâde Mustafa Hâletî. İslâm Ansiklopedisi, 4, 348-349.
• Kaya, B. A. (2017). Azmî-zâde Hâletî dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Kaya, B. A. “Hâletî, Azmî-zâde”. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/haleti-azmizade Erişim: 12/12/2023.
• Küçükaşçı, M. S. (2010). Şehir, İslam Ansiklopedisi içinde. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. C. 38. 441-446.
• LEHÇEDİZ Sözlüğü (2025). https://lehcediz.com/ erişim: 24/02/2025.
• Mermer, A. (2000). Divan şiirinde tuğra tavsifleri. Bilig, 14, 87-97.
• Mutlu, B. (2012). Divân şiirinde deniz imgesi ve şiir öğretiminde kullanılması. (Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Onay, A.T. (1996). Eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. (Haz. Cemal Kurnaz). MEB Yayınları.
• Öntürk, T. (2016). Sünbül-zâde Vehbî divanı’nda şiir ve şair ile ilgili düşünceler. İdil, 5 (26), 1743-1762. https://doi.org/10.7816/idil-05-26-09
• Özkul, Y. (2019). Azmî-zâde Hâletî dîvânı’nın tahlili. (Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi.
• Pala, İ. (2022). Ansiklopedik Dîvân şiiri sözlüğü. Kapı Yayınları.
• Şemsettin S. (2008). Kâmûs-ı Türkî. Sahaflar Kitap Sarayı.
• Şentürk, A. A. (2017). Osmanlı şiiri antolojisi. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Şentürk, A. A. (2023). Osmanlı şiiri kılavuzu 7. Dün Bugün Yayınları.
• Taşdemir, İ. (2020). Divan edebiyatının popüler eserlerinde şiir ve şair hakkında değerlendirmeler. International Journal of Filologia, 3 (4), 218-245.
• Tökel, D. A. (2016). Divan şiirinde şahıslar mitolojisi. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları.
• Tulum, M. (2023). Arapça ve Farsça’dan Osmanlı Türkçesine alıntılar sözlüğü. Ketebe Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yazır, M. H. (2015). Hak dini Kur’ân dili. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Yetiş, K. (1991). Bahâriyye, İslam Ansiklopedisi içinde. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. C.4. 473-474.
• Yıldırım, N. (2008). Fars mitolojisi sözlüğü. Kabalcı Yayınları.
• Zülfe, Ö. (2011). Şiirin izinde sözün gölgesinde: Osmanlı şiirinden kelimeler, kavramlar, deyimler. Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Zülfe, Ö. (2022). Osmanlı şiiri üzerine notlar. Yeditepe Akademi Yayınevi.